Pedagogische stromingen in de kinderopvang: invloed op onderwijs en opvoeding

Pedagogische stromingen vormen de basis voor de visie en praktijk van kinderopvangorganisaties. Deze stromingen bepalen hoe kinderen worden ondersteund in hun ontwikkeling, hoe medewerkers omgaan met kinderen en hoe de relatie tussen opvoeders en ouders is ingesteld. Voor ouders is het kiezen van een kinderopvangorganisatie vaak ook een kwestie van overeenstemming met een bepaalde pedagogische visie. In dit artikel wordt ingegaan op verschillende pedagogische stromingen die in de kinderopvang een rol spelen en hoe deze stromingen concreet worden toegepast in de praktijk.

De vier pedagogische basisdoelen van Riksen-Walraven

In Nederland is het wettelijk verplicht dat elke kinderopvangorganisatie haar pedagogisch beleid beschrijft aan de hand van de vier basisdoelen van hoogleraar Marianne Riksen-Walraven. Deze doelen zijn:

1. Emotionele veiligheid en betrokkenheid van kinderen
2. Ontwikkeling van kinderen in beweging, taal, denken en leren
3. Sociale en morele ontwikkeling van kinderen
4. Inclusiviteit en respect voor diversiteit

Pedagogisch medewerkers worden in hun werk begeleid door interactievaardigheden die gericht zijn op het bevorderen van deze doelen. Het pedagogisch beleid van een kinderopvangorganisatie dient duidelijk te maken hoe deze doelen worden vertaald naar dagelijkse praktijk en hoe medewerkers deze doelen ondersteunen bij kinderen.

Pedagogische stromingen: een overzicht

Naast deze wettelijke basisdoelen zijn er verschillende pedagogische stromingen die bepalen hoe kinderopvang is ingericht en hoe kinderen worden ondersteund in hun ontwikkeling. In de praktijk wordt vaak een mix van verschillende stromingen toegepast, zodat kinderopvangorganisaties een eigen karakter kunnen ontwikkelen.

1. Reformpedagogiek en geesteswetenschappelijke pedagogiek

De reformpedagogiek en geesteswetenschappelijke pedagogiek hebben geleid tot een meer persoonlijke benadering van onderwijs en opvoeding. Deze stromingen leggen de nadruk op de individuele interesses en ontwikkelingstempo’s van kinderen. Vanuit deze stromingen zijn onder andere Vrije scholen ontstaan, zoals antroposofische scholen, Jenaplan, nuts, Freinet, Dalton en Montessori.

Bij antroposofische kinderopvang, ontwikkeld door Rudolf Steiner, gaat het erom om de intrinsieke motivatie van kinderen te ondersteunen. Het doel is om de kinderen te helpen bij hun persoonlijke en spirituele groei. In deze stroming is er veel aandacht voor de emoties, het denken en het willen van het kind.

2. Dalton

Het daltonplan is ontwikkeld door Helen Parkhurst en is gebaseerd op drie kernprincipes:

• Vrijheid in gebondenheid: kinderen kunnen kiezen uit een beperkte lijst met activiteiten.
• Zelfwerkzaamheid: kinderen werken op een niveau dat past bij hun individuele ontwikkeling.
• Samenwerking: kinderen werken samen met anderen, waardoor ze leren van elkaar.

In een daltonkinderopvang worden deze principes vertaald naar dagelijkse praktijk. Er zijn bijvoorbeeld dagkleuren, een kiesbord met activiteiten, en verticale groepen waarin jongere en oudere kinderen samen spelen en leren. Medewerkers leren ook van elkaar en van de kinderen, wat bijdraagt aan een flexibele en open werkomgeving.

3. Freinet

Het Freinet-idee is ontwikkeld door Célestin Freinet en is gericht op het werken vanuit de ervaringen en belevingen van kinderen. Het doel is om kinderen te begeleiden in hun onderzoeksdrang en experimenten. In een Freinetkinderopvang kan een kind bijvoorbeeld zelf kiezen met welk speelgoed het wil spelen. Er is veel vrijheid in de keuzes die kinderen maken, maar ook veel ondersteuning van de medewerkers bij het ontdekken en leren.

4. Montessori

De Montessori-methode, ontwikkeld door Maria Montessori, richt zich op het bevorderen van zelfstandigheid bij kinderen. Materialen staan op kind-ooghoogte en kinderen kunnen zelf kiezen wat ze willen doen. Het doel is om kinderen te stimuleren om zelfstandig te leren, te ontdekken en te groeien. In een Montessori-kinderopvang is er veel aandacht voor de fysieke en psychische ontwikkeling van het kind, en voor het creëren van een omgeving waarin het kind zich prettig voelt.

5. Reggio Emilia

Hoewel de Reggio Emilia-stroming vooral bekend is vanuit de basisonderwijssector, heeft deze stroming ook invloed op kinderopvang. Deze stroming legt de nadruk op de leeromgeving, het samenwerken met ouders en het onderzoekend leren van kinderen. In een Reggio Emilia-geinspireerde kinderopvang is er veel aandacht voor het creëren van een rijke leefomgeving waarin kinderen kunnen experimenteren, ontdekken en leren van elkaar.

6. Thomas Gordon

De stroming van Thomas Gordon is gericht op het onderwijzen van conflictoplossing en communicatievaardigheden. In deze stroming leren kinderen hoe ze met elkaar kunnen omgaan, hoe ze hun eigen grenzen kunnen stellen en hoe ze conflicten op een respectvolle manier kunnen oplossen. Deze stroming is vooral gericht op het bevorderen van sociaal-emotionale vaardigheden bij kinderen.

