Beweging in het onderwijs: een krachtige bijdrage aan leerprestaties en mentale ontwikkeling

Beweging speelt een essentiële rol in de fysieke en mentale ontwikkeling van kinderen, en steeds meer onderzoek wijst uit dat het ook een positief effect heeft op leerprestaties. In het onderwijs, en met name op de basisschool en in de kinderopvang, is het integreren van beweging in de dagelijkse lesstructuur van groter belang geworden. Dit artikel richt zich op de invloed van beweging op leerprestaties van kinderen, de ondersteunende wetenschappelijke studies, en praktische toepassingen in de klas.

Beweging en leerprestaties: wetenschappelijke onderbouwing

Meerdere studies hebben aangetoond dat fysieke activiteit een positieve invloed heeft op de cognitieve prestaties van leerlingen. In een onderzoek van Martin van Dijk van de Open Universiteit werd de relatie tussen beweging en schoolprestaties onderzocht bij leerlingen uit klassen 1 en 3 van de havo en vwo van het Bernardinuscollege in Heerlen. De deelnemers droegen gedurende een week een bewegingsmeter op hun bovenbeen, en dit onderzoek werd na een jaar opnieuw uitgevoerd. De resultaten tonen aan dat leerlingen die meer bewegen beter presteren op aandachtstaken, hoewel er geen duidelijke verbetering in schoolcijfers was. Bovendien bleek dat meisjes die naar school lopen of fietsen beter kunnen concentreren dan meisjes die met de auto of bus komen.

Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie, benadrukt dat beweging leidt tot een betere doorbloeding van de hersenen. Dit heeft een positieve impact op concentratie, geheugen en leerprestaties. Volgens onderzoek worden kinderen die regelmatig bewegen beter in rekenen en taal. Deze gegevens duiden op een sterke relatie tussen fysieke activiteit en cognitieve prestaties, waarbij beweging niet alleen helpt bij het opnemen van informatie, maar ook bij het beter herinneren ervan.

Het belang van beweging in de klas

Bewegend leren is een onderwijsvorm waarbij fysieke activiteit wordt ingezet om het leerproces te ondersteunen. Dit kan bijvoorbeeld bestaan uit het gooien van een bal tijdens taaloefeningen, het gebruik van rekenblokken bij rekensommen, of het oplossen van problemen via bewegende opdrachten. Deze aanpak helpt leerlingen om zich beter te concentreren, informatie sneller te verwerken en leerstof effectiever te herinneren.

Volgens Rob Nieuwenhuis, leraar lichamelijke opvoeding, zijn er talloze manieren om beweging in de klas te integreren. Hij heeft een gratis online database samengesteld op YouTube met meer dan 260 ideeën voor gymlessen, gerangschikt in thema’s zoals atletiek, bewegen op muziek, turnen, en teambuilding. Daarnaast zijn er platformen zoals De Spelles die programma’s bieden om leerlingen te betrekken bij actief bewegen. Deze aanpak helpt leerkrachten om beweging als onderdeel van het onderwijs te introduceren, zonder dat dit de academische doelstellingen in de weg staat.

Een voorbeeld van bewegend leren is het korte onderbreken van zitten met drie minuten beweging per half uur. Deze aanpassing kost weinig, maar levert al可观的结果, zoals verbeterde concentratie en een positieve invloed op het leerklimaat. Uit onderzoek blijkt dat dit soort kleine bewegingsmomenten al voldoende zijn om significante verbeteringen in leerprestaties te boeken.

Beweging en mentale gezondheid

Bewegen heeft ook een positieve impact op de mentale gezondheid van kinderen. Volgens onderzoek is er een verband tussen psychische gesteldheid en bewegingsgedrag. Kinderen die fysiek actief zijn, lijken meer motivatie te hebben om verder te bewegen, en dit leidt tot een positieve spiraal die mentale welzijn bevordert. Daarentegen, wanneer kinderen weinig bewegen, kan dat leiden tot stress, angst en moeilijkheden met het concentreren. Regelmatige beweging vermindert deze negatieve effecten en draagt bij aan een beter leerklimaat.

In een artikel van de Beweegalliantie wordt benadrukt dat beweging niet alleen het lichaam sterk maakt, maar ook de geest. Kinderen die bewegen, voelen zich sociaal en emotioneel veiliger, wat hun mentale gezondheid ten goede komt. Deze veiligheid is essentieel voor een positieve groepsdynamiek en een goede leeromgeving. Inclusiviteit, samenwerking en een betrouwbaar lerklimaat zijn hierin van groot belang.

