Overgewicht bij Kinderen: Oorzaken, Preventie en Richtlijnen

Overgewicht is een groeiend probleem, niet alleen bij volwassenen, maar ook bij kinderen. Het is belangrijk om te begrijpen wat overgewicht inhoudt, welke factoren eraan bijdragen en hoe het kan worden aangepakt. Dit artikel biedt een overzicht van de beschikbare informatie over overgewicht bij kinderen, gebaseerd op recente gegevens en richtlijnen.

Wat is Overgewicht?

Overgewicht wordt gedefinieerd als een ongezond gewicht voor de lengte. Dit wordt vaak beoordeeld aan de hand van de Body Mass Index (BMI), een maatstaf die het gewicht in verhouding tot de lengte weergeeft. Voor kinderen gelden andere grenswaarden voor overgewicht en obesitas dan voor volwassenen, omdat kinderen nog in de groei zijn. De BMI wordt berekend door het gewicht in kilo’s te delen door het kwadraat van de lengte in meters. Er zijn nationale afkapwaarden vastgesteld voor jongens en meisjes in verschillende leeftijdscategorieën om overgewicht en obesitas te bepalen.

Voor volwassenen geldt een BMI van 25-29,9 kg/m2 als overgewicht en een BMI van 30 kg/m2 of hoger als obesitas. Bij kinderen tussen de 2 en 18 jaar worden andere grenzen gehanteerd, afhankelijk van leeftijd en geslacht.

Een te grote buikomvang kan ook een indicator zijn van overgewicht. Voor vrouwen geldt een buikomvang groter dan 80 centimeter als overgewicht, en voor mannen groter dan 94 centimeter.

Prevalentie van Overgewicht bij Kinderen

In 2023 had 12,7% van de kinderen en adolescenten (4-17 jaar) in Nederland overgewicht, waarvan 4,1% obesitas. De prevalentie van obesitas bij jongens van 4-15 jaar is gestegen van 0,2% in 1980 naar 2,6% in 2002-2004. Bij meisjes steeg dit van 0,5% in 1980 naar 3,3% in 2002-2004. Kinderen van Marokkaanse en Turkse komaf hebben vaker obesitas. Het percentage kinderen met overgewicht is tussen 1980 en 1997 meer dan verdubbeld.

Het percentage mensen met overgewicht neemt toe met de leeftijd, maar de toename is het snelst bij jongvolwassenen (18-45 jaar). Er wordt voorspeld dat het percentage mensen met overgewicht en obesitas in Nederland zal oplopen tot 64% in 2050.

Oorzaken van Overgewicht

Overgewicht ontstaat wanneer de hoeveelheid energie die iemand binnenkrijgt via eten en drinken gedurende een langere periode hoger is dan het lichaam verbruikt. Deze overtollige energie wordt opgeslagen als vet. Er zijn verschillende factoren die hieraan bijdragen:

Omgevingsfactoren

De omgeving speelt een belangrijke rol. In Nederland is energierijk voedsel overal en de hele dag door verkrijgbaar, wat de verleiding tot overeten vergroot. Daarnaast is de noodzaak om te bewegen vaak minimaal door een goed wegennet en openbaar vervoer. Deze omgeving wordt de obesogene omgeving genoemd en wordt gezien als een belangrijke oorzaak van de toename van overgewicht.

Individuele Oorzaken

Iedereen komt om andere redenen aan. Mogelijke individuele oorzaken zijn:

• Meer eten en drinken dan nodig is, bijvoorbeeld door grote porties, energierijke voeding, veel snoepen en snacken, en het drinken van suikerhoudende dranken.
• Minder bewegen en sporten.
• Een grote verandering in het leven, zoals samenwonen, kinderen krijgen, werkloosheid of pensionering.
• Stoppen met roken.
• Na de zwangerschap geen borstvoeding geven.
• Medicatiegebruik (bijvoorbeeld bloeddrukverlagers, antidepressiva).
• Bepaalde medische problemen, zoals een trage schildklier, PCOS, depressie of een eetstoornis.

