Pedagogische kwaliteit in de kinderopvang: vier basisdoelen en kwaliteitskenmerken

De kwaliteit van kinderopvang speelt een centrale rol in de ontwikkeling van jonge kinderen. Goede kinderopvang draagt bij aan de emotionele, sociale en cognitieve groei van kinderen, maar alleen op voorwaarde dat de opvang van hoge pedagogische kwaliteit is. In Nederland is het kwaliteitsmodel van professor Marianne Riksen-Walraven sinds jaren een richtsnoer voor de kinderopvangsector. Dit artikel geeft een overzicht van het kwaliteitsmodel van Riksen-Walraven, met aandacht voor de vier pedagogische basisdoelen, proces- en structurele kwaliteitskenmerken, en de rol van de pedagogisch medewerker.

De vier pedagogische basisdoelen

Professor Marianne Riksen-Walraven heeft in haar onderzoek vier kernaspecten geïdentificeerd die essentieel zijn voor de ontwikkeling van jonge kinderen in de opvangomgeving. Deze vier pedagogische basisdoelen zijn in de wet Kinderopvang opgenomen en vormen het uitgangspunt voor het bepalen van de pedagogische kwaliteit van kinderopvang. Kinderopvangorganisaties en gastouderbureaus zijn verplicht om in hun pedagogisch beleidsplan te beschrijven hoe zij aan deze doelen werken.

1. Bieden van een veilige basis
   De opvangomgeving moet kinderen een veilige basis bieden, waarin zij zich kunnen ontspannen en zichzelf kunnen zijn. Deze veiligheid is emotioneel van aard en vormt de basis voor vertrouwen, waardoor kinderen open staan voor nieuwe ervaringen. Een kind dat zich sociaal en emotioneel veilig voelt, is in staat om zich spontaan te ontwikkelen en interacties aan te gaan.

2. Stimuleren van persoonlijke competenties
   Kinderen moeten de kans krijgen om hun persoonlijke competenties te ontwikkelen. Dit betreft bijvoorbeeld het ontwikkelen van taalvaardigheden, motorische vaardigheden, creativiteit en probleemoplossend denken. Pedagogisch medewerkers spelen een centrale rol in het herkennen van de individuele behoeften en mogelijkheden van elk kind en het bieden van passende stimulans.

3. Bevorderen van sociale competenties
   In de kinderopvang leren kinderen omgaan met leeftijdsgenoten, regels en grenzen. Het is belangrijk dat pedagogisch medewerkers aandacht besteden aan hoe kinderen met elkaar omgaan, conflicten oplossen en samenwerken. Door passend te begeleiden in sociale situaties, leren kinderen belangrijke sociale vaardigheden opbouwen.

4. Overdragen van normen en waarden
   Kinderopvang draagt bij aan het verankeren van normen en waarden. Dit gebeurt niet alleen door expliciet te leren over regels, maar ook door de omgeving en het gedrag van de pedagogisch medewerkers. Door bijvoorbeeld respect, eerlijkheid en empathie te tonen, worden deze waarden overgedragen aan kinderen.

Proces- en structurele kwaliteitskenmerken

Riksen-Walraven onderscheidt in haar kwaliteitsmodel tussen proceskwaliteiten en structurele kwaliteiten. Beide categorieën zijn belangrijk voor de totale kwaliteit van kinderopvang, maar het procesaspect is volgens Riksen-Walraven van het grootste belang.

Proceskwaliteit

Proceskwaliteit verwijst naar de kwaliteit van de interacties tussen pedagogisch medewerkers en kinderen. Deze kwaliteit bepaalt in hoge mate hoe kinderen zich in de opvangomgeving voelen en wat ze ervan meenemen. Volgens Riksen-Walraven is de proceskwaliteit vooral afhankelijk van de interactievaardigheden van de pedagogisch medewerkers. Zij benoemt zes kernvaardigheden die essentieel zijn voor goede kinderopvang:

1. Sensitieve responsiviteit
   Pedagogisch medewerkers moeten in staat zijn om de signalen van kinderen te herkennen en passend te reageren. Dit geldt zowel voor fysieke als emotionele signalen.

