De Reggio Emilia visie in de kinderopvang: kindcentrisch leren en groeien

De pedagogische visie van Reggio Emilia heeft zich in de afgelopen decennia sterk ontwikkeld binnen de kinderopvang. Deze benadering, die oorspronkelijk in het Italiaanse stadje Reggio Emilia is ontstaan, richt zich op het kind als een krachtig, nieuwsgierig en creatief individu dat leert door ervaring, interactie en spel. De visie benadrukt de betekenis van observeren, ondersteunen en het bieden van een rijke leeromgeving waarin kinderen zichzelf kunnen ontdekken en ontwikkelen. In dit artikel bespreken we de kernprincipes van de Reggio Emilia visie, de rol van de leerkracht, de inrichting van de leeromgeving en hoe deze pedagogiek in de praktijk wordt toegepast in kinderopvangcentra.

Kernprincipes van de Reggio Emilia visie

De Reggio Emilia visie is ontwikkeld door pedagoog Loris Malaguzzi na de Tweede Wereldoorlog. Hij werkte samen met ouders in de regio om een nieuwe manier van leren en samenleven te creëren. Volgens deze visie zijn kinderen actieve leerlingen die hun eigen leerproces vormgeven. Ze hebben volgens Malaguzzi "honderd talen" – dat wil zeggen honderd manieren om zich uit te drukken, zoals door tekenen, muziek, toneel, beweging en praten. Deze manier van leren benadrukt de diversiteit in expressie en het belang van het kind als een centraal figuur in het leerproces.

De visie kent zeven kernprincipes die richting geven aan het werk in een kinderdagverblijf dat deze benadering volgt:

1. Kinderen zijn in staat hun eigen leerproces te construeren: Kinderen zijn open voor nieuwe dingen en willen de wereld begrijpen. Ze worden gezien als actieve deelnemers aan hun eigen leerproces.
2. De gemeenschap is belangrijk en kinderen leren door samen te werken: Leren vindt plaats in interactie met anderen, zoals klasgenoten, ouders en leerkrachten. Samenwerking is een fundamentele waarde.
3. Mensen zijn van nature behept met manieren tot communiceren: Kinderen moeten aangemoedigd worden om zichzelf uit te drukken via verschillende media.
4. Observeren en documenteren is essentieel: Leerkrachten observeren het gedrag en de interesses van kinderen en documenteren deze om beter te kunnen ondersteunen.
5. De leeromgeving is een derde pedagoog: De fysieke omgeving waarin kinderen leren en spelen, heeft een actieve rol. Ze moet inspirerend, flexibel en rijk aan zintuiglijke prikkels zijn.
6. Samen op ontdekkingsreis: Leerkrachten en kinderen ontdekken samen nieuwe dingen. De leerkracht stelt vragen en biedt materialen, maar de kinderen bepalen de richting.
7. Verbinding met de buitenwereld: Het kind wordt niet alleen opgevoed binnen de muren van het kinderdagverblijf, maar ook verbonden met de bredere maatschappij, zoals via bezoeken aan de natuur of gastdocenten.

De rol van de leerkracht in de Reggio Emilia visie

In de Reggio Emilia visie is de rol van de leerkracht anders dan in traditionele onderwijsmodellen. De leerkracht is geen autoritair figuur, maar eerder een observator, ondersteuner en inspirator. Ze volgt de interesses en behoeftes van het kind en biedt activiteiten die deze interesses verder stimuleren. De leerkracht kijkt en luistert naar het kind en past de activiteiten aan op wat het kind leuk vindt en nodig heeft.

Daarnaast is het belangrijk dat leerkrachten samenwerken met ouders en andere professionals. De kinderopvang wordt gezien als een samenleving waarin elke persoon een rol speelt in het leren en groeien van het kind. De leerkracht is verantwoordelijk voor het creëren van een leeromgeving die het kind uitdaagt, ondersteunt en inspireert.

De leeromgeving: een inspirerende ruimte

Een essentieel aspect van de Reggio Emilia visie is de leeromgeving. Deze wordt vaak aangeduid als de "derde pedagoog", naast de leerkracht en het kind. De inrichting van een kinderdagverblijf volgens deze visie houdt rekening met transparantie, creativiteit, openheid en zintuiglijke prikkels. De ruimte moet flexibel zijn, zodat kinderen zich vrij kunnen bewegen en actief deel kunnen nemen aan activiteiten.

De inrichting moet niet alleen functioneel zijn, maar ook visueel inspirerend. Te veel gesloten opbergkasten of overmatige decoratie aan muren die weinig betekenis hebben, kunnen de toegankelijkheid beperken. In plaats daarvan worden kindertekeningen, foto's van activiteiten en werkstukken gebruikt als decoratie. Deze elementen zijn voor de kinderen herkenbaar en waardevol. De ruimte moet zowel zichtbaar als tastbaar zijn, zodat kinderen kunnen leren door te spelen en te experimenteren.