Pedagogische stromingen in de praktijk

In de praktijk zien kinderopvangorganisaties vaak een mix van verschillende stromingen. Zo kan een kinderopvang bijvoorbeeld elementen uit de Montessori-methode combineren met ideeën uit de Freinet- en Dalton-ideeën. Dit leidt tot een kinderopvang die uniek is en waarin kinderen op een gevarieerde manier kunnen groeien en leren.

Een voorbeeld van zo’n gevarieerde aanpak is De Theepot, een kinderopvang die haar pedagogisch beleid niet op één bepaalde stroming baseert, maar waarin inspiratie uit verschillende stromingen wordt gebruikt. Het pedagogisch doel van De Theepot is om kinderen te ondersteunen in hun persoonlijke groei, zodat ze zich ontwikkelen tot evenwichtige mensen die eigen talenten herkennen en kunnen benutten. De kinderopvang legt veel nadruk op het creëren van situaties waarin kinderen zich prettig voelen, vertrouwen hebben in hun eigen kunnen en respect tonen voor zichzelf en anderen.

Pedagogisch beleid en de keuze van ouders

Het pedagogisch beleid van een kinderopvang is ook een belangrijk criterium voor ouders bij het kiezen van een kinderopvangorganisatie. Ouders willen graag weten hoe hun kind wordt ondersteund in zijn ontwikkeling, hoe de medewerkers met kinderen omgaan en hoe de relatie tussen opvoeders en ouders is ingesteld. Een duidelijk en transparant pedagogisch beleid helpt ouders om te bepalen of een kinderopvang hun visie op opvoeding en onderwijs dekt.

Pedagogische stromingen en de rol van medewerkers

Pedagogisch medewerkers spelen een centrale rol in de vertaling van pedagogische stromingen naar de praktijk. Het is belangrijk dat medewerkers niet alleen theorie kennen, maar ook in staat zijn om deze theorie in de dagelijkse praktijk toe te passen. Daarom is het ontwikkelen van pedagogische vaardigheden, zoals interactievaardigheden, een essentieel onderdeel van de opleiding en training van medewerkers in de kinderopvang.

In de training "Een Pedagogisch Fundament" wordt bijvoorbeeld aandacht besteed aan verschillende thema’s die relevant zijn voor het werken in de kinderopvang. Dit omvat kennis over de vier opvoedingsdoelen van Riksen-Walraven, de interactievaardigheden van kinderopvangmedewerkers, pedagogische stromingen, taal- en breinontwikkeling, het werken met kinderen met signaalgedrag en gesprekstechnieken met kinderen en ouders. Door middel van praktijkervaring, portfolio’s en reflectie op de eigen praktijk leren medewerkers hoe ze pedagogische ideeën concreet kunnen vertalen naar de werkelijkheid van de kinderopvang.

Pedagogische stromingen en emotionele veiligheid

Een belangrijk aspect van pedagogische stromingen is het creëren van een emotioneel veilige omgeving voor kinderen. In de verlichtingsperiode begon men langzaam te beseffen dat emotionele veiligheid van essentieel belang is voor de ontwikkeling van kinderen. Filosofen zoals Rousseau pleitten voor een anti-autoritaire opvoedwijze, waarbij kinderen niet werden gedwongen of beperkt, maar waarin ze konden groeien volgens hun eigen tempo en interesses.

In tegenstelling tot oudere pedagogische stromingen, zoals empirisme en rationalisme, leggen huidige stromingen meer aandacht aan op het emotionele welzijn van kinderen. Gelukkige kinderen zijn kinderen die emotioneel veilig opgroeien. Daarom is het voor kinderopvangorganisaties belangrijk om een omgeving te creëren waarin kinderen zich prettig voelen, vertrouwen hebben in zichzelf en weten dat ze ondersteund worden.

Conclusie

Pedagogische stromingen spelen een centrale rol in de visie en praktijk van kinderopvangorganisaties. Deze stromingen bepalen hoe kinderen worden ondersteund in hun ontwikkeling, hoe medewerkers met kinderen omgaan en hoe ouders betrokken worden bij de opvoeding. Het is belangrijk dat kinderopvangorganisaties duidelijk maken welke stromingen ze hanteren en hoe deze stromingen concreet worden vertaald naar de praktijk.

Voor ouders is het kiezen van een kinderopvang vaak ook een kwestie van overeenstemming met een bepaalde pedagogische visie. Een duidelijk en transparant pedagogisch beleid helpt ouders om te bepalen of een kinderopvang hun visie op opvoeding en onderwijs dekt. Daarnaast is het ook belangrijk dat medewerkers in de kinderopvang goed getraind zijn en in staat zijn om pedagogische ideeën in de praktijk te vertalen.

In de huidige kinderopvangsector zien we een mix van verschillende pedagogische stromingen. Deze mix leidt tot een rijke en diverse werkomgeving waarin kinderen op een gevarieerde manier kunnen groeien en leren. Het creëren van een emotioneel veilige omgeving is voor kinderopvangorganisaties van groot belang, omdat gelukkige kinderen kinderen zijn die emotioneel veilig opgroeien.

Bronnen

1. Pedagogische stromingen
2. Pedagogische stromingen in de kinderopvang
3. Pedagogisch beleid TSO 2
4. Een pedagogisch fundament