Kinderopvang in Nederland: Uitdagingen, kosten en toekomstplannen
juli 20, 2025
De kinderopvang in Nederland heeft zich gedurende de afgelopen eeuwen ontwikkeld van een vorm van armoedezorg tot een essentieel onderdeil van de maatschappij. In de kinderopvang is niet alleen sprake van zorg voor kinderen, maar ook van een reflectie op de rol van vrouwen, de sociale ontwikkelingen en de toekomst van de kinderopvang. In dit artikel worden de belangrijkste historische ontwikkelingen besproken, met aandacht voor de vroege kinderbewaarplaatsen, de invloed van de Tweede Wereldoorlog en de moderne ontwikkelingen in de 20e en 21e eeuw.
Oorsprong: de kinderbewaarplaats in de 19e eeuw
De geschiedenis van de professionele kinderopvang in Nederland gaat terug tot halverwege de 19e eeuw. In 1872 werd de Vereeniging tot Verbetering der Kleine Kinderbewaarplaatsen opgericht, wat duidelijk maakt dat het idee van kinderopvang niet pas ontstond tijdens de feministische golven van de jaren zestig en zeventig, zoals vaak wordt aangenomen. De kinderbewaarplaatsen hadden als doel om kinderen van arme of overwerkte moeders op tevangen, en werden vaak gefinancierd via de Armenwet of door liefdadigheid.
Deze vroege kinderbewaarplaatsen waren vaak gevestigd in steden waar vrouwen hard gewerkt moesten om het hoofd boven water te houden. De bewaarplaatsen waren geopend van 7 uur ’s ochtends tot 8 of 9 uur ’s avonds, wat aansloot bij de werkdagen van de moeders. Voor slechts 7 cent per dag konden kinderen opgevangen worden, mits ze vrij waren van infecties en ingeënt waren tegen pokken. In het begin werkten vooral onbetaalde stagiaires bij de huishoudschool, maar in de jaren twintig werden speciale ‘badzusters’ aangesteld om de hygiëne te verbeteren. Deze zusters baden de kinderen direct na hun aankomst, wat een stap vooruit betekende in de zorg voor kinderen.
Kinderopvang als armoedezorg
Vóór de Tweede Wereldoorlog was kinderopvang voornamelijk een vorm van armoedezorg. De eerste kinderbewaarplaats in Dordrecht, opgericht in 1876 door Ewaldina Pijzel, richtte zich op kinderen met een slechte gezondheid of kinderen van moeders die gedwongen moesten werken. Vaak was de man van deze moeders werkloos of stonden zij alleen met de opvoedkundige zorg. In die tijd werd ook aandacht besteed aan buitenechtelijke kinderen, wat voor die tijd bijzonder was.
De kinderbewaarplaatsen waren niet alleen een maatschappelijke steun voor arme gezinnen, maar ook een reflectie van de rol van vrouwen in de samenleving. Kinderopvang bestond vooral voor moeders die overdag echt niet in staat waren voor hun kinderen te zorgen. Het idee was dat vrouwen hun tijd eerst in het gezin moesten steken, wat in lijn was met het postoorlogse idee van ‘Volksherstel is gezinsherstel’. Dit betekende dat kinderopvang niet massaal werd ingezet, maar beperkt tot gevallen waarin er een reële noodzaak was.
De invloed van de Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleek de kinderbewaarplaats een cruciale rol te spelen in de armenzorg. Ondanks de armoede bleef de opvangpopulair, en vele kinderen overleefden de oorlog dankzij het eten dat op de bewaarplaatsen werd aangeboden. In de rest van Europa steg de populariteit van de kinderopvang na de oorlog toe, maar in Nederland gebeurde dit opvallend genoeg niet. De oorlog had een diepe impact op de samenleving, en de rol van kinderopvang werd pas echt herwaardeerd in de jaren daarna.
Modernisering van de kinderopvang in de 20e eeuw
Na de oorlog begon de kinderopvang geleidelijk te veranderen. In de jaren zestig en zeventig speelden feministische bewegingen een rol in de verandering van de rol van vrouwen in de samenleving, wat ook invloed had op de kinderopvang. Het idee dat vrouwen alleen thuis moesten blijven werd steeds minder gedeeld, en er was meer behoefte aan professionele kinderopvang.
