Kinderopvang in Nederland wordt onbetaalbaar voor gezinnen met lage inkomens

In 2023 zijn de tarieven voor kinderopvang in Nederland flink gestegen. Ouders met lagere en middeninkomens merken dit het meest in hun portemonnee, omdat hun eigen bijdrage tot 40 procent hoger is geworden. Kinderopvangorganisaties verklaren deze stijging door stijgende energieprijzen, huren en een schaarste aan personeel. De stijging is niet gelijkmatig verdeeld over alle inkomensgroepen: gezinnen met een lager inkomen betalen relatief veel meer, terwijl gezinnen met hogere inkomens minder onder de stijging lijden.

Deze ontwikkeling zorgt voor zorgen bij zowel ouders als professionals in de kinderopvangsector. Het kabinetsplan dat in 2026 zou moeten leiden tot vrijwel gratis kinderopvang, blijkt volgens onafhankelijke analyses juist leiden tot grotere inkomensongelijkheid. In dit artikel wordt ingegaan op de toegenomen kosten van kinderopvang, de gevolgen voor gezinnen met lage inkomens en de maatschappelijke effecten van het kabinetsplan. Daarnaast worden mogelijke oplossingen en adviezen besproken.

Toegenomen kosten van kinderopvang

De stijging van de kinderopvangkosten in 2023 is niet onverwacht. Meerdere kinderopvangorganisaties hebben duidelijk gemeld dat hun tarieven gemiddeld met 8,5 procent zijn toegenomen. In sommige gevallen gaat het zelfs om stijgingen van 10 procent of meer. De voornaamste oorzaken zijn stijgende energiekosten, een toegenomen vraag naar woningen, en een tekort aan kinderopvangmedewerkers. Deze kosten worden doorberekend in de tarieven voor ouders.

Adriaan Haans, eigenaar van KLEIN kindercentra in Boxtel, legt uit dat de cao-onderhandelingen in zijn sector ook een rol spelen. "Er wordt geëist dat er inflatiecorrectie komt, maar ik betwijfel of dat zal gebeuren," zegt hij. Deze onzekerheid bij ouders en opvangorganisaties zorgt ervoor dat de kosten blijven stijgen, terwijl de toegankelijkheid van kinderopvang daalt, vooral voor gezinnen met lage inkomens.

Invloed op gezinnen met lage inkomens

Gezinnen met lage inkomens zijn het hardst getroffen door de stijging van kinderopvangkosten. Een huishouden met een jaarinkomen van 20.000 euro netto, dat één kind heeft dat twee dagen per week naar de opvang gaat, betaalt in 2023 zo’n 490 euro. Volgend jaar stijgt dit bedrag naar 951 euro. In 2027, het jaar dat kinderopvang volgens de plannen van het kabinet vrijwel gratis zou moeten worden, zou het zelfs bijna 1.000 euro kunnen worden. Dit is een dramatische stijging die het voor veel gezinnen onmogelijk maakt om kinderopvang te betalen.

De overheid vergoedt een deel van de kosten via de kinderopvangtoeslag, maar het uurtarief dat ouders mogen ontvangen blijft gelijk. Hierdoor betaalt een gezin met lage inkomens steeds meer van de kosten zelf, terwijl gezinnen met hogere inkomens relatief minder onder de stijging lijden. In 2027 zou een gezin met een jaarinkomen van 120.000 euro slechts ongeveer 1.000 euro aan kinderopvangkosten betalen, ondanks de grotere stijging van de uurtarieven.

Maatschappelijke effecten van het kabinetsplan

Het kabinetsplan dat kinderopvang vrijwel gratis wil maken, wordt op dit moment door experts onderzocht. Het plan houdt in dat de overheid kinderopvang direct financieert in plaats van via een toeslagensysteem. Het doel is om de administratie te vereenvoudigen en de financiële druk op ouders te verminderen. Echter, volgens onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) heeft het plan weinig effect op de arbeidsparticipatie van ouders en kan het juist leiden tot grotere inkomensongelijkheid.

