Oorzaak en gevolgen van het personeelstekort in de kinderopvang

Het personeelstekort in de kinderopvang is een urgente kwestie die zich al geruime tijd voordoet en in recente jaren juist toeneemt. De combinatie van hoge werkdruk, lage salarissen, strengere kwalificatie-eisen en een vergrijzende arbeidsmarkt maakt de situatie steeds complexer. Dit tekort heeft niet alleen gevolgen voor kinderopvangorganisaties, maar ook voor ouders, de arbeidsmarkt en de bredere maatschappij. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de oorzaken en gevolgen van het personeelstekort in de kinderopvang, op basis van recente analyses en onderzoeken.

Huidige situatie

Het personeelstekort in de kinderopvang is niet nieuw, maar de afgelopen jaren is de druk op de sector toegenomen. Volgens de meest recente kwartaalpeiling is 71% van de kinderopvangorganisaties in Nederland met een tekort aan personeel geconfronteerd. In de beroepsorganisatie (BSO) is het tekort zelfs met 79% nog groter. Een belangrijke oorzaak van het tekort is het tekort aan beschikbare kandidaten. In juni 2023 was het tekort op ongeveer zeven duizend mensen, volgens CBS-gegevens.

De druk op de sector wordt verder verergd door de hoge ziekteverzuimcijfers, een gevolg van de coronapandemie. Ook de recente stakingen in de kinderopvang zijn in belangrijle mate te verklaren door de hoge werkdruk en onvoldoende personeel. Deze situatie leidt tot praktische gevolgen, zoals tijdelijke sluiting van opvanggroepen of het verminderen van het aantal beschikbare kinderplaatsen.

Oorzaken van het personeelstekort

Het personeelstekort in de kinderopvang is het gevolg van meerdere factoren, waarbij sommige structureel zijn, terwijl andere veranderlijk zijn. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste oorzaken.

Strenge kwalificatie-eisen

Een van de hoofdoorzaken van het tekort aan medewerkers in de kinderopvang is de vereiste voor specifieke opleidingen en diploma’s. Werken in de kinderopvang vereist vaak een opleiding zoals de opleiding voor kinderopvang of pedagogische leerling. Deze eisen beperken het aantal kandidaten dat in overweging kan worden genomen. De kwalificatie-eisen zijn bedoeld om de kwaliteit van de zorg voor kinderen te waarborgen, maar ze hebben ook tot gevolg dat de beroepsbeoefening in de kinderopvang minder toegankelijk is voor een breder publiek.

Relatief lage salarissen

Ondanks de verantwoordelijkheid en werkdruk die het werk in de kinderopvang met zich meebrengt, zijn de salarissen in de sector relatief laag in vergelijking met andere sectoren. Dit maakt het voor veel mensen minder aantrekkelijk om in de kinderopvang te werken, vooral in een tijd waarin andere sectoren met hogere lonen en minder werkdruk aantrekkelijker worden.

Vergrijzing van het personeel

Een ander belangrijk aspect is de vergrijzing van het huidige personeel. Veel medewerkers in de kinderopvang naderen de pensioengerechtigde leeftijd, wat leidt tot een toename van de uitstroom. Het vervangen van deze ervaren medewerkers blijkt echter steeds moeilijker, doordat het aantrekken van jonge medewerkers lastiger is geworden.

Competitie met andere sectoren

De arbeidsmarkt is in de afgelopen jaren steeds krapper geworden, en ook de kinderopvangsector moet concurreren met andere sectoren. Veel mensen kiezen voor banen in andere branches, die vaak beter betaalden of minder veeleisend zijn. Deze concurrentie maakt het voor kinderopvangorganisaties extra lastig om voldoende medewerkers aan te trekken en vast te houden.

Werkdruk en administratieve lasten

De werkgevers in de kinderopvang rapporteren regelmatig dat de werkdruk erg hoog is. Dit is gedeeltelijk het gevolg van het personeelstekort zelf, maar ook van de toegenomen administratieve lasten, zoals die zijn opgelegd door de invoering van de Wet IKK (Inklusieve Kinderopvang). Deze wet is bedoeld om de kwaliteit van de kinderopvang te verbeteren, maar heeft ook geleid tot een toename van de administratieve taken. Hierdoor is de werkdruk voor medewerkers verder toegenomen, wat op zijn beurt leidt tot verhoogde ziekteverzuimcijfers en de neiging om de sector te verlaten.

Gevolgen van het personeelstekort

Het personeelstekort heeft zowel directe als indirecte gevolgen voor kinderopvangorganisaties, ouders en de bredere maatschappij. De belangrijkste gevolgen zijn:

Tijdelijke sluiting van groepen

Wanneer een kinderopvangorganisatie niet in staat is om voldoende personeel aan te nemen, kan het noodzakelijk zijn om één of meer groepen tijdelijk te sluiten. Dit heeft directe gevolgen voor ouders, die op zoek moeten naar alternatieve kinderopvang. In sommige gevallen kan dit zelfs leiden tot het verliezen van een kinderplaats, waardoor ouders tijdelijk geen werk kunnen doen.

Vorming van wachtlijsten

Een andere gevolg van het personeelstekort is het vormen van wachtlijsten. Wanneer een organisatie het aantal kinderplaatsen moet verminderen, kunnen ouders die op zoek zijn naar een plek op de opvang niet direct worden opgenomen. Dit heeft vooral gevolgen voor ouders die afhankelijk zijn van kinderopvang om hun werk te kunnen doen.

