De rol van ruimte in de kinderopvang: hoe inrichting beïnvloedt kinderen en medewerkers

De inrichting van een kinderopvangruimte speelt een centrale rol in het ontwikkelingsproces van jonge kinderen, maar ook in het werkplezier en de betrokkenheid van pedagogisch medewerkers. Een goed doordachte ruimte kan kinderen uitdagen op een speelse en inspirerende manier, terwijl een geruststellende omgeving bijdraagt aan een gevoel van veiligheid. Binnen kinderopvangorganisaties wordt steeds meer aandacht besteed aan de pedagogische inrichting van de ruimte. Niet alleen de fysieke aspecten zoals kleuren, meubilair en verlichting zijn belangrijk, maar ook de manier waarop kinderen en medewerkers interactie met de ruimte kunnen ontwikkelen. In dit artikel bespreken we de invloed van ruimte op kinderen en pedagogisch medewerkers, de rol van medewerkers bij de inrichting en de voordelen van een betrokken en ontwikkelingsgerichte inrichtingsstijl.

De ruimte als derde pedagoog

Volgens Laura Hoogcarspel, inhoudelijk manager pedagogiek en vve bij Hero kindercentra, functioneert een goed doordachte ruimte als een ‘derde pedagoog’, naast de kinderen zelf en de pedagogisch medewerkers. Dit betekent dat de ruimte actief meespeelt in het leer- en ontwikkelingsproces van kinderen. Een inspirerende ruimte biedt kinderen mogelijkheden om te ontdekken, te experimenteren en zich vrij te ontwikkelen. Bovendien draagt een goed gestructureerde omgeving bij aan een gevoel van rust en veiligheid, wat essentieel is voor jonge kinderen.

Het idee dat de ruimte een actieve rol speelt in de opvoeding en onderwijsverantwoordelijkheid van kinderen is niet nieuw, maar het is wel steeds duidelijker dat de fysieke omgeving een grote impact heeft op het gedrag, de concentratie en de emotionele ontwikkeling van kinderen. Dit maakt het van belang om aandacht te besteden aan hoe ruimtes worden ingericht en hoe kinderen erin worden gestimuleerd.

Invloed van inrichting op kinderen

Een van de belangrijkste doelen van een pedagogische inrichting is om kinderen te stimuleren tot betrokken en ontwikkelingsgericht spel. Dit betekent dat de ruimte niet alleen speeltoestellen en materialen moet bevatten, maar ook moet ondersteunen in het ontwikkelen van vaardigheden zoals motoriek, sociale interactie, creativiteit en probleemoplossing. In gesprek met Sylvia Deneer en Annemieke Brinkhoff, pedagogisch inrichtingsadviseurs bij KION kinderopvang, ben ik onder de indruk van de manier waarop hun inrichtingsstijl gericht is op het stimuleren van betrokken en ontwikkelingsgericht spel.

Op locaties van KION zien we kinderen die volledig zijn ingezoomd in hun activiteiten. Of het nu gaat om schilderen, bouwen met zand of het opvoeren van een zelfbedachte toneelvoorstelling, de kinderen tonen een diepe betrokkenheid. Dit duidt op een omgeving die hen niet alleen fysiek maar ook psychologisch ondersteunt. De inrichting speelt hierbij een cruciale rol. Ze biedt kinderen ruimte om te experimenteren, fouten te maken en opnieuw te proberen. De pedagogisch medewerkers observeren en ondersteunen deze processen, maar de ruimte zelf is ook een actieve leeromgeving.

Een van de belangrijkste principes die uit de gesprekken met de inrichtingsadviseurs naar voren komt, is de balans tussen prikkeling en rust. Te veel prikkels kunnen kinderen overweldigen en hun concentratie verminderen. Daarom wordt er binnen bepaalde kinderopvangorganisaties ook gewerkt aan het ‘ontprikkelen’ van ruimtes. Dit betekent dat kleuren, materialen en indelingen worden gekozen die een gevoel van rust creëren, zonder dat er minder mogelijkheden zijn voor spel en ontdekking. Deze aanpak heeft niet alleen een positief effect op kinderen, maar ook op de medewerkers die in de ruimte werken.

Medewerkers als mede-ontwerpers

Een ander belangrijk aspect van de pedagogische inrichting is de rol van de pedagogisch medewerkers. Zij zijn niet alleen verantwoordelijk voor het ondersteunen van kinderen in de ruimte, maar ook voor de inrichting ervan. In meerdere kinderopvangorganisaties is het de regel dat pedagogisch medewerkers een grote mate van vrijheid hebben bij het bepalen van hoe een ruimte eruitziet. Dit betreft onder andere de kleuren die worden gebruikt, de indeling van de ruimte en de keuze van speelmateriaal.

Volgens Laura Hoogcarspel is het belangrijk dat pedagogisch medewerkers betrokken worden bij het inrichten van de ruimte, omdat zij de dynamiek van de groep en de specifieke behoeften van de kinderen het beste kennen. Daarnaast weten ze ook hoe de ruimte voor hen als medewerkers functioneert. Ze weten bijvoorbeeld welke meubels comfortabel zijn voor zowel kinderen als volwassenen, en welke ruimtes open en toegankelijk zijn voor kinderen, maar ook overzichtelijk voor medewerkers.

De vrijheid die pedagogisch medewerkers hebben bij het inrichten van de ruimte, heeft een aantal voordelen. Ten eerste leidt het tot ruimtes die kindvriendelijk en functioneel zijn. Ten tweede draagt het bij aan het werkplezier en de betrokkenheid van medewerkers. Ze voelen zich beter verbonden met hun werkplek en met de groep waarin ze werken, wat positief is voor de kwaliteit van de zorg die ze aan kinderen kunnen bieden.