Het plan kan bijvoorbeeld leiden tot een kwaliteitsverlies in kinderopvang, omdat kinderopvangorganisaties minder middelen hebben om aan hun kosten te voldoen. Daarnaast is er het risico dat gezinnen met lage inkomens minder toegang krijgen tot kinderopvang, omdat de kosten voor hen relatief hoger zijn. Dit heeft negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen, die juist het meest baat hebben bij een betere opvang.

Ontwikkeling van kinderen en kansengelijkheid

Een van de belangrijkste redenen om kinderopvang toegankelijk te maken, is de invloed die deze heeft op de ontwikkeling van kinderen. Kinderen die opgroeien in kwetsbare omstandigheden, zoals gezinnen met lage inkomens of taalachterstand, profiteren het meest van kinderopvang. Deze kinderen krijgen de kans om te leren van andere kinderen en opvangers, wat belangrijk is voor hun sociaal-emootionele en cognitieve ontwikkeling.

Het huidige kabinetsplan heeft echter weinig effect op deze ontwikkeling. Juist gezinnen met lage inkomens zullen minder toegang krijgen tot kinderopvang, waardoor de kans dat hun kinderen profiteren van deze ervaringen kleiner wordt. Hierdoor wordt de kansenkloof tussen kinderen die wel en die die geen toegang hebben tot kinderopvang groter. Dit is een maatschappelijk probleem dat niet alleen de kinderen betreft, maar ook de toekomstige samenleving.

Mogelijke oplossingen en voorstellen

Om de huidige situatie te verbeteren, zijn er verschillende voorstellen gedaan. Eén van de opties is het aantrekkelijker maken van ouderschapsverlof voor het eerste jaar. Hierbij wordt gesuggereerd om de druk op kinderopvang voor baby's te verlichten, zodat het personeel op andere groepen kan inspringen. Daarnaast is er een voorstel om stapsgewijs een universeel recht op kinderopvang in te voeren. Kinderen vanaf twee jaar zouden bijvoorbeeld zestien uur per week recht hebben op opvang, onafhankelijk van de arbeidsstatus van de ouders. Dit zou helpen bij het verkleinen van de kansenkloof.

Daarnaast benadrukt de universiteit Utrecht in haar advies het belang van investeringen in kwaliteit. Hierbij wordt gesuggereerd om te experimenteren met nieuwe modellen, zoals pedagogische beleidsmedewerkers en coaches die een rol kunnen spelen in het verbeteren van de kwaliteit van kinderopvang. Een systematische evaluatie van deze modellen zou kunnen helpen om de effectiviteit te meten.

Conclusie

De kosten van kinderopvang zijn in 2023 flink gestegen, met het grootste effect op gezinnen met lage inkomens. Deze stijging heeft gevolgen voor de toegankelijkheid van kinderopvang en de ontwikkeling van kinderen, met het risico op grotere inkomensongelijkheid. Hoewel het kabinetsplan bedoeld is om kinderopvang toegankelijker te maken, lijkt het juist leiden tot meer ongelijkheid. Er zijn verschillende voorstellen om de huidige situatie te verbeteren, zoals het aantrekkelijker maken van ouderschapsverlof, het in voeren van een universeel recht op kinderopvang en investeringen in kwaliteit.

Het is van groot belang dat het kabinet deze zaken serieus overweegt, aangezien de ontwikkeling van kinderen en kansengelijkheid belangrijke maatschappelijke doelen zijn. Door te investeren in kinderopvang en de toegankelijkheid te vergroten, kan worden bijgedragen aan een eerlijkere samenleving.

Bronnen

1. RTL Nieuws - Kinderopvang tarieven forse stijging 2023 tien procent
2. RTL Nieuws - Kinderopvang honderden euros duurder voor lage inkomens
3. SCP - Maatschappelijke effecten kabinetsplan kinderopvang
4. CPB - Maatschappelijke effecten van de voorgenomen herziening van het financieringsstelsel voor kinderopvang
5. Universiteit Utrecht - Kamer vraagt UU onderzoekers advies over vergoeding kinderopvang