Een voorbeeld van een praktijkuitvoering is het kindcentrum dat SCPO Lelystad en Kidz Ahoy samen bouwen in Warande. Dit centrum is gebaseerd op de Reggio Emilia-pedagogiek en richt zich op het leren volgens thema's. Tijdens het behandelen van deze thema's worden kinderen uitgedaagd om zelf en met elkaar oplossingen te vinden. De leerkrachten zorgen voor de juiste materialen en omgeving, maar de kinderen bepalen de richting van de activiteiten.

Praktijkvoorbeelden en toepassing

In de praktijk ziet de Reggio Emilia visie er concreet uit. Bijvoorbeeld in een kinderdagverblijf dat deze visie volgt, zullen kinderen veelvuldig werken in projecten. Deze projecten worden vaak opgezet door het thema dat opkomt uit de observaties van de leerkracht of uit de interesses van de kinderen. Tijdens deze projecten gebruiken kinderen verschillende materialen en manieren om hun ideeën te ontwikkelen en uit te drukken, zoals schilderen, bouwen, muziek maken of toneel spelen.

Een andere kenmerkende aspect is het documenteren van de leerprocessen. Leerkrachten noteren activiteiten, observaties en reflecties van kinderen. Deze documentatie kan in de vorm van foto’s, schetsen, notities of video’s zijn. Het doel is om zowel kinderen als ouders inzicht te geven in de groei en ontwikkeling van het kind.

De visie benadrukt ook het belang van samenwerking. Kinderen leren vaak in kleine groepen, waarbij ze elkaar ondersteunen en samen oplossingen zoeken. De leerkracht speelt een rol als faciliteerder die vragen stelt en materialen aanreikt, maar niet direct richting geeft. Dit stimuleert de autonomie en zelfsturing van de kinderen.

Kritisch reflecteren en uitdagingen

Hoewel de Reggio Emilia visie veel voorstelt in termen van kindcentrisch leren en een rijke leeromgeving, zijn er ook uitdagingen bij de toepassing. De visie vraagt om een grote flexibiliteit van de leerkrachten en een goed functionerende samenwerking met ouders en collega’s. Het ontwikkelen van een leeromgeving die zowel functioneel als inspirerend is, vereist ook aandacht voor detail en creativiteit.

Daarnaast vereist de visie een sterke organisatie en planning, omdat de activiteiten vaak losjes gepland zijn en voortkomen uit de observaties en interesses van de kinderen. Dit kan betekenen dat het plannen van activiteiten en het beheersen van tijd extra uitdagingen oplevert voor leerkrachten.

Ten slotte kan het moeilijk zijn om de visie volledig in te voeren in een traditionele instelling. De visie vraagt om een fundamentele verandering in de manier van werken, denken en organiseren. Dit vereist investeringen in training, materialen en ruimte, maar ook een culturele verandering binnen de instelling.

Conclusie

De Reggio Emilia visie biedt een krachtige benadering voor kinderopvang. Door het kind centraal te stellen, de leerkracht als ondersteuner te positioneren en de leeromgeving als een actieve partner te beschouwen, wordt een kindvriendelijke en leerrijke omgeving geschapen. Deze visie benadrukt de diversiteit in uitdrukkingsvormen en de betekenis van samenwerking. Het leren is een proces dat vanuit het kind uitgaat en waarbij de leerkracht en de leeromgeving een ondersteunende rol spelen.

De toepassing van deze visie vraagt om aandacht voor observatie, documentatie en samenwerking. Het is een visie die niet alleen gericht is op het leren van kinderen, maar ook op het leren van de leerkrachten en ouders. De visie benadrukt dat leren niet alleen gebeurt in de klas, maar ook in de interacties met anderen en de omgeving.

Voor ouders die op zoek zijn naar een kinderdagverblijf dat aansluit bij hun ideeën over opvoeding, is de Reggio Emilia visie een interessante optie. Het biedt een kindvriendelijke omgeving waarin kinderen zich vrij kunnen ontwikkelen en hun eigen interesses kunnen volgen. Door het kind centraal te stellen en een rijke leeromgeving te bieden, helpt deze visie kinderen zichzelf beter te begrijpen en zich voor te bereiden op de maatschappij van morgen.

Bronnen

1. Kion: Pedagogische visie Reggio Emilia
2. Plutar: Kinderdagverblijf inrichten met Reggio Emilia visie
3. SCPO Lelystad: Bouw van gezamenlijk kindcentrum volgens de Reggio Emilia pedagogiek
4. Picklez: Kinderopvang – Pikler, Reggio Emilia, Steiner, Montessori
5. Nivoz: Loris Malaguzzi en Reggio Emilia – De honderd talen van het kind
6. Nivoz: Reggio Emilia in de praktijk – 1. Kijken vanuit het kind