Inkomensafhankelijke bijdrage bij kinderopvang: Mogelijkheden en uitdagingen

Het betalen van kinderopvang is voor veel ouders een belangrijke financiële belasting. De overheid biedt diverse subsidies en toezichten aan om deze kosten te verlichten, waarbij inkomensafhankelijkheid steeds vaker een rol speelt. In dit artikel wordt ingegaan op de inkomensafhankelijke bijdrage bij kinderopvang, een systeem waarin de bijdrage van ouders aan de kosten van kinderopvang afhankelijk is van hun inkomen. Op basis van beschikbare informatie wordt gekeken naar het huidige stelsel, mogelijke voorstellen voor verbetering en de uitdagingen die daarbij gepaard gaan.

Wat is een inkomensafhankelijke bijdrage bij kinderopvang?

Een inkomensafhankelijke bijdrage bij kinderopvang betekent dat ouders een aandeel in de kosten betalen dat afhankelijk is van hun inkomen. Hoe hoger het inkomen, hoe hoger de bijdrage. Dit stelsel wordt vaak gecombineerd met subsidies of vergoedingen van de overheid, die het verschil tussen de daadwerkelijke kosten en de bijdrage van de ouders maken.

In de huidige praktijk is de kinderopvangtoeslag (KOT) een voorbeeld van een subsidie die gedeeltelijk inkomensafhankelijk is. Ouders die werken of aan een traject zijn gegaan om weer aan het werk te komen, kunnen deze toeslag ontvangen. De hoogte van de KOT is onder meer afhankelijk van het toetsingsinkomen, de betaalde uurprijs en het type kinderopvang (dagopvang, buitenschoolse opvang of gastouderopvang).

Daarnaast is er ook sprake van een inkomensafhankelijke tegemoetkoming van het Rijk, waarbij ouders een percentage van de kosten kunnen terugkrijgen. Bij hogere inkomens is dit percentage lager, zodat het stelsel ook een stimulerende functie heeft voor ouders met lager inkomen. In gevallen waarin ouders via hun werkgever een lagere bijdrage ontvangen dan een derde van de kosten, ontvangen zij een compensatie van het Rijk. In eenoudergezinnen, waar geen tweede werkgever is, ontvangen ouders eveneens een compensatie van het Rijk.

Waarom inkomensafhankelijkheid belangrijk is

Er zijn twee belangrijke redenen waarom inkomensafhankelijkheid in de kinderopvang financiering een rol kan spelen.

1. Verbetering voor kwetsbare kinderen

Een inkomensafhankelijke bijdrage kan leiden tot een groter gebruik van kinderopvang onder kinderen uit lager inkomensmilieus. Er is een brede consensus in de literatuur dat kinderopvang positieve effecten heeft op deze kinderen. Zo leidt kinderopvang tot verbeteringen in taalvaardigheid, sociale ontwikkeling en cognitieve vaardigheden. Bovendien zijn er aanwijzingen dat kinderopvang op langere termijn leidt tot betere gezondheid en een verkleinde kans op crimineel gedrag.

Door een inkomensafhankelijke bijdrage in te voeren, kan kinderopvang voor deze groepen kinderen aantrekkelijker worden. Bijvoorbeeld kan er voor gekozen worden om de inkomensafhankelijke component pas in te zetten vanaf een bepaald huishoudensinkomen, zodat kinderopvang bij lage inkomens bijna gratis is.

2. Stimuleren van arbeidsdeelname

Kinderopvangkosten kunnen een belemmering vormen voor ouders die willen werken. Voor lage inkomens kan het verstorende effect van deze kosten extra groot zijn. Een inkomensafhankelijke bijdrage kan dus ook helpen om de keuze om meer te gaan werken te stimuleren, door het verlagen van de financiële druk.

Mogelijke modellen voor inkomensafhankelijke bijdrage

Een mogelijke aanpak is om de inkomensafhankelijke bijdrage te baseren op het inkomen van twee jaar terug (t−2-methode). Deze methode biedt zekerheid over het huishoudensinkomen voor zowel ouders als de innende instantie. Stijgt het inkomen in de tussentijd, dan vindt er geen terugvordering plaats. Dit kan een oplossing bieden voor de problemen die bijvoorbeeld zijn ontstaan in de toeslagenaffaire, waarbij terugvorderingen veelal voortkwamen uit fouten in het schatten van het jaarinkomen.

Een ander model is waarbij de overheid een maximale eigen bijdrage vaststelt die een kinderopvanginstelling mag innen. Deze bijdrage, afhankelijk van het inkomen van de ouders, wordt rechtstreeks aan de kinderopvanginstelling of aan de staat betaald. De kinderopvanginstelling ontvangt vervolgens een aanvullende subsidie van de overheid, die bestaat uit een generieke subsidie en een gerichte subsidie. De generieke subsidie is een algemene subsidie die iedere kinderopvanginstelling ontvangt. De gerichte subsidie vergoedt het verschil in eigen bijdragen tussen hoge en lage inkomens. Hierdoor hoeft de kinderopvanginstelling zich niet te bekommeren over de inkomensverdeling van de kinderen die zij verzorgen.

Uitdagingen en kritiek

Hoewel inkomensafhankelijke bijdrage bij kinderopvang een aantal voordelen biedt, zijn er ook uitdagingen. De huidige kinderopvangtoeslag is bijvoorbeeld een complexe regeling die in het verleden heeft geleid tot problemen, zoals de toeslagenaffaire. De Raad van State heeft in het verleden aangegeven dat het stelsel niet vereenvoudigd raakt als inkomensafhankelijkheid wordt ingebouwd, omdat er nog steeds meerdere grondslagen zijn rondom arbeidsparticipatie.

Daarnaast kan inkomensafhankelijkheid leiden tot administratieve lasten, zowel voor ouders als voor kinderopvanginstellingen. Het gebruik van een tussenpersoon kan hier een oplossing bieden, zoals het CAK doet bij ouderenzorg. Het CAK verzamelt bijvoorbeeld de eigen bijdragen van de Wet langdurige zorg (Wlz) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).

Conclusie

Een inkomensafhankelijke bijdrage bij kinderopvang is een complexe, maar potentiële manier om de toegankelijkheid van kinderopvang te vergroten, met name voor kinderen uit lager inkomensmilieus. Het kan leiden tot verbeteringen in taalvaardigheid, sociale en cognitieve ontwikkeling en kan de keuze om meer te gaan werken stimuleren. Er zijn verschillende modellen voor inkomensafhankelijke bijdrage, zoals de t−2-methode of het model waarin de overheid subsidies biedt aan kinderopvanginstellingen.

Toch zijn er ook uitdagingen, zoals de complexiteit van het huidige stelsel en de administratieve lasten die kunnen ontstaan. Het is belangrijk om de inkomensafhankelijkheid zo te ontwerpen dat het geen extra last vormt voor ouders en instellingen. Bovendien moet rekening worden gehouden met de ervaringen uit de toeslagenaffaire, zodat dergelijke problemen niet herhaald worden.

Tot slot is het belangrijk om te erkennen dat inkomensafhankelijkheid een onderdeel is van een bredere visie op kinderopvang. Het sturen op inkomen gebeurt niet in het kader van herverdelen, maar is een manier om kinderopvang effectiever te maken voor kinderen met een lagere sociaal-economische status.

Bronnen

1. Rijksfinancien
2. Esb
3. Lokale regelgeving