Wijsheid en opvoeding: Inspiratie uit de Bijbel en de kerkelijke traditie

Opvoeden is geen eenvoudig proces. Het vereist geduld, empathie, kennis en, zoals blijkt uit tal van bronnen, ook wijsheid. In de kerkelijke en christelijke context wordt vaak gesproken over wijsheid als een kernwaarde die niet alleen leidt in geloof, maar ook in het opvoeden van kinderen. De Bijbel biedt tal van voorbeelden van mensen die wijsheid als leidraad kozen, zoals koning Salomo. Zijn verhaal, waarin hij God om wijsheid vraagt in plaats van rijkdom of macht, is een inspiratiebron die ook vandaag nog actueel is voor ouders en opvoeders.

Deze artikel verkent hoe wijsheid in de opvoeding een centrale rol kan spelen, met aandacht voor de christelijke traditie, praktische toepassing in de dagelijkse opvoedcontext en de rol van de kerk in het ondersteunen van ouders.

Wijsheid als centraal principe in opvoeding

Wijsheid is meer dan kennis of ervaring; het betreft het vermogen om die kennis en ervaring verstandig in te zetten. In het boek Prediker in de Bijbel wordt wijsheid beschreven als iets dat een mens kan leren, maar ook als een schat die opgebouwd moet worden door tijd, reflectie en ervaring. In de christelijke traditie is wijsheid vaak verbonden met Goddelijke leiding. Koning Salomo, bijvoorbeeld, kreeg van God wijsheid toegewezen, waardoor hij kon oordelen over moeilijke kwesties en mensen kon leiden. Zijn verhaal benadrukt dat wijsheid niet alleen in theorie ligt, maar in praktijk moet worden gebracht.

Een moderne theoloog, Kees van der Kooi, schrijft in zijn werk Een weldadige kracht over de rol van de Geest in het alledaagse bestaan. Hij benadrukt dat de Geest mensen en de wereld naar de toekomst trekt, waarin God's project nog niet voltooid is. Volgens Van der Kooi is wijsheid dan ook een onderdeel van het opbouwen van hoop in een wereld die vaak leeg en hopeloos lijkt. In de opvoeding kan dit betekenen dat ouders en opvoeders niet alleen autoriteit vertonen, maar ook leiding geven uit hoop en wijsheid.

Wijsheid in de praktijk van de opvoeding

In de praktijk van de opvoeding betekent wijsheid het vermogen om kinderen niet alleen te onderwijzen, maar ook te begrijpen. De christelijke traditie benadrukt vaak de rol van het hart in het opvoeden. In de woorden van een handboek voor diakenen, geschreven door Derk Jan Poel en Hayo Wijma, is de diaken een schakel tussen de kerk en de samenleving. Hij is een dienaar van mensen in nood, maar ook een opvoeder in de zin van het ondersteunen van ouders en gezinnen.

Wijsheid in de opvoeding vereist ook het vermogen om grenzen te stellen en tegelijkertijd ruimte te geven. De Bijbel spreekt hierover in verhalen zoals dat van David en Salomo, maar ook in de leer van Jezus, die veel aandacht schonk aan kinderen. Jezus benadrukte dat men moet worden zoals een kind om in het rijk Gods te mogen. Dit is geen uitnodiging om kinderlijk te blijven, maar om zich open te stellen voor het leren, het groeien en het vertrouwen.

In het dagelijks leven betekent dit dat ouders en opvoeders niet alleen moeten leren om te gaan met autoriteit, maar ook met empathie. Wijsheid is dan ook het vermogen om te weten wanneer je moet corrigeren, en wanneer je moet luisteren.

De rol van de kerk in het opvoeden

De kerk speelt een belangrijke rol in de opvoeding van kinderen, zowel binnen de kerkelijke gemeenschap als in de bredere samenleving. In de traditionele kerkelijke context wordt vaak gesproken over de rol van ouders als "werkers in de kerk". Deze benaming benadrukt dat opvoeden een taak is die niet alleen persoonlijk is, maar ook een functie heeft in de gemeenschap. In de serie Werken in de kerk, waarin het handboek voor diakenen is opgenomen, worden verschillende aspecten van deze werktijd in de kerk besproken, van ambten tot dagelijkse taken.

