Betrokkenheid als sleutel tot kwaliteit in de kinderopvang

Betrokkenheid van kinderen in de kinderopvang is een kernaspect van kwaliteitsvolle zorg en onderwijs. Het draagt bij aan de emotionele, sociale en cognitieve ontwikkeling van jonge kinderen en speelt een cruciale rol in het creëren van een leerrijke en veilige omgeving. In dit artikel wordt ingegaan op wat betrokkenheid inhoudt, waarom het belangrijk is en hoe het kan worden bevorderd. Verder wordt ingezien hoe kinderopvanginstellingen ervoor kunnen zorgen dat betrokkenheid centraal staat in hun werkwijze, afgestemd op de wettelijke eisen en pedagogische doelstellingen.

Wat is betrokkenheid?

Betrokkenheid bij kinderen verwijst naar de mate waarin zij zich intensief en volledig richten op een activiteit, er gemotiveerd in zijn en er mentaal en emotioneel bij betrokken. Het is geen passieve toestand, maar een dynamisch proces waarin kinderen zich betrokken voelen bij wat er gebeurt in hun omgeving. Volgens de omschrijving uit het Expertisecentrum Kinderopvang, is betrokkenheid een kenmerk dat garant staat voor de ontwikkeling van het gigantische potentieel waarmee kinderen geboren worden. Kinderen met een hoge mate van betrokkenheid zijn uitermate geconcentreerd, van binnenuit gemotiveerd en gedreven aan de slag. Ze laten de activiteit niet makkelijk los. Bovendien is er sprake van intense mentale activiteit, waarbij kinderen zich bewegen aan de grens van hun mogelijkheden.

Betrokkenheid is dus niet alleen gericht op het uiterlijk gedrag, maar ook op de mentale en emotionele toestand van het kind. Het is een indicatie dat het kind in een omgeving zit die passend is, waar het zich veilig en gestimuleerd voelt. In dat kader is betrokkenheid een belangrijke toetssteen voor de kwaliteit van de kinderopvang. Het betekent dat het kind actief deelneemt aan het dagelijks levensonderwijs, dat het wordt gestimuleerd, ondersteund en dat het zich ontwikkelt in een omgeving die aansluit bij zijn of haar behoeften en mogelijkheden.

Betrokkenheid als onderdeel van kwaliteitsopvang

Kinderopvang draagt niet alleen bij aan het welzijn van het kind, maar ook aan de stabiliteit van de maatschappij. De functies van kinderopvang zijn verdeeld in economische, pedagogische en sociale aspecten. De pedagogische functie is hierbij essentieel, omdat het gaat over het creëren van condities waarin elk kind, ongeacht zijn herkomst, maximale ontplooiingskansen krijgt. Deze functie heeft een directe impact op de sociale functie van kinderopvang, zoals het wegwerken van armoede en het creëren van een sociaal rechtvaardige samenleving.

Om dit te realiseren, is het belangrijk dat kinderopvanginstellingen een omvattend kwaliteitskader hanteren. Dit kader is ontwikkeld op basis van internationaal onderzoek en omvat vier niveaus: het proces (micro-niveau), de pedagogische condities, de organisatie (meso-niveau), en de bredere context. Op elk niveau speelt betrokkenheid een rol. Op micro-niveau bijvoorbeeld is betrokkenheid een directe indicator van hoe goed een kind zich in een bepaalde activiteit ontwikkelt. Op meso-niveau gaat het erom hoe de organisatie ervoor zorgt dat er een omgeving is waarin kinderen zich betrokken kunnen voelen.

Betrokkenheid en toezicht

Het toezicht op kinderopvang is een essentieel onderdeel van de zorg voor kinderen. De GGD is bevoegd om in geval van direct gevaar voor de gezondheid of veiligheid van kinderen een bevel uit te schrijven. In dergelijke gevallen wordt direct overleg gevoerd met de gemeente om verdere handhavingsacties te bepalen. Buiten deze situaties is het toezicht risicogestuurd. Dit betekent dat toezicht op de kinderopvang geconcentreerd wordt op de locaties waar dat het meest nodig is. Tot 2022 was er sprake van een verplicht toezicht op een aantal onderwerpen zoals ontwikkeling en kwaliteit, veiligheid, gezondheid, stabiliteit en professionaliteit.

