Handhaving en toezicht in de kinderopvang: beleidslijnen en praktijkrichtlijnen

De kinderopvang speelt een essentiële rol in de ontwikkeling van jonge kinderen. Het is daarom van groot belang dat deze opvang aan kwaliteitseisen voldoet en onder toezicht staat. In Nederland is er een juridisch en beleidskader ontwikkeld dat de handhaving en toezicht in de kinderopvang regelt. Dit artikel biedt een overzicht van de relevante beleidslijnen, richtlijnen en praktijkuitvoering op basis van de beschikbare informatie.

Inleiding

In Nederland wordt de kinderopvang en peuterspeelzalen gereguleerd door de Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen (Wko). Deze wet stelt kwaliteitseisen voor kindercentra, gastouderopvang, buitenschoolse opvang en peuterspeelzalen. Daarnaast zijn er beleidsregels van de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) die de kwaliteitseisen verder uitwerken. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor toezicht en handhaving van deze kwaliteitseisen. De handhaving is proportioneel en maatwerk, wat betekent dat elke situatie afzonderlijk beoordeeld wordt.

Toezicht en handhaving in de kinderopvang

De rol van de gemeente

De gemeente is verantwoordelijk voor toezicht en handhaving op de kwaliteit van de kinderopvang en peuterspeelzalen. Dit is bepaald door de Wko. Gemeenten voeren controles uit om te zorgen dat kindercentra, gastouderbureaus en peuterspeelzalen aan de kwaliteitseisen voldoen. Bij niet-naleving kan handhaving ingezet worden. Het Afwegingsmodel Handhaving Kinderopvang, ontwikkeld door de VNG, wordt vaak als uitgangspunt genomen bij het hanteren van handhavingsacties.

Handhavingstrajecten

Het handhavingsproces begint meestal met een inspectierapport van de toezichthouder. In dit rapport wordt beschreven of de houder van een kindercentrum of peuterspeelzaal aan de kwaliteitseisen voldoet. Als niet voldaan wordt, kan het college van burgemeester en wethouders (hierna: het college) een handhavingsactie overwegen. Het college is niet verplicht om het advies van de toezichthouder over te nemen, maar kan verzwarende of verzachtende omstandigheden meenemen in de afweging.

Handhaving is niet automatisch een sanctie. Het kan bijvoorbeeld beginnen met een aanwijzing of een herstellend handhavingsproces. Het doel is om de overtreding binnen een bepaalde termijn te herstellen. Als dat niet lukt, kunnen er strafmaatregelen volgen, zoals een exploitatieverbod of verwijdering uit het landelijk register.

Handhaving bij gastouderopvang

Bij gastouderopvang gelden specifieke regels. De gastouder zelf is niet onderworpen aan handhaving in het kader van de Wko. De houder van de gastouderopvang, echter, moet wel aan een aantal kwaliteitseisen voldoen. Zo moet er een risico-inventarisatie worden uitgevoerd om veiligheidsrisico’s te identificeren. Dit betreft thema’s zoals verbranding, vergiftiging, verdrinking, valongevallen, verstikking en andere risico’s. Als deze inventarisatie ontbreekt, kan de gemeente handhaving ingezet worden. De prioriteit van deze handhaving is hoog, en de herstellende termijn is meestal 0-14 dagen.

Kwaliteitseisen en beleidsregels

Kwaliteitseisen voor kinderopvang

De Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen (Wko) stelt een aantal kwaliteitseisen voor kindercentra en peuterspeelzalen. Deze eisen zijn gericht op onder meer veiligheid, gezondheid, pedagogisch beleid en het aantal kinderen. De ministeriële Beleidsregels kwaliteit kinderopvang en peuterspeelzalen geven deze eisen verdere invulling. Deze beleidsregels binden de gemeente bij het uitvoeren van het handhavingsbeleid.

Pedagogisch beleid

Een belangrijk aspect van de kwaliteitseisen is het pedagogisch beleid. Dit beleid moet duidelijk zijn en aansluiten bij de ontwikkeling van de kinderen. Het moet ook uitwerking hebben op het dagelijks werk in de kinderopvang. Het pedagogisch beleid wordt meestal vastgelegd in een schriftelijk document dat beschikbaar is voor ouders en medewerkers.