Beweging en executieve functies

Beweging speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van de zogenaamde executieve functies (EF), die belangrijk zijn voor cognitief functioneren en leerprestaties. Deze functies omvatten onder andere werkgeheugen, inhibitie en cognitieve flexibiliteit. Kinderen die regelmatig bewegen, ontwikkelen deze vaardigheden sneller en beter. Dit is vooral merkbaar in groep 3, waarbij vaardigheden als impulscontrole, taakinitiatie, aandachtsduur en emotieregulatie essentieel zijn voor succesvol leren.

Werkgeheugen helpt kinderen om informatie actief te houden tijdens het uitvoeren van taken, zoals het oplossen van rekenproblemen. Inhibitie helpt bij het onderdrukken van afleiding, wat essentieel is voor een goede concentratie tijdens lessen. Cognitieve flexibiliteit, het vermogen om snel te schakelen tussen verschillende taken, wordt eveneens verbeterd door beweging. Deze executieve functies zijn van groter belang naarmate leerstof complexer wordt, en dus ook in de lagere klassen van het voortgezet onderwijs.

Beweging in combinatie met educatieve games

Niet alleen fysieke activiteit, ook het gebruik van educatieve games kan leerprestaties verbeteren. Deze games bieden directe feedback, wat helpt leerlingen om hun prestaties te verbeteren. Bovendien zorgen elementen zoals punten, levels en beloningen voor een boeiender leerproces. Kinderen blijven langer geconcentreerd en verwerken de leerstof dieper, wat leidt tot een beter begrip en langere retentie.

Onderzoek toont aan dat educatieve games vooral effectief zijn in vakken zoals wiskunde, taal en natuurkunde. Ze stimuleren probleemoplossend denken, strategisch nadenken en het toepassen van informatie in context. Daarnaast is het in games veilig om fouten te maken, wat helpt bij het verlagen van faalangst en het bevorderen van doorzettingsvermogen. Dit is van bijzonder belang voor leerlingen die bijvoorbeeld moeite hebben met complexe taken of last hebben van sociale angst.

Uitdagingen bij het integreren van beweging

Hoewel bewegend leren veel voordelen biedt, zijn er ook uitdagingen bij de implementatie. Niet alle leerkrachten beschikken over de benodigde middelen en ruimte om beweging effectief in te passen in hun lessen. Daarnaast kunnen sommige leerlingen fysieke beperkingen hebben, wat extra aandacht vraagt voor aanpassingen van activiteiten. Het is belangrijk dat leerkrachten professionele training krijgen in het omgaan met bewegend leren, zodat ze weten hoe ze dit onderwijsvorm kunnen integreren zonder de academische inhoud te verwaarlozen.

Daarnaast is er een noodzaak voor een schoolbrede visie op beweging. In samenwerking met ouders en andere specialisten kan een duurzame aanpak worden ontwikkeld. Het is eveneens belangrijk dat leerkrachten aandacht besteden aan het lezen van signalen van leerlingen, zoals hun motivatie of angstgevoelens. Een goed begrip van deze signalen helpt bij het aanpassen van de lesinhoud en -vorm aan de behoeften van de leerlingen.

Samenwerking en groepsdynamiek

De rol van de leerkracht is van groot belang bij het creëren van een leeromgeving waarin beweging effectief kan worden ingezet. Goede relaties tussen leerkracht en leerling, evenals tussen leerlingen onderling, vormen de basis voor een positieve groepsdynamiek. Kinderen die zich veilig en gewaardeerd voelen, leren beter en participeren actiever in de klas.

Het is belangrijk om conflicten snel en effectief aan te pakken, vooral tijdens de stormingfase van groepvorming. De leerkracht kan hierin bemiddelen en kinderen helpen bij het oplossen van problemen op een constructieve manier. Door groepsnormen te versterken en samenwerkingsopdrachten te organiseren, kan de leerkracht een cultuur van vertrouwen en inclusiviteit bevorderen. Deze aanpak draagt bij aan een betere leeromgeving en versterkt de sociale vaardigheden van kinderen.

Invloed van schoolomgeving

De schoolomgeving speelt een rol in de leerprestaties van kinderen. Een groene schoolomgeving kan bijvoorbeeld helpen bij het verbeteren van concentratie, het bevorderen van creativiteit en het stimuleren van beweging bij meisjes. Daarnaast kan de inrichting van het klaslokaal en het schoolgebouw een directe impact hebben op hoe leerlingen zich gedragen en leren. Een goed ontworpen leeromgeving kan het leerklimaat verbeteren en dus indirect ook leerprestaties.

De overheid heeft een essentiële rol in de verbetering van onderwijskwaliteit. Investeren in onderwijsinfrastructuur en leerkrachtopleidingen kan structurele verbeteringen teweegbrengen. Beleidsmaatregelen die toegang tot educatieve technologie bevorderen en gelijke onderwijskansen creëren, zijn eveneens van belang. Het toezien op evenwichtige lesprogramma’s die zowel academische als sociale en emotionele ontwikkeling bevorderen, kan leerlingen helpen hun volledige potentieel te bereiken.

