Begeleiding en ondersteuning voor kinderen in de kleuterfase en jonge schoolleeftijd

In de vroege jeugd is begeleiding en ondersteuning van ouders en verzorgers van essentieel belang voor de emotionele, sociale en cognitieve ontwikkeling van kinderen. Kinderen in de kleuterfase (0-5 jaar) en jonge schoolleeftijd (5-12 jaar) hebben aandacht, toezicht en gestructureerde omgevingen nodig om zich goed te ontwikkelen. Op basis van de beschikbare informatie is duidelijk dat zowel persoonlijke verzorging als psychosociale begeleiding essentiële onderdelen vormen van de kinderopvang en -ontwikkeling. In dit artikel worden de ondersteunende programma’s, hulpvormen en maatregelen besproken die gericht zijn op kinderen van jonge leeftijd en hun gezinnen.

Persoonlijke verzorging en begeleiding van jonge kinderen

Kinderen van 0 tot 3 jaar hebben volledige persoonlijke verzorging (PV) en begeleiding (BG) nodig. In deze leeftijd zijn de kinderen volledig afhankelijk van hun ouders of verzorgers voor alledaagse zaken zoals eten, slapen, wassen en het leren omgaan met hun lichaam. Deze fase is cruciaal voor de emotionele en psychische ontwikkeling. Bovengebruikelijke PV en BG komt in deze leeftijd zelden voor, aangezien de meeste kinderen deze begeleiding vanuit het gezin ontvangen.

Vanaf de leeftijd van 3 tot 5 jaar verandert de rol van de ouder of verzorger geleidelijk. Kinderen in deze leeftijd kunnen niet zonder toezicht van volwassenen. Zij hebben behulp en stimulans nodig bij hun psychomotorische ontwikkeling en leren stap voor stap omgaan met hun lichaam. Ze kunnen zichzelf zitten, staan en lopen, maar hebben hulp nodig bij activiteiten zoals aankleden, eten en wassen. Zindelijkheidstraining is een belangrijk onderdeel van deze fase, en dit gebeurt vaak binnen de school of opvanglocaties.

Begeleiding in de schoolfase (5-12 jaar)

Vanaf de leeftijd van 5 jaar volgen kinderen een reguliere schoolbesteding van 22 tot 25 uur per week. In deze leeftijd hebben kinderen nog steeds toezicht nodig van volwassenen, maar minder directe hulp bij persoonlijke verzorging. De begeleiding richt zich op het ontwikkelen van zelfstandigheid, het leren omgaan in de maatschappij en het ondersteunen van de psychomotorische groei. Zindelijkheid is in de dag en nacht meestal gevestigd, maar er kan nog zindelijkheidsondersteuning nodig zijn.

Wanneer kinderen naar school gaan, is het belangrijk dat ze begeleiding krijgen bij het omgaan in het verkeer. Veel kinderen van deze leeftijd hebben steun nodig bij het leren fietsen of veilig lopen naar school. Deze ondersteuning kan door ouders of via schoolprojecten worden verleend.

Specifieke ondersteuning voor jonge kinderen in stressvolle omstandigheden

In sommige gevallen hebben jonge kinderen extra ondersteuning nodig, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van spanning of stress in de omgeving. Een voorbeeld hiervan is het programma Piep zei de muis, gericht op kinderen van 4-8 jaar die extra aandacht nodig hebben. Dit programma helpt kinderen die te maken hebben met psychische problemen van ouders, armoede, schulden, criminaliteit, huiselijk geweld of ziekten in de directe omgeving. Het programma biedt een veilige ruimte voor kinderen om te praten en te spelen, en richt zich op het versterken van hun zelfvertrouwen en sociaal contact.

Cursussen en programma’s voor ouders en kinderen

Voor ouders die extra ondersteuning nodig hebben in hun opvoedingspraktijk zijn er verschillende cursussen beschikbaar. Zo is er het programma Opvoeden doe je samen, een cursus van zeven bijeenkomsten waarin ouders ervaringen uitwisselen. Dit programma is bedoeld voor (allochtone) moeders uit lagere sociale groepen. Het doel is om ouders te ondersteunen bij het opvoeden van hun kinderen en te versterken in hun opvoedingsvaardigheden.

Een ander programma is Triple P niveau 4/5, gericht op ouders van kinderen van 0-7 jaar met gedragsproblemen. Dit programma helpt ouders om positieve relaties met hun kinderen op te bouwen en hun kinderen te ondersteunen in hun ontwikkeling. Het programma wordt in cursusvorm gegeven en is bedoeld om ouders te coachen in het hanteren van gedragsproblematiek en om hun kinderen te stimuleren in hun ontwikkeling.

