Wachttijden in de kinderopvang: oorzaken, gevolgen en mogelijke oplossingen

De wachttijden voor kinderopvang in Nederland zijn in recente jaren aanzienlijk toegenomen. Voor veel ouders is het wachten op een plek voor hun kind een alledaagse realiteit, die gevolgen heeft voor hun werkgelegenheid en financiële situatie. Ondertussen blijft het personeelstekort in de sector het belangrijkste obstakel bij het oplossen van het probleem. In dit artikel wordt ingegaan op de huidige stand van zaken, de oorzaken van de wachttijden, en mogelijke oplossingen die binnen en buiten de sector worden overwogen.

Huidige situatie in de kinderopvang

Volgens onderzoek van de Nationale Vacaturebank heeft ruim 70 procent van alle kinderopvanglocaties in Nederland momenteel een wachtlijst. Bijna een derde van deze locaties heeft een wachtlijst voor alle dagen van de week, wat betekent dat ouders niet alleen moeilijk een plek vinden, maar ook dat ze geen flexibiliteit hebben in de keuze van opvangdagen. Ook de buitenschoolse opvang kent hetzelfde probleem: bijna 62 procent van deze locaties heeft een wachtlijst.

De wachttijden zijn vooral groot in stedelijke gebieden. In grote steden zoals Amsterdam en Utrecht is het wachten op een plek voor het kind soms langer dan een jaar. In deze regio’s kampen ouders met de langste wachttijden. Zo moet een kwart van de ouders in grote steden minstens drie maanden wachten op een plek. In andere stedelijke gebieden is de wachttijd iets korter, maar toch nog behoorlijk: 16 procent van de ouders daar wacht ook langer dan drie maanden. Gemiddeld gezien moet 40 procent van de ouders in het hele land meer dan een maand wachten voordat hun kind opgenomen kan worden in de kinderopvang.

Oorzaken van de wachttijden

De belangrijkste oorzaak van de groeiende wachttijden is het personeelstekort in de kinderopvangsector. Voor elke vier vacatures zijn er slechts één werkzoekende beschikbaar. Dit tekort heeft geleid tot een gespannen arbeidsmarkt, waarin het moeilijk is om nieuwe medewerkers aan te nemen en huidige medewerkers te behouden. Deze situatie heeft directe gevolgen voor de beschikbaarheid van kinderopvangplekken en maakt het moeilijker voor ouders om opvang te vinden.

Een tweede oorzaak ligt in het beleid van de overheid. Volgens de oudersorganisatie BOinK is het "jojobeleid" van de afgelopen jaren verantwoordelijk voor het verdiepen van het probleem. Sinds 2010 zijn er bezuinigingen gedaan op de kinderopvangtoeslag, wat heeft geleid tot het sluiten van locaties en een tekort aan nieuwe opvangplekken. Hoewel er inmiddels meer geld beschikbaar is voor de toeslag, is het aantal locaties niet toegenomen, waardoor de wachttijden juist zijn gestegen.

Gevolgen voor ouders en de arbeidsmarkt

De groeiende wachttijden hebben gevolgen voor de situatie van ouders en hun positie op de arbeidsmarkt. Omdat het moeilijk is om een plek te vinden, twijfelen ouders vaak of ze meer uren willen werken. Dit heeft een negatieve impact op de arbeidsdeelname, die al zo krap is in Nederland. Vooral in de Randstad is dit probleem scherp. Ouders die lang moeten wachten, zien hun werkgelegenheid beïnvloed, of moeten zelfs hun uren verminderen om hun kind toch opvang te kunnen geven.

Daarnaast is er ook een financieel aspect. De kosten van kinderopvang blijven stijgen, en in sommige gevallen doen de stijgende prijzen sneller toenemen dan de kinderopvangtoeslag die ouders ontvangen. In 2019 stegen de uurtariezen gemiddeld met 8 procent. Deze kosten zijn vaak het gevolg van verplichte wijzigingen in het beleid. Zo moet een kinderopvang nu bijvoorbeeld een dure pedagogisch beleidsmedewerker inhuren en moeten leidinggevenden extra coaching ontvangen. Deze extra kosten worden meestal doorberekend aan ouders.