2. Respect voor de autonomie
   Het respecteren van de individuele ruimte en keuzes van kinderen is belangrijk. Pedagogisch medewerkers moeten kinderen de mogelijkheid geven om autonomie te uitoefenen binnen veilige grenzen.

3. Structureren en grenzen stellen
   Het bieden van een gestructureerde omgeving met duidelijke grenzen helpt kinderen zich veilig te voelen en hun gedrag te reguleren.

4. Praten en uitleggen
   Communicatie is een essentieel onderdeel van de proceskwaliteit. Pedagogisch medewerkers moeten in staat zijn om kinderen te leren omgaan met woorden, duidelijkheid en betekenis.

5. Ontwikkelingsstimulering
   Het stimuleren van cognitieve, emotionele en sociaal-emotionele ontwikkeling is een kernaspect van kinderopvang.

6. Begeleiden van interacties tussen kinderen
   Pedagogisch medewerkers moeten aandacht besteden aan hoe kinderen met elkaar omgaan en hoe zij in sociale situaties worden ondersteund.

Structurele kwaliteit

Structurele kwaliteiten omvatten aspecten zoals de verhouding tussen kinderen en medewerkers, de opleiding en ervaring van de medewerkers, de ruimte en het aantal kinderen per groep. Ondanks de belangrijkheid van deze aspecten, benadrukt Riksen-Walraven dat structurele kwaliteiten alleen effect hebben op de ontwikkeling van kinderen als ze goed worden ingezet in het procesaspect. Een hoge verhouding tussen kinderen en medewerkers is bijvoorbeeld alleen gunstig als het leidt tot betere interacties en aandacht per kind.

Pedagogisch beleidsplan

Elke kinderopvanglocatie moet over een pedagogisch beleidsplan beschikken. Dit plan bevat onder andere een omschrijving van hoe de vier pedagogische basisdoelen worden benaderd en hoe de kwaliteitscriteria worden nageleefd. Het pedagogisch beleidsplan dient als richtsnoer voor de dagelijkse praktijk en helpt bij het versterken van de opgroeiomgeving voor kinderen. Het plan moet aansluiten bij de werkelijkheid van de kinderopvanglocatie en het gedrag en de ontwikkeling van de kinderen.

Conclusie

De pedagogische kwaliteit van kinderopvang is van essentieel belang voor de ontwikkeling van jonge kinderen. Het model van Riksen-Walraven biedt een duidelijk kader om deze kwaliteit te meten en te verbeteren. De vier pedagogische basisdoelen vormen de kern van het model, terwijl proces- en structurele kwaliteiten beide een rol spelen in het bepalen van de totale kwaliteit. De interactievaardigheden van pedagogisch medewerkers zijn cruciaal voor een goede proceskwaliteit. Kinderopvangorganisaties zijn verplicht om in hun pedagogisch beleidsplan te beschrijven hoe zij aan deze doelen werken. Door aandacht te besteden aan deze kwaliteitskenmerken, kan kinderopvang een positieve bijdrage leveren aan de ontwikkeling van kinderen, mits het van hoge kwaliteit is.

Bronnen

1. NJI - Werken aan kwaliteit van kinderopvang
2. Readertekst Riksen-Walraven - Pedagogische kwaliteit in de kinderopvang
3. NJI - Hoe zorg je voor goede kinderopvang
4. Expertisecentrum Kinderopvang - Pedagogische kwaliteit in de kinderopvang
5. Repository UB Nijmegen - Pedagogische kwaliteit in de kinderopvang
6. Zorg Welzijn - Voormalig hoogleraar kinderopvang Marianne Riksen-Walraven