De kerk kan hierin een ondersteunende rol spelen, bijvoorbeeld door workshops, lezingen of groepsactiviteiten voor ouders. Deze activiteiten kunnen gericht zijn op het delen van wijsheid, het opbouwen van netwerken en het aanbieden van praktische hulp. In Een weldadige kracht benadrukt Van der Kooi dat wijsheid ook een weldadige kracht is, die mensen kan inspireren en helpen in hun dagelijks leven.

Wijsheid in het alledaagse bestaan

Wijsheid is niet alleen een abstracte kwaliteit, maar ook een praktische leidraad in het alledaagse bestaan. In het boek Moedig op weg, een kort Bijbels dagboek met 70 verhalen over mannen in de Bijbel, wordt duidelijk gemaakt hoe wijsheid en moed samen kunnen groeien. Deze verhalen zijn bedoeld als inspiratie en motivatie, vooral voor mannen die in hun opvoedtijd moeite hebben met het vinden van hun rolmodel.

In het boek worden mannen zoals David, Salomo, Petrus en Paulus centraal gezet, omdat zij in hun levensverhaal moed tonen, fouten maken en zich opnieuw vinden. Deze verhalen tonen dat wijsheid niet alleen uit het hoofd komt, maar ook uit het hart en de ervaring. Voor ouders kan dit een bron van hoop zijn: ook zij kunnen groeien, fouten maken en wijsheid verwerven.

De rol van de Geest in de opvoeding

Volgens Kees van der Kooi is de Geest een kracht die zowel mensen als wereld naar de toekomst trekt. In de opvoeding betekent dit dat ouders en opvoeders open moeten staan voor de momenten waarop de Geest inbrengt, nieuwe hoop wekt en leegte vult. Deze openheid kan uitgedrukt worden in het luisteren naar kinderen, het gebed, het samenwerken met anderen en het zoeken naar betekenis in de opvoedtijd.

In de kerkelijke traditie is het gebed een krachtige bron van wijsheid. In zijn werk onderzocht Van der Kooi ook het onderwerp van gebedsgenezing en het invloedrijke werk van de Geest in het dagelijks leven. Deze wijsheid kan ouders helpen om niet alleen autoriteit te uitoefenen, maar ook compassie te tonen.

Wijsheid en het vertrouwen op God

Een ander aspect van wijsheid in de opvoeding is het vertrouwen op God. In de Bijbel wordt wijsheid vaak verweven met het vertrouwen op God. In het boek Prediker wordt gezegd dat wijsheid een zeldzame schat is, die men moet leren opbouwen door tijd en ervaring. Voor ouders kan dit betekenen dat opvoeden een proces is van groeien, leren en vertrouwen. Het is niet altijd eenvoudig, maar het is wel een pad dat versterkt wordt door wijsheid.

In het handboek voor diakenen wordt benadrukt dat de diaken niet alleen een ambte is, maar ook een dienaar van de mensen. Deze dienst houdt in dat ouders en opvoeders niet alleen autoriteit vertonen, maar ook dienen. Dit kan gedaan worden door te luisteren, te begrijpen en te ondersteunen.

Conclusie

Wijsheid in de opvoeding is meer dan kennis of ervaring; het is een leidraad die ouders en opvoeders kan helpen in hun dagelijks werk. In de christelijke traditie is wijsheid vaak verbonden met Goddelijke leiding en het vertrouwen op God. De verhalen van de Bijbel, zoals die van koning Salomo, bieden een inspiratiebron voor ouders die op wijsheid willen leren bouwen.

De kerk kan hierin een ondersteunende rol spelen, door workshops, groepsactiviteiten en ondersteuning voor ouders. Ook de Geest speelt een rol in het opbouwen van wijsheid, zoals Kees van der Kooi benadrukt in zijn werk Een weldadige kracht. Wijsheid is dan ook niet alleen een abstracte kwaliteit, maar een praktische leidraad die ouders en opvoeders kunnen gebruiken in hun dagelijks werk.

In het opvoeden is wijsheid dus een kracht die kan helpen om kinderen te begrijpen, te ondersteunen en te leiden. Door wijsheid te kiezen boven macht, door te luisteren in plaats van alleen te corrigeren, en door vertrouwen op God te hebben, kunnen ouders en opvoeders kinderen begeleiden in hun groei. Dit is niet alleen een christelijke opvoedfilosofie, maar ook een praktische leidraad die actueel is in de huidige samenleving.

Bronnen

1. Een weldadige kracht
2. Bronnen uit DBNL