Beweegalliantie en landelijke beleidsmaatregelen

De Beweegalliantie roept op tot een landelijke aanpak van beweging in het onderwijs. Volgens hun onderzoek is er een directe relatie tussen beweging en cognitieve prestaties. Door regelmatige beweegmomenten te introduceren, kan ongelijkheid in het onderwijs worden verminderd. Kinderen met minder kansen om gezond op te groeien, profiteren hier het meest van.

Landelijke beleidsmaatregelen die regelmatig bewegen op scholen stimuleren, kunnen bijdragen aan een betere onderwijskwaliteit. De Beweegalliantie benadrukt dat samenwerking tussen ministeries van VWS, OCW en Binnenlandse Zaken, in combinatie met het werkveld, essentieel is voor een duurzame aanpak. Door kinderen regelmatig te stimuleren om ‘natuurlijk’ te bewegen, kunnen ze zich optimaal ontwikkelen, zowel fysiek als cognitief.

Beweging als ondersteunende factor in leerprocessen

Bewegen ondersteunt niet alleen het fysieke welzijn, maar draagt ook bij aan een effectiever leerproces. Door de hersenen goed te laten doorbloeden en neurotrofines te stimuleren, wordt de cognitieve groei van kinderen bevorderd. Neurotrofines zijn eiwitten die de groei en het onderhoud van hersencellen ondersteunen. Dit betekent dat kinderen die regelmatig bewegen, niet alleen fitter zijn, maar ook sneller leren en beter presteren op cognitieve taken.

Daarnaast helpt bewegen bij het verminderen van stress en angst. Dit is van groot belang in een leeromgeving, waarin kinderen vaak geconfronteerd worden met uitdagingen. Een leerling met minder stress en angst is beter in staat om zich te concentreren en informatie te verwerken. Dit is vooral merkbaar bij leerlingen met bijvoorbeeld dyslexie of andere leerproblemen, die vaak extra ondersteuning nodig hebben om zich op school te kunnen ontwikkelen.

Praktische toepassing van bewegend leren

Leerkrachten kunnen bewegend leren op verschillende manieren toepassen. Een mogelijke aanpak is het integreren van beweging tijdens het leren, waarbij de beweging geen directe link heeft met de lesstof. Denk hierbij aan wandelen tijdens het leren van woordjes. Een andere aanpak is het gebruik van beweging om te leren, zoals het inzetten van rekenblokken bij het rekenen. Deze manieren kunnen worden afgewisseld om zowel fysieke als mentale activiteiten te combineren.

Daarnaast is het belangrijk om beweging als onderwijsvorm te integreren in het schoolprogramma. Dit kan bijvoorbeeld door middel van bewegingsonderwijs in de gymzaal of buiten. Het is eveneens handig om beweging te combineren met andere zintuiglijke ervaringen, zoals spelelementen en creatieve activiteiten. Dit helpt bij het verbeteren van sociale vaardigheden, emotieregulatie en probleemoplossend denken.

De rol van de leerkracht

De leerkracht is een centrale figuur bij het integreren van beweging in het onderwijs. Het is belangrijk dat de leerkracht aandacht heeft voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen. Kinderen reageren op het gedrag van de leerkracht, en vice versa. Een leerkracht die zich bewust is van de invloed van hun gedrag op de leerling, kan dit gebruiken om een positief leerklimaat te creëren.

De eerste weken van het schooljaar zijn cruciaal voor het opbouwen van relaties en het instellen van het leerklimaat. Hierbij is het belangrijk om kinderen zich veilig en gesteund te voelen. Een positieve relatie tussen leerkracht en leerling stimuleert open communicatie en samenwerking. Dit helpt bij het bereiken van gemeenschappelijke leerdoelen en maakt het leerproces efficiënter.

Daarnaast is het belangrijk om groepsprocessen en groepsnormen in de gaten te houden. Wanneer een leerling te veel macht heeft of juist buitengesloten wordt, kan dat de groep negatief beïnvloeden. Door het bewust omgaan met groepsdynamiek kan de leerkracht ervoor zorgen dat iedere leerling zich gewaardeerd en betrokken voelt. Dit draagt bij aan een positief en inclusief klimaat in de klas.

De invloed van beweging op sociale en emotionele ontwikkeling

Beweging draagt niet alleen bij aan cognitieve prestaties, maar ook aan de sociale en emotionele ontwikkeling van kinderen. In een artikel van Wij Leren wordt benadrukt dat beweging en spelelementen een rol spelen in het opbouwen van sociaal contact. Kinderen leren via imitatie en nabootsing, en spiegelneuronen spelen een grote rol in deze processen. Door regelmatig sociale interactie te stimuleren, kunnen kinderen beter leren samenwerken, inleven in anderen en empathie ontwikkelen.