Uitbreiding naar het platteland

Om de wachttijden te omzeilen, zoeken ouders in stedelijke gebieden steeds vaker opvangplekken in het platteland. Uit onderzoek van de Radboud Universiteit in Nijmegen blijkt dat wachttijden in dorpen rondom grote steden aanzienlijk korter zijn. In Amsterdam staan bijvoorbeeld ruim tweeduizend kinderen op de wachtlijst, terwijl dit in Diemen maar 20 kinderen zijn. Dit betekent dat het verstandig kan zijn om verder te kijken dan de opvanglocatie op loopafstand.

Toch zijn er ook hier obstakels. De kosten van verplaatsing en eventueel extra opvanguren kunnen extra lasten opleveren voor ouders. Daarnaast is er ook een vraag of de opvangplek in het platteland pedagogisch even geschikt is voor het kind.

Mogelijke oplossingen

1. Werkgevers als oplossing

Een van de recente ontwikkelingen is dat werkgevers kinderopvangplekken voor hun personeel kunnen inkopen. Sinds kort biedt bijvoorbeeld Kindergarden, een van de grootste kinderopvangorganisaties in Nederland, deze dienst aan. Werkgevers kunnen via deze zogenaamde "WorkFamily Solutions" gereserveerde plekken voor hun werknemers aankopen, waardoor deze plekken boven de reguliere wachtlijst staan. Ook is het mogelijk om back-up-plekken in te schrijven voor incidentele opvang.

Hoewel deze aanpak kan helpen voor een deel van de ouders, is er ook kritiek. Volgens experts kan deze aanpak schade aanrichten aan de reguliere wachttijden voor andere ouders. De organisatie ontkent dit en benadrukt dat de plekken voor werknemers niet ten koste gaan van reguliere plekken voor andere ouders.

2. Toenemende aandacht voor opvangbeleid

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft in een recente kamerbrief aangegeven dat er actie moet komen tegen het personeelstekort in de kinderopvangsector. Een van de maatregelen is het starten van een wachttijdmonitor, die de ontwikkelingen van de wachttijden volgt in de periode 2023–2025. De monitor wil inzicht geven in de oorzaken van de wachttijden en hoe deze kunnen worden verminderd.

Een van de eerste conclusies uit de monitor is dat de wachttijden voor kinderen met een indicatie voor voorschoolse educatie (VE) aanzienlijk langer zijn dan voor kinderen zonder. Dit verschil is met 15 procentpunt behoorlijk groot en wijst op een tekort in de opvang voor deze groep. Het is vermoedelijk te wijten aan het feit dat deze kinderen extra aandacht nodig hebben, wat extra druk legt op de beschikbare opvangcapaciteit.

3. Aanpassing van het beleid

BOinK en andere oudersorganisaties pleiten voor een beleid dat gericht is op het creëren van meer opvangplekken en het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden voor medewerkers in de kinderopvangsector. Ze stellen dat het beleid van de afgelopen jaren heeft geleid tot een tekort aan locaties en personeel, en dat dit nu moet worden hersteld.

Een mogelijke oplossing is het verhogen van de kinderopvangtoeslag, zodat meer kinderopvanglocaties kunnen openen en blijven draaien. Bovendien is het belangrijk om het arbeidsaanbod in de sector te vergroten, bijvoorbeeld door het aantrekkelijker maken van de opleidingen en de werkomstandigheden voor opvangmedewerkers.

Conclusie

De wachttijden in de kinderopvang zijn momenteel een groot probleem in Nederland, met name in stedelijke gebieden. De belangrijkste oorzaak is het personeelstekort, dat wordt versterkt door het beleid van de afgelopen jaren. Ondertussen hebben ouders steeds meer moeite om opvang te vinden, wat gevolgen heeft voor hun werkgelegenheid en financiële situatie.

Mogelijke oplossingen zijn onder andere het inzetten van werkgevers als mede-oplosser, het uitbreiden van opvangplekken in het platteland, en het aanpassen van het opvangbeleid zodat er meer plekken beschikbaar komen en het werken in de sector aantrekkelijker wordt. Het is belangrijk dat er actie komt, niet alleen voor de ouders, maar ook voor de kinderopvangsector, die een essentiële rol speelt in de maatschappij.

Bronnen

1. 70 procent van kinderopvangcentra heeft een wachtlijst, ouders moeten soms maanden wachten
2. NRC: groeiende wachtlijsten in kinderopvang
3. Veelgestelde vragen over inschrijven en wachtlijsten
4. Werkgevers kunnen wachtlijst kinderopvang omzeilen
5. Lange wachttijden en stijgende prijzen in kinderopvang
6. Wachttijdenmonitor levert eerste resultaten op