Spelend Verwerken: De Therapeutische Kracht van Spel bij Kinderen en Trauma

Spel is een fundamenteel onderdeel van de ontwikkeling van een kind, maar het is meer dan alleen vermaak. Uit onderzoek en praktijkervaringen blijkt dat spel een krachtig instrument kan zijn bij het verwerken van traumatische ervaringen. Kinderen, die vaak nog niet over de taalvaardigheid beschikken om hun emoties te uiten, kunnen via spel hun gevoelens verkennen en verwerken. Dit artikel belicht de rol van spel in traumaverwerking bij kinderen, gebaseerd op inzichten uit diverse bronnen.

De Aard van Trauma bij Kinderen

Een trauma is een ingrijpende gebeurtenis die een kind diep kan raken. “Een trauma, wat is dat? Veel mensen denken dat een traumatische gebeurtenis nooit meer weggaat uit hun hoofd. Een trauma is een ingrijpende gebeurtenis die onthouden is. De herinnering blijft, want de gebeurtenis heeft wel daadwerkelijk plaatsgevonden,” aldus een bron. Het is belangrijk te begrijpen dat trauma’s zich anders manifesteren dan angsten. Angst kan gebaseerd zijn op een toekomstig scenario, terwijl een trauma een specifiek, daadwerkelijk meegemaakt moment is. Een onverwerkt trauma kan jarenlang impact hebben op het welzijn van een kind, wat de noodzaak van effectieve verwerkingsmethoden benadrukt.

De Drie Fases van Traumaverwerking

Bij het verwerken van een trauma zijn er drie belangrijke fases te onderscheiden. De eerste fase is het ontladen van het trauma, waarbij het kind de mogelijkheid krijgt om de emoties te uiten die verbonden zijn aan de gebeurtenis. De tweede fase is het neutraliseren van het trauma, waarbij de negatieve lading van de herinnering wordt verminderd. De derde fase is het vervangen van de beleving, waarbij het kind een nieuwe betekenis kan geven aan de gebeurtenis. “Door het stellen van specifieke vragen door de begeleidende professional, wordt het trauma verwerkt tot een kaal feit,” wordt benadrukt. Deze fases kunnen worden doorlopen met behulp van methoden zoals de MatriXmethode, een gesprekstechniek die erop gericht is om de kern van het probleem te bereiken zonder dat het kind de traumatische gebeurtenis in detail hoeft te herbeleven.

Spel als Taal: Communicatie en Expressie

Wanneer woorden tekortschieten, biedt spel een alternatief communicatiemiddel. Kinderen gebruiken hun fantasie om hun wereld te begrijpen en hun emoties te uiten. “Spel is hun taal,” stelt een speltherapeut. Door goed te observeren hoe een kind speelt, kan men inzicht krijgen in hoe het de wereld beleeft, waar het staat in zijn ontwikkeling en waar het behoefte heeft aan ondersteuning. Spel kan een kind helpen om grip te krijgen op een ingrijpende gebeurtenis, vooral wanneer het nog niet in staat is om erover te praten. Symbolisch spel, waarbij kinderen gebruikmaken van symbolen om hun gevoelens en ervaringen te representeren, is hierbij bijzonder waardevol.

De Rol van de Begeleider: Observeren, Analyseren en Stimuleren

De rol van de begeleider, of het nu een ouder, leerkracht of therapeut is, is cruciaal bij het ondersteunen van een kind in traumaverwerking door middel van spel. Het is belangrijk om te observeren hoe een kind met materiaal omgaat, te analyseren of herhalend handelen voortkomt uit plezier of juist verveling, en te stimuleren door de omgeving of opdracht aan te passen om nieuwe uitdagingen te creëren. “Het belangrijkste is dat er balans is tussen vrijheid en structuur, zodat kinderen niet overweldigd raken, maar wel de vrijheid voelen om te experimenteren.” Een begeleider kan het spel verrijken door vragen te stellen, woorden toe te voegen of mee te spelen, waardoor de ontwikkeling van het kind op verschillende gebieden wordt gestimuleerd.

Verschillende Vormen van Spel en Hun Therapeutische Waarde

Verschillende vormen van spel kunnen een therapeutische waarde hebben. Rustgevend spel kan kinderen helpen om tot rust te komen en hun emoties te reguleren. Spelenderwijs leren, zoals het bouwen met blokken, kan kinderen helpen om hun motoriek, taal en rekenvaardigheden te ontwikkelen. Bordspellen, zoals Junior Catan of Poepie Knor, kunnen kinderen helpen om sociale vaardigheden te oefenen en om te gaan met winnen en verliezen. “Het Junior Catan spel is het perfecte opstapje voor kinderen die je het echte Catan spel wil leren spelen,” wordt opgemerkt. Bewegingsonderwijs, met spelvormen die de speelkriebels van jonge kinderen stimuleren, kan bijdragen aan hun motorische vaardigheden en probleemoplossend vermogen. “Voorbeeld – Het plezier van de verrassing: Samuel en Yusuf proberen een bal zó te stuiteren dat hij in een doos terechtkomt.”