Veiligheid en gezondheid

Veiligheid en gezondheid zijn essentiële onderdelen van de kwaliteitseisen. De houder van een kindercentrum of peuterspeelzaal moet ervoor zorgen dat de omgeving waarin de kinderen zich bevinden, veilig is. Dit betreft zowel de fysieke omgeving (zoals de inrichting van de ruimtes en de veiligheid van apparatuur) als de gezondheid van de kinderen. De houder moet ook een risico-inventarisatie uitvoeren om mogelijke gevaarlijke situaties te identificeren.

Aantal kinderen

Er zijn ook regels over het aantal kinderen dat in een kindercentrum of peuterspeelzaal mag worden opgenomen. Deze regels zijn bedoeld om te zorgen dat de kinderen voldoende aandacht krijgen en dat de groep niet te groot wordt. De toezichthouder controleert of deze regels worden nageleefd.

Handhaving en afwegingsmodellen

Het Afwegingsmodel Handhaving Kinderopvang

Het Afwegingsmodel Handhaving Kinderopvang is een richtlijn die gemeenten kunnen gebruiken bij het hanteren van handhavingsacties. Het model is ontwikkeld door de VNG en is bedoeld om proportioneel handhavingsbeleid te bevorderen. Het model bevat algemene stappen die een gemeente kan hanteren bij het overtreden van kwaliteitseisen. Het model benadrukt dat handhaving maatwerk is en dat elke situatie apart beoordeeld moet worden.

Proportionaliteit

Proportionaliteit is een belangrijk principe in het handhavingsbeleid. Dit betekent dat de handhavingsactie niet automatisch alle mogelijke stappen bevat, maar dat er telkens wordt afgewogen of de toepassing proportioneel is. De afweging houdt rekening met factoren zoals de ernst van de overtreding, de omstandigheden rondom de overtreding en de geschiedenis van de houder.

Handhaving bij peuterspeelzalen

Peuterspeelzalen vallen ook onder de toezichts- en handhavingsbeleid van de gemeente. In sommige gemeenten zijn peuterspeelzalen volledig geïntegreerd in de kinderopvang. In andere gemeenten zijn ze nog apart. De toezichts- en handhavingsprocedures voor peuterspeelzalen zijn vergelijkbaar met die voor kindercentra. De Inspectie van het Onderwijs houdt bovendien toezicht op de educatieve kwaliteit van de voorschoolse educatie.

Handhaving en registratie

Landelijk register

De houder van een kindercentrum of peuterspeelzaal moet geregistreerd zijn in het landelijk register van kinderopvang. Als de houder niet aan de kwaliteitseisen voldoet, kan de gemeente besluiten om de houder uit het register te verwijderen. Dit is een zware sanctie die meestal pas ingezet wordt als andere maatregelen niet hebben gewerkt.

Verwijdering uit het register

De verwijdering uit het landelijk register is een bestuurlijke maatregel die door het college genomen kan worden. Deze maatregel heeft het effect dat de houder niet langer legaal kinderopvang kan aanbieden. Het is een maatregel die meestal ingezet wordt bij ernstige overtredingen of bij herhaalde overtredingen.

Conclusie

Handhaving en toezicht in de kinderopvang zijn essentieel om te zorgen dat kinderen veilig en goed verzorgd worden. De gemeente is verantwoordelijk voor toezicht en handhaving, en dit gebeurt op basis van de Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen (Wko) en de daarbij horende beleidsregels. Handhaving is proportioneel en maatwerk, wat betekent dat elke situatie afzonderlijk beoordeeld wordt. De gemeente kan verschillende handhavingsmaatregelen toepassen, afhankelijk van de ernst van de overtreding en de geschiedenis van de houder. De doelstelling is om de kwaliteit van de kinderopvang te waarborgen en kinderen veilig en goed te verzorgen.

Bronnen

1. Afwegingsmodel Handhaving Kinderopvang
2. Beleidsregels kwaliteit kinderopvang en peuterspeelzalen
3. Toezicht en handhaving kinderopvang en peuterspeelzalen