Hand-voet-mondziekte in de kinderopvang: herkennen, beheren en voorkomen

Hand-voet-mondziekte is een veelvoorkomende infectieziekte bij kinderen, die regelmatig opduikt in kinderopvangen en op basisscholen. Deze ziekte wordt veroorzaakt door virussen, zoals het coxsackievirus en het enterovirus. Het is een besmettelijke aandoening die zich vooral in de zomer- en herfstmaanden verspreidt. Omdat kinderopvangen een dichte omgeving vormen waarin kinderen veel met elkaar in contact zijn, is het belangrijk dat medewerkers en ouders goed geïnformeerd zijn over de symptomen, de besmettelijkheid en de hygienemaatregelen die kunnen worden genomen om de verspreiding van de ziekte te beperken.

In dit artikel wordt ingegaan op de aard van de ziekte, de symptomen die erbij horen, hoe de ziekte zich verspreidt, en wat er in een kinderopvang moet worden gedaan bij een uitbraak. Ook wordt bekeken wat ouders kunnen doen om hun kind te ondersteunen en hoe de ziekte kan worden voorkomen.

Wat is hand-voet-mondziekte?

Hand-voet-mondziekte is een virale aandoening die zich vooral bij kinderen onder de tien jaar voordoet. De ziekte wordt veroorzaakt door verschillende virussen, waaronder het coxsackievirus A16 en het enterovirus type 71. Deze virussen zijn erg besmettelijk en kunnen zich snel verspreiden via hoesten, niezen, ontlasting en aanraking van besmette oppervlakken.

De ziekte komt regelmatig voor in Nederland, met een piek in de nazomer en herfst. In West-Europa verloopt de ziekte meestal mild, terwijl in Azië grotere uitbraken voorkomen en de ziekte soms ernstiger kan zijn. Hand-voet-mondziekte moet niet worden verward met mond- en klauwzeer, een ziekte die uitsluitend bij dieren voorkomt en niet besmettelijk is voor mensen.

Symptomen van hand-voet-mondziekte

Niet iedereen die besmet raakt met de hand-voet-mondziekte ontwikkelt klachten. Van de tien besmette personen ontwikkelt slechts één of twee mensen de ziekte. Als klachten zich wèl voordoen, zijn deze meestal mild en duren maximaal twee weken. De meest voorkomende symptomen zijn:

• Lichte koorts, meestal rond de 38,5 graden Celsius.
• Keelpijn, hoesten en snotterig worden.
• Buikpijn, misselijkheid, braken of diarree.
• Pijnlijke blaasjes in en rond de mond, waardoor het lastig is om te eten en drinken.
• Rode vlekjes of blaasjes op de handen en voeten. Soms ook op de billen.
• Geen eetlust of vermoeidheid.

De eerste klachten die zich voordoen, zijn meestal koorts en keelpijn. Na ongeveer 12 tot 36 uur verschijnen de pijnlijke blaasjes in de mond. Deze kunnen het eten en drinken aanzienlijk belemmeren, wat kan leiden tot uitdroging, vooral bij jonge kinderen. De blaasjes verdwijnen meestal na acht tot tien dagen.

Besmettelijkheid en overdracht

Hand-voet-mondziekte is erg besmettelijk. Het virus kan worden overgedragen op verschillende manieren:

• Via hoest- en neusspray: wanneer iemand hoest of neus, komen druppeltjes in de lucht die door anderen worden ingeademd.
• Via ontlasting: bij het gebruik van de wc kan het virus op de wc-bril, de kraan of andere oppervlakken terechtkomen.
• Via aanraking: kinderen kunnen besmet worden door contact met speelgoed, bestek of andere voorwerpen die door een ziek kind zijn gebruikt.
• Via vocht uit de blaasjes: dit is vooral relevant in de kinderopvang, waar kinderen vaak dicht bij elkaar zitten.

Een kind is besmettelijk al voordat klachten zich voordoen, doorgaans drie tot zeven dagen voor het begin van de ziekte. Na de ziekte is het kind nog enkele weken tot maanden besmettelijk. Dit betekent dat het virus al kan worden verspreid terwijl het kind zich nog goed voelt.

Wat betekent hand-voet-mondziekte voor de kinderopvang?