Ondersteuning bij overgang naar voortgezet onderwijs

De overstap van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs is voor veel kinderen een belangrijke fase. Kinderen kunnen hier moeite mee hebben door persoonlijke omstandigheden of gezinsfactoren. Voor deze leerlingen is er een cursus genaamd Op weg naar het VO, een programma van acht bijeenkomsten dat leerlingen van groep 8 helpt bij deze overgang. Het doel is om leerlingen te ondersteunen in het kiezen van het juiste voortgezet onderwijs en hen voor te bereiden op de nieuwe omgeving.

Activiteiten en begeleiding in kinderopvanglocaties

In opvanglocaties zoals de BSO Woelwater Dependance worden kinderen vanaf 7 jaar ondersteund met activiteiten die aansluiten bij hun leeftijd en ontwikkeling. De locatie maakt gebruik van verschillende ruimtes binnen de school, waaronder een aula voor sport- en spelactiviteiten en een atelier voor creatieve werkzaamheden. De opvang biedt een breed aanbod aan activiteiten die gericht zijn op de psychomotorische, sociaal-emotionele en cognitieve ontwikkeling van kinderen.

Begeleiding in de jeugdhulp

Wanneer kinderen of jongeren extra hulp nodig hebben, kan ambulante jeugdhulp worden ingezet. Dit betreft ondersteuning in de leefomgeving van het gezin bij problemen zoals opvoedproblematiek, schooluitval of gezinsproblemen. De duur en intensiteit van de hulp hangt af van de behoefte van het kind of de jongere. In sommige gevallen is er sprake van maatwerkvoorzieningen, waarbij specifieke programma’s worden ontwikkeld om het kind of de jongere te ondersteunen.

Een voorbeeld hiervan is GGZ-behandeling met verblijf, die wordt ingezet wanneer een jongere niet veilig meer thuis kan wonen. Het doel van deze behandeling is om vaardigheden aan te leren waardoor terugkeer naar het gezin mogelijk wordt. Ook zijn er specialistische programma’s voor jongeren met ernstige problematiek, zoals eetstoornissen of ADHD.

Passend onderwijs en jeugdhulp

Het passend onderwijs en jeugdhulp zijn nauw met elkaar verweven. Kinderen met beperkingen of extra behoeften kunnen worden ondersteund binnen het reguliere onderwijs of in speciaal onderwijs. Wanneer de behoeften van een leerling de mogelijkheden van het reguliere onderwijs overstijgen, kan er worden gekozen voor een plek in het speciaal basisonderwijs of het speciaal onderwijs. Bij deze keuze wordt professionele onderwijsondersteuning en begeleiding verstrekt.

In sommige gevallen is er sprake van leerlingen met combinaties van beperkingen, zoals een lichte verstandelijke beperking in combinatie met gedragsproblematiek of autisme. Voor deze leerlingen kan extra begeleiding nodig zijn, bijvoorbeeld vanuit het kader van de jeugdwet.

Intensieve begeleiding voor jongeren met risico’s

Voor jongeren vanaf 12 jaar die risico lopen op problemen in hun leven, zoals contact met de politie of justitie, kan intensieve preventieve begeleiding (IPA) worden ingezet. Deze begeleiding is kort, intensief en ambulant gericht. Het doel is om jongeren te ondersteunen in het voorkomen van verdere problemen en hun sociale en emotionele ontwikkeling te bevorderen.

Conclusie

Begeleiding en ondersteuning van jonge kinderen en hun gezinnen zijn essentieel voor hun ontwikkeling. Zowel ouders als opvoeders spelen een belangrijke rol in het bieden van veiligheid, toezicht en stimulatie. Aanbieders van kinderopvang en jeugdhulp bieden een breed aanbod aan programma’s en activiteiten die gericht zijn op de leeftijd, behoeften en omstandigheden van kinderen en jongeren. Door middel van programma’s zoals Piep zei de muis, Triple P en Op weg naar het VO worden kinderen ondersteund in hun groei en ontwikkeling. Ook ouders krijgen hierbij hulp bij het opvoeden van hun kinderen. Het is belangrijk dat deze programma’s toegankelijk zijn en dat er voor ieder kind de juiste begeleiding beschikbaar is. Zowel ambulante als intensieve begeleiding wordt ingezet wanneer nodig, en dit gebeurt op maat, afgestemd op de persoonlijke situatie van het kind of de jongere.

Bronnen

1. Kinderkringen en jeugdhulp
2. BSO Woelwater Dependance