Belangrijke leefregels in de opvoeding: het vormen van gedrag en waarden bij jonge kinderen

In de opvoeding van jonge kinderen spelen leefregels en gedragsregels een centrale rol. Deze regels helpen kinderen om hun gedrag te organiseren, grenzen te leren kennen en sociaal te leren functioneren. Binnen het gezin, op school en in de bredere maatschappij zijn duidelijke leefregels essentieel voor het groeien in verantwoordelijkheid en het ontwikkelen van zelfdiscipline. Deze regels zijn niet alleen belangrijk voor het gedrag van kinderen, maar ook voor de omgeving waarin zij opgroeien. In dit artikel worden belangrijke leefregels en gedragsregels voor de opvoeding van kinderen besproken, op basis van praktische richtlijnen, voorbeelden en ondersteunende informatie uit betrouwbare bronnen.

De rol van leefregels in de opvoeding

Leeefregels zijn overlevingsstrategieën die zich in vroege levensfasen vormen en meestal worden geleerd via de interactie met ouders, opvoeders en de directe omgeving. Deze regels ontstaan vaak in situaties waarin het kind een bepaalde reactie leert om zichzelf te beschermen of aan te passen aan de omstandigheden. Zo kan een kind bijvoorbeeld leren om zich niet te uiten als dat in de verleden ervaringen leidde tot afkeuring of afgewezen worden. Dit kan uiteindelijk resulteren in een leefregel zoals: “Uit je mening of gevoelens niet tonen, want dan word je afgewezen” of “Je doet er niet toe.” (bron 6).

Hoewel dergelijke regels in een bepaalde context nuttig kunnen zijn, kunnen ze later in het leven ook belemmerend werken. Kinderen leren bijvoorbeeld om fouten te vermijden en alles perfect te doen, zodat ze erkenning of waardering krijgen. Maar in de realiteit is het niet mogelijk om alles perfect te doen. Als gevolg hiervan kan een negatief gevoel ontstaan als iets misgaat, omdat het kind zijn eigenwaarde verbindt met het resultaat van zijn handelingen. Voorbeelden van dergelijke leefregels zijn:

• “Alleen als je knap, rijk en slim bent, kun je gelukkig worden.”
• “Als ik een fout maak, word ik minder gewaardeerd.”
• “Je kunt gewaardeerd worden zonder daar iets speciaals voor te hoeven doen.” (bron 4)

Het is daarom belangrijk dat ouders en opvoeders zich bewust zijn van de leefregels die kinderen in de opvoeding opbouwen. Door deze regels te herkennen, kunnen zij ondersteunen om ze te herschrijven in positievere en realistische richtlijnen. Dit helpt kinderen om zich beter aan te passen aan de realiteit en een gezonder zelfbeeld te ontwikkelen.

Gedragsregels in de opvoeding en op school

Naast leefregels zijn ook gedragsregels belangrijk in de opvoeding. Gedragsregels zijn vooral gericht op het gedrag van kinderen in de directe omgeving, zoals het gezin of de school. Deze regels zijn vaak concreet en gericht op het gedrag van het kind in relatie tot anderen. Voorbeelden van dergelijke regels zijn:

• “Naar elkaar luisteren.”
• “Van elkaar afblijven.”
• “Elkaar niet bedreigen.”
• “Niet pesten.”
• “Niemand uitschelden.”
• “Geen kwetsend of discriminerend taalgebruik.”
• “Niemand uitlachen.” (bron 1)

Deze regels worden vaak opgesteld door scholen en zijn een samenhangend geheel dat bijdraagt aan een veilig en respectvolle schoolomgeving. Maar ook binnen het gezin is het belangrijk om duidelijke gedragsregels te formuleren. Deze regels kunnen helpen bij het opbouwen van vertrouwen, het leren van respect en het creëren van een positieve interactie tussen ouders en kinderen.

Het belang van consequentie en voorbeeldgeving

Consequentie is een kernaspect in de opvoeding. Kinderen leren door patronen en herhaling, en wanneer regels worden doorgezet en consequent worden gehandhaafd, ontwikkelen kinderen geleidelijk een gevoel voor wat wél en niet wél is. Ouders worden aangeraden om bijvoorbeeld duidelijk te zeggen dat “nee” betekent “nee”, en dat het geen zin heeft om door te zeuren. Op die manier leren kinderen grenzen en het belang van respect.

Een ander belangrijk principe is voorbeeldgeving. Kinderen doen niet wat je zegt, maar wat je doet. Als ouders bijvoorbeeld schelden of vloeken, is de kans groot dat kinderen dat gedrag overnemen. Het is daarom essentieel dat ouders zich bewust zijn van hun gedrag en zichzelf als model voor positief gedrag zien. Dit geldt ook voor het naleven van regels zoals het opruimen van troep, beleefd telefoneren of het tonen van geduld (bron 3).