Toch zijn er ook uitdagingen verbonden aan deze aanpak. Veel medewerkers werken al jaren op dezelfde locatie en hebben vaak zelf een rol gespeeld in de inrichting van de ruimte. Veranderingen kunnen daarom gevoelig liggen, omdat medewerkers zich snel kunnen afvragen of wat ze in het verleden hebben gedaan nog wel gewaardeerd wordt. Het is daarom belangrijk om medewerkers niet alleen betrokken te nemen bij de inrichting, maar ook te ondersteunen bij eventuele veranderingen. Dit betekent dat communicatie, transparantie en respect voor de gevoeligheden van medewerkers centraal moeten staan.

De rol van thema’s en visuele ondersteuning

In sommige kinderopvangorganisaties wordt er gewerkt met thema’s die terugkeren in de inrichting van de ruimte. Deze thema’s helpen om een gevoel van coherentie en herkenbaarheid te creëren. Binnen Hero kindercentra wordt bijvoorbeeld gewerkt met thema’s die niet alleen terugkomen in de kinderruimtes, maar ook in ruimtes zoals de hal en de keuken. Dit helpt bij het creëren van een gevoel van orde en toegankelijkheid.

Daarnaast is het belangrijk om de inrichting visueel te maken voor medewerkers. Dit betekent dat uitleg en voordoen niet voldoen; visuele ondersteuning is vaak essentieel. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden door middel van plaatjes, schema’s of fysieke modellen die het inrichtingsplan illustreren. Deze visuele ondersteuning helpt bij het communiceren van het pedagogische visie en de inrichtingsdoelstellingen aan medewerkers.

Een eigen inrichtingsteam

Sommige kinderopvangorganisaties hebben zelfs een eigen inrichtingsteam dat verantwoordelijk is voor het ontwikkelen en uitvoeren van pedagogische inrichtingsplannen. Bijvoorbeeld TintelTuin heeft een pedagogisch inrichtingsplan ontwikkeld dat momenteel wordt uitgerold over 90 locaties. Dit inrichtingsteam werkt samen met interieurbouwers en heeft een eigen technische dienst die ervoor zorgt dat de inrichting op de locaties wordt uitgevoerd. Dit laat zien dat de inrichting van ruimtes binnen kinderopvangorganisaties steeds professioneler en gerichter wordt.

Het inrichtingsteam helpt ook bij het behoud van de pedagogische visie op ruimtegebruik. Deze visie is vaak gebaseerd op de idee dat kinderen vrije speelruimte moeten hebben. Bij Huis de B, een kinderopvangorganisatie in Groningen, is dit een kernaspect van hun missie. Ze hebben zelfs de allereerste BK-Speelruimte Award gewonnen, wat duidt op een sterke focus op speelgerichte inrichting.

De invloed van verlichting

Een ander aspect dat steeds meer aandacht krijgt binnen de pedagogische inrichting is verlichting. Volgens Laura Hovenkamp, een expert op dit gebied, is verlichting een belangrijk instrument om kinderen op de juiste manier te stimuleren, zonder dat ze te overprikkeld raken. Natuurlijke verlichting is vaak de beste optie, omdat het een rustgevende en fysiologisch aangename omgeving creëert. Te veel kunstlicht of felle kleuren kunnen kinderen overweldigen, terwijl te weinig licht kan leiden tot verminderde concentratie en lichamelijk ongemak.

Het gebruik van verlichting is daarom een belangrijk onderdeel van de inrichting van kinderopvangruimtes. Het moet niet alleen functioneel zijn, maar ook emotioneel en pedagogisch ondersteunend. Door aandacht te besteden aan verlichting kan een kinderopvangruimte een gevoel van rust en veiligheid creëren, wat gunstig is voor zowel kinderen als medewerkers.

Conclusie

De inrichting van een kinderopvangruimte is een complexe en belangrijke taak. Het beïnvloedt niet alleen de ontwikkeling van kinderen, maar ook het werkplezier en de betrokkenheid van pedagogisch medewerkers. Een goed doordachte ruimte kan kinderen uitdagen op een speelse en inspirerende manier, terwijl een geruststellende omgeving bijdraagt aan een gevoel van veiligheid en rust. De inrichting speelt ook een actieve rol in het leer- en ontwikkelingsproces van kinderen en moet daarom zorgvuldig worden gepland en uitgevoerd.

Binnen kinderopvangorganisaties wordt steeds meer aandacht besteed aan de pedagogische inrichting van de ruimte. Pedagogisch medewerkers worden vaak betrokken bij het inrichten van de ruimte, omdat zij de dynamiek van de groep en de specifieke behoeften van de kinderen het beste kennen. Bovendien is het belangrijk om medewerkers te ondersteunen bij eventuele veranderingen in de inrichting, omdat veranderingen gevoelig kunnen liggen.

De inrichting van een kinderopvangruimte is dus niet alleen een kwestie van esthetiek of comfort, maar een pedagogisch en emotioneel proces dat zowel kinderen als medewerkers ondersteunt. Door aandacht te besteden aan aspecten zoals kleur, verlichting, indeling en thema’s, kan een kinderopvangruimte worden gecreëerd die niet alleen kindvriendelijk is, maar ook functioneel, rustgevend en stimulerend.

Bronnen

1. Hero kindercentra – Inrichting als ondersteuning van kinderen en medewerkers