Genetische Invloeden

Overgewicht kan in sommige gevallen erfelijk zijn. Als ouders of andere familieleden overgewicht hebben, is de kans groter dat een kind ook overgewicht zal ontwikkelen.

Gevolgen van Overgewicht

Overgewicht kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen, waaronder:

• Diabetes type 2
• Hart- en vaatziekten
• Kanker (sommige vormen, zoals dikkedarmkanker en borstkanker)
• Gewrichtsproblemen (artrose, pijn in knieën en heupen)
• Slaapapneu
• Vermoeidheid
• Laag zelfvertrouwen
• Leververvetting

Bij vrouwen met overgewicht is de kans kleiner om zwanger te worden en is er een grotere kans op problemen tijdens de zwangerschap. Bij mannen met overgewicht is er een grotere kans op problemen met het stijf worden van de penis.

Preventie en Behandeling

Het voorkomen van overgewicht is belangrijk, omdat het vaak lastig is om op lange termijn gewicht te verliezen. Een gezonde levensstijl met een evenwichtige voeding en voldoende beweging is essentieel.

Voeding

Het is belangrijk om te kiezen voor gezonde producten en te letten op de portiegrootte. De Schijf van 5 van het Voedingscentrum kan hierbij helpen. Kernpunten zijn:

• Kiezen voor gezonde producten.
• Beperken van het eten van snoep en het drinken van suikerhoudende dranken.
• Voldoende groenten en fruit eten.
• Voldoende drinken, vooral water.

Beweging

Voldoende beweging is cruciaal. Het wordt aanbevolen om minimaal 1 uur per dag matig intensief te bewegen.

Gedrag

Het is belangrijk om gezonde gewoonten te ontwikkelen en stress te beheersen. Voldoende slaap is ook belangrijk, omdat te weinig slaap kan leiden tot gewichtstoename.

Behandeling

Als een kind overgewicht heeft, is het belangrijk om hulp te zoeken bij een arts of diëtist. Een gecombineerde leefstijlinterventie met gezonde voeding, voldoende beweging en eventueel gedragstherapie kan effectief zijn. Bij kinderen met obesitas graad 1 of 2 zonder een verhoogd glucosegehalte kan een dergelijke interventie worden overwogen.

Specifieke Richtlijnen

Voor kinderen van 70 jaar en ouder wordt pas het advies gegeven om af te vallen bij een BMI van 30 of hoger, en als gewichtsverlies kan helpen om gezondheidsproblemen te verminderen. Dit komt omdat gewichtsverlies vaak gepaard gaat met verlies van spiermassa, wat kan leiden tot verminderde spierkracht en een groter risico op vallen.

Het is belangrijk om te onthouden dat een gewichtsverlies van 5 tot 10% al een aanzienlijke gezondheidswinst kan opleveren.

Conclusie

Overgewicht bij kinderen is een groeiend probleem met potentieel ernstige gevolgen voor de gezondheid. Het is belangrijk om de oorzaken te begrijpen en preventieve maatregelen te nemen, zoals een gezonde voeding en voldoende beweging. Indien overgewicht zich voordoet, is professionele hulp essentieel om een effectief behandelplan op te stellen.

Bronnen

1. Hartstichting.nl: https://www.hartstichting.nl/oorzaken/overgewicht
2. Mens-en-gezondheid.nl: https://mens-en-gezondheid.nl/home/lichaam/overgewicht-betekenis-berekenen-en-gevolgen/
3. Voedingscentrum.nl: https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/overgewicht.aspx
4. Richtlijnen.nhg.org: https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/obesitas
5. Thuisarts.nl: https://www.thuisarts.nl/overgewicht-bij-volwassenen/ik-heb-overgewicht
6. Zorgwijzer.nl: https://www.zorgwijzer.nl/zorgwijzers/overgewicht
7. Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Overgewicht