Financiële gevolgen voor ouders

Als een opvanggroep tijdelijk gesloten wordt, moet de kinderopvangorganisatie dit in mindering brengen op de factuur. Bovendien moet de kinderopvangtoeslag worden aangepast. Voor ouders die rekenen op deze toeslag om de kosten van de kinderopvang te dekken, betekent dit financiële onzekerheid en extra kosten.

Gevolgen voor de arbeidsmarkt

De kinderopvang speelt een belangrijke rol in het ondersteunen van ouders bij het combineren van werk en zorg voor hun kinderen. Wanneer er te weinig opvang is, kan dit leiden tot een afname van de arbeidsparticipatie. Ouders die geen opvang kunnen vinden, moeten vaak hun werkuren verminderen of zelfs helemaal stoppen met werken. Dit heeft gevolgen voor hun inkomsten, maar ook voor de economie in het algemeen.

Uit onderzoek is gebleken dat 39% van de ouders in een peiling stelt dat het personeelstekort grote gevolgen heeft op hun werk. 28% van de ouders heeft zelfs andere werkkeuzes gemaakt vanwege het tekort aan kinderopvang. In sommige gevallen hebben ouders zelfs werkuren moeten opgeven, omdat hun kinderen niet naar de opvang kunnen. Dit heeft dus niet alleen gevolgen voor de ouders, maar ook voor het bedrijf waar ze werken.

Sneeuwbaleffect in de maatschappij

Het tekort aan kinderopvang leidt niet alleen tot praktische problemen voor ouders, maar heeft ook bredere gevolgen voor de maatschappij. Het tekort versterpt namelijk andere tekorten in andere sectoren. Ouders die geen opvang kunnen vinden, kunnen niet werken, wat leidt tot een verder afnemende arbeidsparticipatie. Dit heeft op zijn beurt invloed op de economie en de sociale cohesie. Ook de balans in huwelijken en relaties kan door de stress worden aangegrepen.

Mogelijke oplossingen

Hoewel het personeelstekort een complex probleem is, zijn er verschillende mogelijke oplossingen die worden overwogen of al in praktijk zijn gebracht.

Aanpassing van de Wet IKK

De Wet IKK is bedoeld om de kwaliteit van de kinderopvang te verbeteren, maar heeft ook geleid tot extra administratieve lasten en veranderingen in de kindratio. Aanpassing van deze wet zou mogelijk helpen om de werkdruk te verminderen en het aantrekkelijker te maken om in de kinderopvang te werken. Dit zou kunnen leiden tot een betere werkomgeving en minder uitval door ziekte.

Verbetering van arbeidsvoorwaarden

Een andere aanpak is het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden in de kinderopvang. Dit omvat het verhogen van salarissen, het bieden van betere loopbanen en het verbeteren van de werkdruk. Door het professioneel profiel van de kinderopvang te verhogen, kan het beroep aantrekkelijker worden voor jonge kandidaten.

Ondersteuning van werkgevers

Werkgevers in de kinderopvang kunnen ook beter worden ondersteund door de overheid. Dit kan bijvoorbeeld door het aanbieden van subsidies voor opleidingen of het stimuleren van flexibiliteit in de werktijden. Ook is het belangrijk dat werkgevers in andere sectoren meehelpen aan het oplossen van het probleem, zoals voorgesteld door Gjalt Jellesma van BOinK. Werkgevers kunnen bijvoorbeeld flexibelere werktijden aanbieden om ouders te helpen bij het combineren van werk en opvang.

Invloed van de overheid

De overheid speelt een cruciale rol in de aanpak van het personeelstekort in de kinderopvang. Het kader van wet- en regelgeving, zoals de financiering via de kinderopvangtoeslag en de kwaliteitseisen, heeft een directe invloed op de arbeidsmarkt in de kinderopvang. Door deze regelgeving aan te passen en te verbeteren, kan de sector beter worden gesteund.

Conclusie

Het personeelstekort in de kinderopvang is een complex en urgent probleem dat gevolgen heeft voor zowel ouders als de bredere maatschappij. De oorzaken zijn diverse, waaronder strenge kwalificatie-eisen, relatief lage salarissen, vergrijzing en concurrentie met andere sectoren. De gevolgen van het tekort zijn onder andere tijdelijke sluiting van opvanggroepen, vorming van wachtlijsten en financiële lasten voor ouders. Bovendien leidt het tekort tot een afname van de arbeidsparticipatie en heeft het indirecte gevolgen voor andere sectoren.

Het is duidelijk dat er meerdere aanpakken mogelijk zijn, waaronder aanpassing van de Wet IKK, verbetering van arbeidsvoorwaarden en ondersteuning van werkgevers. De overheid speelt hierbij een belangrijke rol, net als werkgevers in andere sectoren. Het is van groot belang dat oplossingen worden gevonden om het personeelstekort aan te pakken, niet alleen voor de kinderopvangsector, maar ook voor de bredere maatschappij en economie.

Bronnen

1. Personeelstekorten in de kinderopvang. Wat speelt er?
2. Personeelstekort kinderopvang, wat zijn de gevolgen voor ouders
3. Personeelstekort kinderopvang: organisaties niet eens over de aanpak
4. Meer medewerkers in de kinderopvang zijn in Midden-Utrecht hard nodig
5. Aanpak personeelstekort in de kinderopvang
6. Ouders in de knel door groot tekort aan personeel in de kinderopvang