Culturele Aspecten en Ouderlijke Sensitiviteit

Het is belangrijk om rekening te houden met culturele verschillen in de manier waarop ouders omgaan met trauma. “In westerse landen als Nederland, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk moedigen ouders het gesprek over trauma aan, terwijl ouders in bijvoorbeeld het Midden-Oosten, hier terughoudender in zijn.” Ouderlijke sensitiviteit, het vermogen om de emoties en gevoelens van een kind op te merken en te benoemen, is cruciaal voor een succesvolle traumaverwerking. Praten over trauma kan goed zijn voor het welzijn van kinderen, mits het op een bemoedigende manier gebeurt en de ouder goed in staat is om de emoties van het kind te herkennen en te valideren.

De MatriXmethode: Een Veilige Interventie

De MatriXmethode is een gesprekstechniek die kan worden ingezet bij traumaverwerking. Deze methode is erop gericht om de kern van het probleem te bereiken zonder dat het kind de traumatische gebeurtenis in detail hoeft te herbeleven. “De MatriXmethode is een voorbeeld van een veilige, kortdurende gesprekstechniek waarbij de probleeminhoud niet gedeeld hoeft te worden.” De methode maakt gebruik van specifieke vragen die de persoon helpen om de negatieve lading van de herinnering te veranderen. De duur van de verwerking kan variëren, maar vaak kan een trauma binnen drie sessies worden verwerkt.

De Kracht van Verbeelding

De verbeeldingskracht speelt een belangrijke rol bij traumaverwerking. Door alle zintuigen aan te spreken – zien, horen, voelen, ruiken, proeven en denken – kan een persoon zelf de regie over zijn hoofd terugkrijgen. “Hoe deze herinnering is onthouden, daar kan de persoon zelf wel iets in veranderen. Zodat het onbeladen in het langetermijngeheugen wordt onthouden.” De verbeeldingskracht kan worden ingezet om de traumatische gebeurtenis te neutraliseren en een nieuwe betekenis te geven.

Spel en de Ontwikkeling van Leiderschap

Hoewel minder direct gerelateerd aan traumaverwerking, is het interessant om te benadrukken dat spel ook een rol kan spelen bij de ontwikkeling van leiderschapskwaliteiten. Het vermogen om te spelen, te experimenteren en risico's te nemen, kan kinderen helpen om hun eigen potentieel te ontdekken en hun eigen plek in de wereld te vinden. “Als leraar geef je als het ware een spiegel aan de leerling, zodat hij/zij zichzelf beter leert kennen.”

Conclusie

Spel is een krachtig instrument bij de verwerking van trauma bij kinderen. Door spel te observeren, te analyseren en te stimuleren, kunnen begeleiders kinderen helpen om hun emoties te uiten, hun ervaringen te verwerken en hun veerkracht te vergroten. “Met spel hebben kinderen hun eigen therapie op zak.” De MatriXmethode biedt een veilige en effectieve manier om trauma’s te neutraliseren en de negatieve lading van herinneringen te verminderen. Het is essentieel om rekening te houden met culturele verschillen en de ouderlijke sensitiviteit, en om de verbeeldingskracht van het kind te benutten om een nieuwe betekenis te geven aan de traumatische gebeurtenis. “De wereld van kleuters is er één van onuitputtelijke nieuwsgierigheid, waarin speelkriebels de motor vormen voor leren en ontwikkelen.”

Bronnen

1. https://matrixmethode.nl/fases-traumaverwerking/
2. https://favorietespel.nl/bordspel-5-jaar/
3. https://platform-onderwijsinbewegen.nl/bewegingsonderwijs-met-kleuters/speelkriebels-en-jonge-kinderen-2/
4. https://boeken.handleidingstart.nl/de-therapeutische-kracht-van-spelen-betekenis-en-invloed/
5. https://ggz.nl/onderzoek-moedig-kinderen-aan-om-te-praten-over-trauma/
6. https://ronvanes.medium.com/de-3-vragen-over-leiderschap-259c1c067acc
7. https://geenkinddebuurtuit.nl/artikelen/met-spel-hebben-kinderen-hun-eigen-therapie-op-zak/
8. https://voetbal.handleidingstart.nl/aanvallend-voetbal-verbeteren-de-rol-van-de-coach/
9. https://www.kinderopvangtotaal.nl/de-kracht-van-spel-balans-tussen-sturing-en-vrijheid/
10. https://www.hjk-online.nl/opinie/als-leraar-geef-je/