Opvoeding tot Democratie: Praktijkgerichte Aanpak in het Middenonderwijs

De opvoeding tot democratisch burgerschap is een kernaspect van onderwijsgemengde samenwerking en gemeenschapsvorming in de kinderopvoeding en jongerenopvoeding. Het Werkcomité voor Opvoeding tot Democratie speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van pedagogische ideeën gericht op het inleiden van kinderen en jongeren in democratische waarden en praktijken. Deze aanpak is niet alleen theoretisch, maar ook praktisch gericht, met concrete maatregelen en methoden voor het onderwijs.

Opvoeding tot Democratie in de Historische Context

In de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw was het Werkcomité voor Opvoeding tot Democratie een actieve speler in de Nederlandse onderwijssector. Het comité organiseerde conferenties en publiceerde rapporten over de rol van onderwijs in de opvoeding tot democratisch burgerschap. Zoals beschreven in een rapport van de 12de studie-conferentie van het Werkcomité uit 1962, was het doel om een goede doorstroming van begaafdheden naar intellect, technisch vermogen en karakter te faciliteren, wat een eis van moderne democratie werd genoemd.

Deze ideeën stonden centraal in de discussie over de toekomst van het onderwijs in een democratische samenleving. De conferenties, zoals die van 1953 waarover verslag werd gedaan in een brochure, richtten zich op kernproblemen en praktische oplossingen voor het middelbaar onderwijs. De nadruk lag op de rol van onderwijs in het ontwikkelen van democratische waarden, zoals autonomie, gelijkwaardigheid en verdraagzaamheid.

De Filosofie van John Dewey en Opvoeding tot Democratie

De Amerikaanse filosoof John Dewey had een grote invloed op de visie van het Werkcomité. Zijn ideeën over opvoeding en democratie werden opnieuw bekeken en ingezet in de pedagogische praktijk. Dewey benadrukte dat opvoeding niet alleen gericht moest zijn op kennisoverdracht, maar ook op het inleiden van kinderen in de gemeenschap via participatie en communicatie. Democratie, volgens Dewey, is meer dan een politieke vorm van bestuur: het is een levensvorm waarin mensen en groepen intensief en transparant ervaringen uitwisselen.

In deze context is het democratisch burgerschap geen abstract concept, maar een praktische levenspraktijk. Het betreft het ontwikkelen van een gemeenschapsgevoel, ruimte voor individualiteit en verschil, persoonlijke stellingname en verantwoordelijkheid. Dit alles vormt het ‘morele kompas’ waarop een groep kan varen. De participatiepedagogiek van Dewey biedt een actuele aanzet tot het ontwikkelen van democratische waarden in het onderwijs.

De Rol van de School als Pedagogische Civil Society

Een essentiële conclusie uit de bronnen is dat de school niet alleen een instituut is voor kennisverwerking, maar ook een plek waar kinderen en jongeren leren om te gaan met democratische verhoudingen. Het artikel Deugdelijk onderwijs: over opvoeden tot democratisch burgerschap benadrukt dat het belang van democratische waarden niet alleen ligt in het formuleren van kernwaarden, maar ook in het praktische toepassen van deze waarden binnen de schoolgemeenschap.

De school moet een gemeenschap vormen waarin kinderen ervaren dat zij ertoe doen. Dit betekent dat de school zelf een ‘pedagogische civil society’ moet zijn, waarin kinderen leren om te gaan met autonomie, gelijkwaardigheid, vrijheid van meningsuiting, verdraagzaamheid en het afwijzen van discriminatie. Zo’n schoolgemeenschap biedt een leefbare omgeving voor het ontwikkelen van democratische waarden.

Praktijkgerichte Aanpak in het Middenonderwijs

Het Werkcomité voor Opvoeding tot Democratie had een duidelijke focus op praktijkgerichte oplossingen. In de brochure Heroriëntering bij het middelbaar onderwijs, uit 1953, worden kernproblemen en praktische mogelijkheden voor het middelbaar onderwijs besproken. De nadruk ligt op het ontwikkelen van een onderwijssysteem dat niet alleen gericht is op het opleiden van specialisten, maar ook op het inleiden van kinderen in democratische waarden.

Een voorbeeld hiervan is de nadruk op het ontwikkelen van een leerling die niet alleen technisch gekwalificeerd is, maar ook in staat is om te stemmen, functie te vervullen, een levensonderhoud te verkrijgen en zich aan de wet te houden. Deze doelen zijn niet alleen theoretisch, maar ook praktisch toepasbaar in het onderwijs.

De Grenzen van Opvoeding tot Democratie

Hoewel opvoeding tot democratisch burgerschap essentieel is, zijn er ook beperkingen. Zoals uitgemeld in een bron, is het voor scholen niet mogelijk om maatschappelijke problemen direct op te lossen. Onrechtvaardige of onwenselijke maatschappelijke situaties kunnen niet worden opgelost door middel van opvoeding alleen. Dit is een les die we sinds de uitspraak van Bernstein hebben geleerd. Scholen moeten realistisch zijn over hun mogelijkheden en zich richten op indirecte manieren om democratische waarden te versterken.

Een praktische aanpak kan bijvoorbeeld zijn om leerlingen te betrekken bij inspraak via een klassen- of schoolraad. Ook kan het inzetten op activiteiten in de wijk, waarin kinderen en jongeren een actieve rol spelen, een waardevolle bijdrage leveren aan hun democratische bewustzijn. Het is echter belangrijk om te erkennen dat scholen geen maatschappelijke problemen op kunnen lossen. De opvoeding tot democratisch burgerschap moet daarom gericht zijn op het ontwikkelen van democratische praktijken en waarden, zonder dat dit leidt tot het droppen van maatschappelijke of politieke problemen op het bordje van het kind.

Conclusie

De opvoeding tot democratisch burgerschap is een essentieel aspect van onderwijsgemengde samenwerking en gemeenschapsvorming. Het Werkcomité voor Opvoeding tot Democratie speelde een centrale rol in de ontwikkeling van pedagogische ideeën gericht op het inleiden van kinderen en jongeren in democratische waarden en praktijken. De visie van John Dewey op opvoeding en democratie benadrukt het belang van participatie, communicatie en gemeenschapsgevoel. Deze ideeën zijn niet alleen theoretisch, maar ook praktisch toepasbaar in het onderwijs.

De school heeft een cruciale rol in het ontwikkelen van democratische waarden. Door leerlingen te betrekken bij inspraak en activiteiten in de wijk, kan de school zichzelf ontwikkelen tot een ‘pedagogische civil society’. Het is echter belangrijk om realistisch te zijn over de grenzen van opvoeding tot democratie. Scholen kunnen niet alle maatschappelijke problemen oplossen, maar kunnen wel indirect bijdragen aan de versterking van democratische waarden. De opvoeding tot democratisch burgerschap is een essentieel onderdeel van het onderwijs en maakt deel uit van een bredere visie op de rol van de school in een democratische samenleving.

Bronnen

1. De selectie en ontwikkeling der meer begaafden
2. Werkcomité voor Opvoeding tot Democratie
3. Heroriëntering bij het middelbaar onderwijs
4. Het democratisch pedagogisch ethos van John Dewey
5. Deugdelijk onderwijs: over opvoeden tot democratisch burgerschap
6. Onverklaarbare uitspraak over opvoeding tot democratie