In een kinderopvang is het belangrijk om vroegtijdig te herkennen of een kind aan hand-voet-mondziekte lijdt. Omdat de ziekte al besmettelijk is voor het begin van de klachten, is het moeilijk om de verspreiding volledig te voorkomen. Echter, er zijn een aantal maatregelen die kunnen worden genomen om de verspreiding te beperken:

• Hygiëne: regelmatig handen wassen met water en zeep is van groot belang. Medewerkers en kinderen kunnen hieraan worden herinnerd. Ook is het belangrijk om oppervlakken en speelgoed regelmatig te reinigen.
• Communicatie: als een kind ziek is, moet dit worden gemeld aan de pedagogisch medewerker. Deze kan in overleg treden met de GGD om andere ouders te informeren. Hierdoor kunnen ouders alert worden op mogelijke symptomen bij hun eigen kind.
• Extra maatregelen: bij een uitbraak kan het nodig zijn om extra hygienemaatregelen te nemen. Bijvoorbeeld door de kinderopvang ruimte goed te ventileren en contact met risicogroepen (zoals pasgeboren baby's of zwangere vrouwen) te beperken.
• Toegang tot de kinderopvang: een kind dat zich goed voelt en geen koorts heeft, mag naar de kinderopvang. Volwassenen met hand-voet-mondziekte die zich goed voelen, mogen gewoon werken.

Rol van ouders

Ouders spelen een belangrijke rol bij het beheren van hand-voet-mondziekte. Als een kind ziek is, zijn er een aantal dingen die ouders kunnen doen om hun kind te ondersteunen:

• Extra drinken geven: omdat de blaasjes in de mond pijnlijk zijn, is het belangrijk dat het kind voldoende drinkt. Vooral water is aan te raden, omdat vruchtensap pijn kan veroorzaken.
• Rust en lucht: het kind moet voldoende rust krijgen. Naar buiten mag gewoon, zolang het zich goed voelt.
• Pijnstillers: paracetamol kan gebruikt worden om koorts en pijn te verlichten. Dit is aan te raden bij hoge koorts of bij pijnlijke blaasjes.
• Let op uitdroging: bij jonge kinderen is er een verhoogde kans op uitdroging. Ouders moeten letten op tekenen van uitdroging, zoals weinig urineren, droge mond of vermoeidheid.

Ouders kunnen ook bijdragen aan het voorkomen van de verspreiding van de ziekte door bijvoorbeeld regelmatig handen te wassen en op te letten dat hun kind hoest of neust in de elleboog of een zakdoek.

Voorkomen van hand-voet-mondziekte

Hoewel er geen vaccin is tegen hand-voet-mondziekte, zijn er maatregelen die kunnen helpen om de verspreiding van de ziekte te beperken:

• Goede hygiëne: handen wassen met water en zeep, het gebruik van zakdoekjes bij hoesten en niezen, en het regelmatig reinigen van oppervlakken en speelgoed.
• Ventilatie: het ventileren van ruimtes helpt bij de verspreiding van virusdruppeltjes in de lucht.
• Blijven informeren: ouders en medewerkers kunnen zich informeren over de ziekte via betrouwbare bronnen, zoals de RIVM-website of via de GGD.

Conclusie

Hand-voet-mondziekte is een veelvoorkomende, meestal milde aandoening bij kinderen. Omdat de ziekte erg besmettelijk is, is het belangrijk dat kinderopvangen goed zijn geïnformeerd over de symptomen, de overdracht en de maatregelen die kunnen worden genomen. Door goede hygiëne, communicatie en bewustwording van de ziekte, kan de verspreiding worden beperkt. Ouders spelen een cruciale rol bij het herkennen van de klachten en het ondersteunen van hun kind. Hoewel de ziekte meestal vanzelf overgaat binnen twee weken, is het belangrijk om letten op tekenen van uitdroging of andere ernstige klachten, vooral bij jonge kinderen.

Bronnen

1. RIVM – Hand-voet-mondziekte
2. GGD Gelderland Zuid – Deurbriefjes
3. Kinderopvang-wijzer.nl – Hand-voet-mondziekte
4. Kekmama.nl – Hand-voet- en mondziekte
5. Artsenzorg.nl – Hand-voet-mondziekte
6. Thuisarts.nl – Mijn kind heeft hand-voet-mondziekte
7. Kiddi – Hand-voet-mondziekte