Gratis kinderopvang in Zeeuws-Vlaanderen: een aanbod met impact, maar met tijdelijke beperkingen

De regio Zeeuws-Vlaanderen is de afgelopen jaren opgevallen door het uitproberen van innovatieve modellen voor kinderopvang. Een van de meest opvallende initiatieven was de invoering van gratis kinderopvang, een proef die bedoeld was om zowel de ontwikkeling van jonge kinderen te ondersteunen als de vitaliteit van de regio te versterken. Deze proeven zijn onderdeel van bredere maatregelen zoals project De Kraamkamer, waarin ook startgroepen voor peuters centraal staan. In dit artikel wordt ingegaan op de ontwikkelingen rondom gratis kinderopvang in Zeeuws-Vlaanderen, de doelen en resultaten van de proeven, en de huidige stand van zaken.

Doelen van de gratis kinderopvang

De gratis kinderopvang in Zeeuws-Vlaanderen is in eerste instantie ontworpen als een reactie op de situatie aan de grens met België. In Vlaanderen is het onderwijs voor kinderen vanaf 2,5 jaar vrijwel volledig gratis, wat leidt tot een uitstroom van jonge kinderen uit Zeeuws-Vlaanderen. Om dit te tegenwerken, zijn er initiatieven gestart om kinderen en hun ouders in de regio te houden. Binnen deze doelstellingen draait het ook om het creëren van meer kansengelijkheid, het verbeteren van de werk-privébalans voor ouders en het versterken van de gemeenschap als geheel.

Een van de centrale projecten hierbij is De Kraamkamer, dat sinds 2015 startgroepen biedt voor peuters. Deze startgroepen zijn bedoeld als een soort voorschoolse opvang waar kinderen zich kunnen ontwikkelen, en waar ouders ondersteuning krijgen bij het opstarten van hun kinderopvang. Uit onderzoek is gebleken dat startgroepen effectiever zijn dan het aanbod van volledig gratis kinderopvang, wat heeft geleid tot het huidige model waarin startgroepen worden uitgebouwd, terwijl het gratis aanbod beperkt is gebleven.

Aanbod van gratis kinderopvang

De gratis kinderopvang is beschikbaar in drie locaties: Heikant, Sas van Gent en Eede. In deze gemeenten is er vanaf maart en april 2022 een proef gelopen waarbij kinderen van 0 tot 12 jaar terecht konden voor gratis opvang. Voor kinderen jonger dan 4 jaar was er 16 uur gratis opvang per week beschikbaar, en oudere kinderen kregen 8 uur per week. De opvang was niet alleen beschikbaar voor werknemers, maar ook voor ouders die niet werken. Dit is een belangrijk aspect, aangezien het het aanbod toegankelijker maakt voor gezinnen die financieel minder sterk zijn.

Ondanks de voordelen van deze proef, is het geld voor de uitvoering eind juli 2024 opgelopen. Daarom is het aanbod van volledig gratis kinderopvang gestopt, maar startgroepen en gedeeltelijke korting op opvanguren blijven beschikbaar. In deze modellen betalen ouders slechts voor twee van de vijf beschikbare dagdelen, terwijl de overige drie gratis zijn. Dit model is bedoeld om zowel bereikbaarheid als financiële haalbaarheid te combineren.

Resultaten van de proef

De resultaten van de proef met gratis kinderopvang zijn in twee jaar onderzocht en recent gepresenteerd. Uit deze evaluatie blijkt dat het aanbod van gratis kinderopvang effect heeft op meerdere vlakken. Allereerst blijkt dat het aantal kinderen dat in de regio blijft, toeneemt. Dit is een directe reactie op het feit dat ouders minder geneigd zijn om hun kinderen in Vlaanderen te plaatsen wanneer ze in Nederland een vergelijkbare of betere opvang kunnen vinden.

Bij kinderen zelf is geconstateerd dat ze in de gratis opvang beter kunnen ontwikkelen. Hierbij wordt onder andere gedacht aan sociale vaardigheden, cognitieve ontwikkeling en motorische vaardigheden. Daarnaast is er een positief effect op ouders, vooral wat betreft hun werk-privébalans. Ouders die gebruikmaken van gratis opvang kunnen makkelijker aan hun werkzaamheden doen en voelen zich minder gestresst.