In de jaren tachtig en negentig ontstonden nieuwe visies op kinderopvang, met aandacht voor kwaliteit, veiligheid en het welzijn van kinderen. De inrichting van kinderopvangorganisaties zoals KIK (Kwaliteit in Kinderopvang) duidelijk maakte dat het niet alleen ging om een tijdelijke oplossing, maar om een essentieel onderdeel van de maatschappij. KIK is een vereniging van kinderopvangorganisaties die gezamenlijk investeren in de kwaliteit van en het maatschappelijk debat over kinderopvang.
De invloed van beleid en wetgeving
In 2005 werd de Wet kinderopvang ingevoerd, wat een mijlpaal betekende in de ontwikkeling van de kinderopvang. Deze wet legde de basis voor een modern, professioneel en beter georganiseerd stelsel. Het kabinet besloot ook om middelen vrij te maken voor kinderopvang, zoals gebleken is uit het plan van het kabinet om 60 miljoen euro uit te trekken voor kinderopvang voor alle peuters.
De huidige kinderopvang is niet alleen een maatschappelijke steun, maar ook een onderdeel van de zorg voor kinderen. Het stelsel is geëvolueerd van armoedezorg naar een essentieel onderdeil van de maatschappij, met aandacht voor de welzijnsbehoeften van kinderen, de ondersteuning van ouders en de professionele zorg voor kinderen.
Historische ontwikkelingen in het jeugdstelsel
De ontwikkeling van de kinderopvang is niet alleen te zien in de zorg voor kinderen, maar ook in de bredere context van het jeugdstelsel. In de loop van de 20e eeuw zijn er verschillende pogingen geweest om het jeugdstelsel te verbeteren, met als doel om meer samenhang te creëren tussen zorg, onderwijs en jeugdhulpverlening.
In 1974 werd de Commissie Mik ingesteld, die het officiële beginpunt markeerde van het denken over het jeugdstelsel als één geheel. De commissie wilde een toegankelijke en herkenbare hulpverlening die aansloot bij de leefwereld van de cliënten. Het idee was dat het krijgen van adequate hulp een recht zou worden, en dat wie niet tevreden was, zich daarover kon beklagen. De aanbieders van hulp moesten op regionaal niveau samen verantwoordelijk worden voor een samenhangend aanbod.
In de jaren tachtig en negentig bleef het thema van verbetering van het stelsel centraal staan. De Commissie Mik had al gezien dat het stelsel niet goed aansloot bij de leefwereld van de cliënten, en dit idee bleef in de loop van de jaren terugkomen. In 1984 werden eindrapporten gemaakt over de financiering en beleid inzake jeugdhulpverlening en jeugdbescherming, en in de jaren negentig werden steeds meer aandacht besteed aan de samenwerking tussen zorg en onderwijs.
De rol van de gemeente in het jeugdstelsel
Sinds 2007 zijn gemeenten verantwoordelijk voor onder meer toeleiding naar hulp, het bieden van lichte pedagogische ondersteuning en de coördinatie van zorg. Dit betekent dat de gemeente een centrale rol speelt in de zorg voor jongeren. De ideeën van betere toegang, regionale samenwerking en luisteren naar cliënten zijn al jaren op de agenda van beleidsmakers, en deze thema’s zijn nog steeds actueel.
Conclusie
De kinderopvang in Nederland heeft zich in de loop van de geschiedenis ontwikkeld van een vorm van armoedezorg tot een essentieel onderdeel van de maatschappij. Vanaf de 19e eeuw, met de oprichting van de eerste kinderbewaarplaatsen, tot de huidige tijd, waarin kinderopvang een onderdeel is van het bredere jeugdstelsel, is er sprake van een constante evolutie. Deze ontwikkeling is ook te zien in de bredere context van het jeugdstelsel, waarin steeds meer aandacht is voor samenwerking, toegankelijkheid en het welzijn van kinderen.
De geschiedenis van de kinderopvang is niet alleen een reflectie van de maatschappelijke veranderingen, maar ook van de rol van vrouwen, de economische situatie en de behoeften van gezinnen. Het is duidelijk dat kinderopvang niet langer alleen bedoeld is voor moeilijke gevallen, maar dat het een maatschappelijke verantwoordelijkheid is geworden.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
