De herziene hygiënerichtlijn voor kinderopvang: wat verandert en waarom

In april 2025 is de herziene hygiënerichtlijn voor kinderopvang gepubliceerd door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Deze richtlijn is een belangrijk instrument voor medewerkers in de kinderopvang, omdat hygiëne en infectiepreventie een kernaspect vormen van de zorg voor kinderen. De richtlijn vervangt de eerdere richtlijn voor kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang en bevat nieuwe richtlijnen en aangepaste normen. In dit artikel worden de belangrijkste wijzigingen, toepassingsgebied en doelgroep van de richtlijn besproken, op basis van de meest recente informatie die beschikbaar is.

Inleiding

De hygiënerichtlijn voor kinderopvang is bedoeld voor alle medewerkers en beroepskrachten die werkzaam zijn in de kinderopvang. Het doel van de richtlijn is om normen en tips te bieden voor het uitvoeren van een goede (basis)hygiëne. In deze context wordt hygiëne gedefinieerd als infectiepreventie: het voorkomen van de overdracht en verspreiding van infectieziektes. Wanneer een goede basishygiëne wordt toegepast, kunnen ziekteverwekkers zoals bacteriën, virussen, parasieten en schimmels zich minder goed verspreiden.

De richtlijn is opgesteld in samenwerking met de Brancheorganisatie Kinderopvang (BK), de Branchevereniging Maatschappelijke Kinderopvang (BMK) en diverse GGD’s. Het RIVM is verantwoordelijk voor het publiceren en periodiek herzien van de richtlijn, om ervoor te zorgen dat de richtsnoeren actueel blijven en aansluiten bij de huidige wetenschappelijke kennis en praktijk.

Doelgroep en toepassingsgebied

De richtlijn is van toepassing op kinderdagverblijven en buitenschoolse opvang, maar niet op gastouderopvang. Het toepassingsgebied omvat zowel de dagopvang als de buitenschoolse opvang, en in de richtlijn wordt met 'opvang' steeds deze twee vormen bedoeld. Iedereen die in de kinderopvang werkt, wordt aangeduid als 'medewerker', en de houder of manager van de organisatie heet 'werkgever'.

De hoofdverantwoordelijkheid voor de implementatie en uitvoering van de hygiënerichtlijn ligt bij de werkgever. De werkgever is direct verantwoordelijk voor een goede hygiëne binnen de organisatie. De praktische uitvoering ligt grotendeels bij de medewerkers en de facilitaire dienst.

Belangrijkste wijzigingen in de herziene richtlijn

De herziene hygiënerichtlijn voor kinderopvang bevat een aantal belangrijke wijzigingen in vergelijking met de vorige uitgave. Deze wijzigingen zijn gedaan om de richtlijn beter aansluiten op de huidige situatie en te verbeteren in termen van duidelijkheid en toepasbaarheid.

1. Aanpassing van de structuur

De structuur van de richtlijn is aangepast en nu gebaseerd op de Algemene Hygiënerichtlijn. Daarnaast zijn er normen en tips toegevoegd die specifiek zijn voor de kinderopvang. Deze aanpassing maakt het eenvoudiger om richtlijnen en maatregelen te combineren met die uit andere hygiënerichtlijnen.

2. Handdesinfectiemiddelen

Een nieuwe norm is opgenomen over het gebruik van handdesinfectiemiddelen. In de kinderopvang heeft handen wassen de voorkeur boven het gebruik van handdesinfectiemiddelen. Hoewel desinfectiemiddelen in bepaalde gevallen nuttig kunnen zijn, is het belangrijk om de nadelen en beperkingen van deze producten te kennen. Bijvoorbeeld: handdesinfectiemiddelen kunnen bij overmatig gebruik de huid beschadigen of het normale bacteriële evenwicht van de huid verstoren.

3. Nagelbedekking

Het niet dragen van nagelbedekking wordt niet meer gesteld als norm, maar als streven voor de branche. In de paragraaf over nagels en nagelbedekking is een toelichting opgenomen waarom nagelbedekking wordt afgeraden. Dit is gedaan vanwege het risico op het vasthouden van ziekteverwekkers onder de bedekking, wat de verspreiding van infecties kan bevorderen.

4. Verduidelijking van luiers en toiletbezoek

De paragrafen over het verschonen van luiers en het helpen van kinderen bij het gebruik van het toilet zijn aangevuld en verduidelijkt. Dit maakt de richtlijnen duidelijker en eenvoudiger toepasbaar in de praktijk. Bovendien is er een nieuwe paragraaf toegevoegd over de omgang met beddengoed, met specifieke normen voor het wassen en opbergen van dit soortgoed.