Positieve beïnvloeding van gedrag

Ouders worden geadviseerd om positief gedrag te belonen en negatief gedrag slechts in uitzonderlijke gevallen aan te kaarten. Wanneer een kind bijvoorbeeld positief gedrag vertoont, zoals het opruimen van zijn kamer of het luisteren naar een ander, kan het kind worden geprijsd of met aandacht worden beloond. Negatief gedrag, zoals het maken van lawaai of het negeren van regels, kan worden genegeerd tenzij het echt gevaarlijk is. In dat geval is het belangrijk om snel en doortastend in te grijpen, maar niet constant te waarschuwen of te mopperen (bron 2).

Duidelijke regels en consequentie helpen kinderen om zich te gedragen in een voorspelbare en veilige omgeving. Dit is van groot belang voor het leren van zelfdiscipline, omdat kinderen geleidelijk leren dat hun gedrag gevolgen heeft. In de opvoedmethode Triple-P, die is ontwikkeld in Australië en in Nederland ook steeds vaker wordt ingezet, wordt geadviseerd om duidelijke grenzen te stellen en verwachtingen helder uit te spreken. Hierbij is het ook belangrijk om positief gedrag voor te lezen en niet eindeloos te waarschuwen, maar snel en doortastend te reageren op ongewenste situaties (bron 7).

Het invullen van leefregels in de opvoeding

Voor ouders die zich bewust willen richten op het opstellen van leefregels binnen de opvoeding, is het nuttig om deze regels te formuleren in samenwerking met het kind. Dit kan bijvoorbeeld door te vragen: “Wat vind jij belangrijk in het gezin?” of “Wat zijn de regels die we samen kunnen maken?” Deze regels kunnen gericht zijn op het respecteren van elkaar, het tonen van empathie, het delen van gevoelens en het leren omgaan met conflicten.

Een aantal voorbeelden van dergelijke leefregels kan zijn:

• “Elkaar versterken en ondersteunen.”
• “Wees aardig voor jezelf en anderen.”
• “Wees geduldig.”
• “Denk eerst na voordat je je mond opendoet.”
• “Ruim altijd de troep op die je zelf hebt gemaakt.” (bron 3)

Het is ook belangrijk om regelmatig te reflecteren op deze regels. Wat werkt goed? Wat moet er aangepast worden? Door regelmatig terug te koppelen op de leefregels, kunnen ouders en kinderen samen leren omgaan met hun gedrag en hun omgeving.

Het herkennen en herschrijven van beperkende leefregels

Ouders kunnen ook een belangrijke rol spelen bij het herkennen van beperkende leefregels die een kind heeft opgebouwd. Deze regels zijn vaak deels onbewust en beïnvloeden het gedrag en het zelfbeeld van het kind. Het is nuttig om deze regels te herkennen en eventueel te herschrijven in positievere richtlijnen.

Voorbeelden van vragen die ouders kunnen stellen om beperkende leefregels te herkennen, zijn:

• “Welke opdracht geef je hier aan jezelf?”
• “Wat MOET je van jezelf om een negatief oordeel van jezelf of anderen te voorkomen?”
• “Welke leefregels gebruik je die je meer last dan voordeel bezorgen?”
• “Wat zeg je tegen jezelf om te voorkomen dat er iets mis gaat?” (bron 6)

Het herkennen van dergelijke regels geeft kinderen ruimte om te kiezen voor een andere, betere reactie. Dit is een belangrijke stap in het ontwikkelen van zelfdiscipline en zelfvertrouwen.

Conclusie

Leeefregels en gedragsregels vormen een belangrijk fundament in de opvoeding van kinderen. Deze regels helpen bij het vormen van gedrag, het leren van respect en het ontwikkelen van zelfdiscipline. Het is essentieel dat ouders en opvoeders zich bewust zijn van de regels die kinderen in de opvoeding opbouwen, zowel in de vorm van gedragsregels als in de vorm van leefregels. Door duidelijke regels te formuleren, consequent te zijn en positief gedrag te belonen, kunnen ouders en opvoeders een positieve impact hebben op het gedrag en het zelfbeeld van kinderen.

Bovendien is het belangrijk om kinderen te ondersteunen bij het herkennen en herschrijven van beperkende leefregels. Door dit te doen, kunnen kinderen leren omgaan met hun gedrag en hun omgeving, en zich beter aan te passen aan de realiteit. Uiteindelijk draagt dit bij aan het groeien in verantwoordelijkheid en het ontwikkelen van een gezond zelfbeeld.

Bronnen

1. Gedrag op school aan de hand van gedragsregels en leefregels
2. Opvoeden - belangrijke regels
3. Opvoeden en etiquette
4. Leefregels in cognitieve gedragstherapie
5. Normen en waarden in de opvoeding
6. Leefregels en gewoontepatronen
7. Doortastend zijn in de opvoeding