Kinderen die veel bewegen, voelen zich sneller los van spanningen en stress. Dit heeft een positief effect op hun mentale gezondheid en hun vermogen om zich te concentreren op school. Buitenschoolse activiteiten, zoals het spelen in de natuur of het lopen naar school, kunnen hierin een belangrijke rol spelen. De natuur heeft een heilzame werking en draagt bij aan het verminderen van stress en het verhogen van het welbevinden.

Aanpassing en ondersteuning

Niet alle kinderen kunnen op dezelfde manier bewegen of leren. Sommige leerlingen hebben fysieke beperkingen of andere leerbehoeften, zoals bijvoorbeeld dyslexie. Deze leerlingen kunnen extra ondersteuning nodig hebben bij het integreren van beweging in het onderwijs. De leerkracht moet zich hiervan bewust zijn en activiteiten aanpassen aan de individuele behoeften van de leerling.

In het artikel van Dyslexiecentraal wordt benadrukt dat kinderen met dyslexie vaak moeite hebben met zelfredzaamheid, intrinsieke motivatie en het opbouwen van sociale relaties. Een positieve leeromgeving, waarin beweging en actieve betrokkenheid centraal staan, kan hierin een grote rol spelen. Door het integreren van beweging en educatieve games, kunnen leerlingen met leerproblemen extra ondersteuning krijgen en beter presteren.

Samenwerking met ouders en specialisten

Een schoolbrede aanpak van beweging in het onderwijs vereist samenwerking met ouders en specialisten. De aandacht voor het samenwerken met IB-ers en andere specialisten is essentieel voor een gedegen aanpak van kinderen met bijzondere leerbehoeften. Daarnaast kan het opbouwen van een dialoog met ouders helpen bij het creëren van een duurzame visie op beweging en leren.

Ouders kunnen bijvoorbeeld aangemoedigd worden om hun kind actief naar school te brengen of te laten fietsen. Dit stimuleert niet alleen fysieke activiteit, maar ook de ontwikkeling van zelfredzaamheid. Bovendien kan het betrekken van ouders bij het bewegen in de school helpen bij het verbeteren van de schoolbrede aanpak en het instellen van gezonde levensstijlvoorbeelden.

Conclusie

Beweging heeft een positieve invloed op de leerprestaties van kinderen, hun mentale gezondheid en hun sociaal-emotionele ontwikkeling. Door bewegend leren te integreren in het onderwijs, kunnen leerkrachten het leerproces ondersteunen en een beter leerklimaat creëren. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat kinderen die regelmatig bewegen, beter presteren op cognitieve taken en sneller informatie kunnen verwerken.

De integratie van beweging in de klas en in de schoolbrede visie is van groot belang voor de ontwikkeling van kinderen. Het is eveneens een instrument om ongelijkheden in het onderwijs te verminderen. Kinderen met minder kansen op gezondheid en welzijn profiteren het meest van structurele beweegmomenten in de schooldag.

Leerkrachten spelen een centrale rol in het bevorderen van beweging en het creëren van een positief leerklimaat. Het is belangrijk dat ze aandacht besteden aan de relaties met leerlingen, de groepsdynamiek en de sociaal-emotionele ontwikkeling. Door beweging te combineren met educatieve games en andere interactieve methodes, kan het leerproces worden versterkt en worden betere leerresultaten behaald.

Tot slot is het duidelijk dat de overheid en scholen samenwerking nodig hebben om de positieve effecten van beweging te omarmen. Door een duurzame aanpak te ontwikkelen, kunnen kinderen in een gezonde, creatieve en leerrijke omgeving groeien en zich ontwikkelen.

Bronnen

1. Leraar24 - Betere leerprestaties bij meer beweging
2. gzpsychologie.nl - De positieve effecten van sport en bewegen op mentale gezondheid
3. DB Suriname - Het doorstromen heeft nog invloed op leerprestaties leerlingen
4. JSW.nl - Bewegen in de klas is pure noodzaak
5. Wij Leren - Groepsprocessen en sociogram
6. Wij Leren - Veel te veel kinderen vallen uit op school
7. Wij Leren - Presteren leerlingen beter door bewegend leren
8. Docentenplein - Wat is bewegend leren en waarom is het belangrijk
9. Dyslexiecentraal - Gevolgen van dyslexie
10. Leraar24 - Invloed van de schoolinrichting op leerprestaties
11. DB Suriname - Invloeden op leerprestaties
12. Health Development Institute - 4 bewezen strategieën om leerprestaties te boosten met beweging
13. Beweegalliantie - Impact van bewegen op kinderen
14. OnderwijsGids Nederland - Invloed van educatieve games op leerprestaties
15. DidactiefOnline - Goede relatie cruciaal voor hun leerprestaties