5. Uitgehaalde onderwerpen

De paragraaf over geneesmiddelenverstrekking is volledig verwijderd. Dit onderwerp was niet direct gerelateerd aan infectiepreventie en is daarom uit de richtlijn gehaald. Informatie over voorbehouden handelingen, zoals het toedienen van medicijnen, is te vinden via Rijksoverheid.nl.

Aanvullende onderwerpen

Bij de herziening van de richtlijn zijn ook aanvullende onderwerpen meegenomen. Zo is er een uitgebreidere paragraaf over zuigelingenvoeding, waarin richtlijnen zijn opgenomen voor het handhaven van hygiëne bij het bereiden en geven van voedsel aan jonge kinderen.

Daarnaast zijn er instructies en voorbeelden van schoonmaakschema’s opgenomen. Deze kunnen worden gebruikt als basis voor het opstellen van eigen hygiëneprotocollen binnen de organisatie. Ook is er een normenlijst beschikbaar, die kan dienen als checklist of rapportageinstrument. Deze instructies, schoonmaakschema’s en normenlijst zijn beschikbaar voor download op de website van het RIVM.

Hygiëne en infectiepreventie in de praktijk

In de kinderopvang is het belangrijk om dagelijks te werken aan hygiëne en infectiepreventie. De richtlijn benadrukt dat handen wassen een van de meest effectieve maatregelen is om de verspreiding van ziektes te beperken. Medewerkers worden aangeraden om hun handen te wassen voordat ze contact maken met kinderen, na het gebruik van het toilet, en na het aanraken van oppervlakken die vaak worden geraakt.

Daarnaast is het belangrijk om oppervlakken regelmatig te reinigen, met name in ruimtes waar veel contact is met kinderen, zoals eetkamers, toiletten en speelruimtes. De richtlijn bevat instructies over het gebruik van geschikte reinigingsmiddelen en de frequentie van reiniging, afhankelijk van de aard van de oppervlakken en het gebruik.

In gevallen waarin een kind ziek is, is het belangrijk om dit snel te signaleren en te beoordelen of het kind tijdelijk thuis moet blijven. Informatie over ziektebeelden en signaalgevoeligheid is beschikbaar via de GGD en via het RIVM.

Rol van de werkgever

De werkgever heeft een centrale rol in de implementatie van de hygiënerichtlijn. Hij is verantwoordelijk voor het opstellen van hygiëneprotocollen en het zorgen voor de benodigde middelen en trainingen voor medewerkers. De werkgever dient ook te zorgen voor een duidelijke communicatie over hygiëne en infectiepreventie, zowel binnen het team als naar ouders.

Bij de praktische uitvoering is het belangrijk dat medewerkers zich bewust zijn van hun eigen rol in het handhaven van een goede hygiëne. Ze moeten regelmatig handen wassen, oppervlakken reinigen en zich houden aan de richtlijnen voor het omgaan met ziektebeelden en verhoogde hygiënebehoeften.

Toekomstige herzieningen en updates

De hygiënerichtlijnen worden periodiek herzien, en in de tussentijd kunnen kleine wijzigingen doorgevoerd worden. Het is belangrijk voor medewerkers en werkgevers om op de hoogte te blijven van eventuele wijzigingen in de richtlijn. Via een contactformulier op de RIVM-website is het mogelijk om op de hoogte te worden gebracht van herzieningen of belangrijke wijzigingen.

Conclusie

De herziene hygiënerichtlijn voor kinderopvang biedt een duidelijke en actuele kader voor het uitvoeren van goede hygiëne in de kinderopvang. De richtlijn is samengesteld in overleg met experts en praktijkuitvoerende partijen, en bevat zowel normen als tips voor het voorkomen van infectieziektes. De wijzigingen die zijn doorgevoerd, zoals de aanpassing van de structuur, de toelichting op handdesinfectiemiddelen en de uitgebreidere paragrafen over luiers en toiletbezoek, maken de richtlijn beter toepasbaar in de praktijk.

Het is belangrijk dat zowel werkgevers als medewerkers zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheden en rol in het handhaven van een goede hygiëne. Door deze richtlijnen serieus te nemen en dagelijks toe te passen, kan het risico op het verspreiden van infecties in de kinderopvang worden verlaagd. Dit draagt bij aan een gezonde omgeving voor kinderen, medewerkers en ouders.

Bronnen

1. BMK – Publicatie herziene hygiënerichtlijn Kinderopvang (RIVM)
2. Kinderopvang.nl – De herziene hygiënerichtlijn Kinderopvang van het RIVM is gepubliceerd
3. Gezonde Kinderopvang – Hygiënerichtlijn herzien
4. RIVM – Hygiënerichtlijnen voor jeugdgezondheidszorg
5. Maatschappelijke Kinderopvang – Publicatie herziene hygiënerichtlijn Kinderopvang (RIVM)
6. RIVM – Overzicht hygiënerichtlijnen
7. Kinderopvang Wijzer – Hygiënerichtlijn