Het is van belang dat betrokkenheid centraal staat in de werkwijze van kinderopvanginstellingen, omdat dit een indicator is van kwaliteit. Tijdens inspecties wordt onder andere gekeken naar of de kinderopvang draagt bij aan de persoonlijke en sociale ontwikkeling van het kind, hoe de veiligheid van de kinderen is gewaarborgd, en of de binnen- en buitenruimtes adequaat zijn. Betrokkenheid van kinderen is hierin een belangrijke maatstaf, omdat het duidelijk maakt of de kinderen zich op hun gemak voelen en actief meedoen aan de activiteiten.

Betrokkenheid in de praktijk

Om betrokkenheid te bevorderen, is het noodzakelijk dat kinderopvanginstellingen een omgeving creëren waarin kinderen zich veilig, gestimuleerd en betrokken voelen. Dit betekent dat de activiteiten passend zijn voor de leeftijd van de kinderen, dat de begeleiding warm en gericht is op de individuele behoeften van elk kind, en dat er voldoende mogelijkheden zijn voor creatieve, lichamelijke en sociale activiteiten. Het Berenhuis is een voorbeeld van een instelling die open staat voor kinderen met speciale behoeften en ook werk- of stageplekken biedt aan mensen met een beperking. Zo zorgt het voor een inclusieve omgeving waarin betrokkenheid van kinderen en medewerkers centraal staat.

Daarnaast is betrokkenheid ook een maatstaf voor de kwaliteit van de begeleiding. Als kinderen zich betrokken voelen bij de activiteiten, is het te veronderstellen dat de begeleiding adequaat is. Het is daarom belangrijk dat medewerkers zich bewust zijn van de betekenis van betrokkenheid en dat zij strategieën ontwikkelen om dit te bevorderen. Dit kan bijvoorbeeld door activiteiten aan te bieden die aansluiten bij de interesses van de kinderen, door de begeleiding te versterken en door de omgeving te creëren waarin kinderen zich betrokken en gemotiveerd voelen.

Betrokkenheid en maatschappelijke betrokkenheid

Niet alleen binnen de muren van de kinderopvang, maar ook in de bredere maatschappij is betrokkenheid een belangrijk aspect. Instellingen zoals het Berenhuis zoeken regelmatig contact met de omgeving. Ze zijn bijvoorbeeld kind aan huis bij de Zorgboerderij en organiseren voorleesuren voor opa’s en oma’s in verzorgingshuizen. Deze activiteiten creëren verbindingen tussen kinderen en ouderen en bevorderen een gevoel van maatschappelijke betrokkenheid. Het is een manier om kinderen bewust te maken van hun rol in de samenleving en om hen te ondersteunen in hun sociale ontwikkeling.

Binnen de kinderopvang is maatschappelijke betrokkenheid ook een aspect dat kan worden bevorderd. Door activiteiten aan te bieden waarin kinderen leren omgaan met diversiteit, met mensen van verschillende achtergronden en met mensen die andere leefwerelden hebben, wordt hun maatschappelijke bewustzijn uitgebreid. Dit draagt bij aan hun sociale ontwikkeling en helpt hen zich te ontplooien tot betrokken en respectvolle burgers.

Conclusie

Betrokkenheid van kinderen in de kinderopvang is een essentieel onderdeel van kwaliteitsvolle zorg en onderwijs. Het is een maatstaf voor de kwaliteit van de omgeving waarin kinderen zich bevinden en draagt bij aan hun emotionele, sociale en cognitieve ontwikkeling. Het is belangrijk dat kinderopvanginstellingen ervoor zorgen dat betrokkenheid centraal staat in hun werkwijze. Dit kan door passende activiteiten aan te bieden, warme en adequaat begeleiding te geven, en een omgeving te creëren waarin kinderen zich veilig en gestimuleerd voelen. Buiten de muren van de kinderopvang draagt maatschappelijke betrokkenheid ook bij aan de ontwikkeling van kinderen en helpt het hen zich te ontplooien tot betrokken en respectvolle burgers.

Bronnen

1. Welzijn en betrokkenheid als toetsstenen voor kwaliteit in de kinderopvang – implicaties voor het monitoren van kwaliteit
2. CVDR89481
3. Toezicht kinderopvang
4. Maatschappelijke betrokkenheid