Een andere belangrijke conclusie is dat de kosten van gratis kinderopvang een positieve terugverdientijd hebben. Iedere euro die wordt geïnvesteerd in gratis kinderopvang levert tussen 1,50 en 2 euro op aan economische en maatschappelijke voordelen. Dit betekent dat het niet alleen een maatregel is voor huidige hulp, maar ook een investering in de toekomst.

Huidige situatie en toekomstplannen

De proef met volledig gratis kinderopvang is officieel beëindigd, maar de initiatieven rondom startgroepen en gedeeltelijk gratis opvang blijven actief. In Hulst, Sluis en Terneuzen zijn gemeenten die het model van deels gratis opvang verder uitbreiden. Zo wil Hulst vanaf 1 juli 2024 kinderen vanaf 2,5 jaar 8 uur per week gratis opvang bieden. Dit is een poging om het deelnamepercentage aan kinderopvang verder te verhogen, van 62% naar 70%.

Kinderopvang Zeeuws-Vlaanderen wil bovendien het model uitbreiden naar een proef waarin álle kinderen tot en met 12 jaar twee dagen per week gratis opvang krijgen. Het doel van deze proef is om te kijken of het landelijk ingevoerd kan worden. Hierbij wordt ook rekening gehouden met het feit dat het huidige aanbod van kinderopvang in Vlaanderen sterker is dan in Nederland. Door het aanbod gelijk te trekken, kan er worden voorkomen dat de regio leegloopt.

Kritische kanttekeningen en uitdagingen

Hoewel de resultaten van de proef met gratis kinderopvang veelbelovend zijn, zijn er ook uitdagingen en kritische kanttekeningen. Eén van de voornaamste belemmeringen is de financiering. Gratis opvang vereist aanzienlijke middelen, en het is niet altijd duidelijk waar deze middelen vandaan moeten komen. De Regiodeal subsidieert het project De Kraamkamer, maar kan niet voor eeuwig zowel startgroepen als gratis opvang tegelijk ondersteunen. Dit heeft geleid tot het stoppen van de volledig gratis opvang, terwijl het programma zich nu richt op de uitbreiding van startgroepen.

Daarnaast blijft het effect van gratis opvang op de langere termijn onderzocht moeten worden. Hoewel er al positieve signalen zijn, is er nog onvoldoende wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van gratis opvang op bijvoorbeeld schoolresultaten, gezondheid en sociale cohesie. Dit is een belangrijk onderzoeksgebied, aangezien de investering in jonge kinderen invloed kan hebben op hun toekomstige leven en op de samenleving als geheel.

Conclusie

Gratis kinderopvang in Zeeuws-Vlaanderen is een innovatieve maatregel geweest die verschillende doelen nastreefde: het versterken van de regio, het ondersteunen van jonge kinderen en het bieden van meer kansengelijkheid. Hoewel het aanbod van volledig gratis opvang is gestopt, zijn er alternatieve modellen zoals startgroepen en gedeeltelijke korting die het effect van gratis opvang behouden. De resultaten van de proef zijn veelbelovend, met een positief effect op kinderen, ouders en de regio.

De toekomst van gratis kinderopvang in Zeeuws-Vlaanderen hangt af van verder onderzoek, financiering en politieke wil. Tegelijkertijd is het duidelijk dat investeringen in jonge kinderen en hun opvang een maatschappelijke opbrengst opleveren. Het is daarom belangrijk dat deze initiatieven worden voortgezet en eventueel landelijk worden ingevoerd. Zowel ouders, kinderopvanginstellingen als beleidsmakers hebben een rol te spelen in het verder ontwikkelen van deze modellen.

Bronnen

1. Gratis kinderopvang in Zeeuws-Vlaanderen stopt, maar er is toch goed nieuws voor peuters
2. Gratis opvang
3. Kinderopvang Zeeuws-Vlaanderen wil proef doen met 2 dagen gratis kinderopvang
4. Hulst wil andere Zeeuws-Vlaamse gemeenten volgen met deels gratis peuteropvang
5. Gratis kinderopvang werkt écht! Toch stopt het...
6. Gratis kinderopvang in Zeeuws-Vlaanderen