Waarden in de opvoeding: Wat is belangrijk en hoe worden ze doorgegeven?

Opvoeden is een proces dat veel meer betekent dan het zorgen voor de fysieke en emotionele behoeften van kinderen. Het is ook een kwestie van waarden en normen door te geven die een kind helpt om zich te ontwikkelen tot een zelfstandige, respectvolle en betrokken volwassene. Waarden zijn opvattingen of idealen die mensen belangrijk vinden in hun leven, zoals respect, eerlijkheid en vrijheid. Normen daarentegen zijn concreetere richtlijnen of regels die de waarden omzetten in gedrag. In de opvoeding spelen deze waarden en normen een centrale rol, omdat ze de levensbeschouwelijke basis leggen van een kind. In dit artikel worden de belangrijkste waarden en normen in de opvoeding besproken, evenals hoe ouders deze effectief kunnen doorgeven.

Waarden en normen in de opvoeding

In de opvoeding worden waarden en normen doorgegeven via het gedrag van ouders, het gezamenlijke leven in het gezin en de interacties met anderen. Deze waarden vormen de leidraad voor hoe kinderen leren om te gaan met zichzelf, met anderen en met de wereld om hen heen. Ouders die bewust kiezen voor bepaalde waarden, geven hun kinderen een sterke grondslag voor hun eigen persoonlijke en sociale ontwikkeling.

Voorbeelden van belangrijke waarden in de opvoeding

Ouders zijn vaak geïnteresseerd in het bijbrengen van waarden die henzelf als volwassene belangrijk vinden. Uit verschillende bronnen is duidelijk dat waarden zoals respect, eerlijkheid, vrijheid, liefde, verantwoordelijkheid en genieten van het leven regelmatig genoemd worden als essentieel in de opvoeding.

• Respect: Respect is vaak centraal in opvoeding. Het gaat hierbij niet alleen om respect voor anderen, maar ook voor de natuur, voor meningen en voor het eigen lichaam en gevoelens. Ouders die respect willen doorgeven, zorgen ervoor dat hun kinderen leren omgaan met diversiteit en verschillende meningen.

• Eerlijkheid: Eerlijkheid is een waarde die betrekking heeft op het handelen op een open en eerlijke manier. Dit betekent bijvoorbeeld niet liegen, beloften nakomen en anderen eerlijk behandelen. Ouders die dit belangrijk vinden, leren hun kinderen om te gaan met eerlijkheid in het dagelijks leven.

• Vrijheid: Vrijheid betekent het kunnen kiezen en de ruimte krijgen om zichzelf te zijn. In de opvoeding kan dit bijvoorbeeld uitgaan in het toestaan van persoonlijke keuzes, het ondersteunen van eigen ideeën en het geven van ruimte om fouten te maken.

• Liefde en aandacht: Veel ouders beschouwen liefde en aandacht als de basis van een warme en veilige opvoeding. Kinderen die genoeg aandacht krijgen en zich geaccepteerd voelen, ontwikkelen zich beter sociaal en emotioneel.

• Genieten van het leven: In enkele onderzoeken is gebleken dat ouders vaak de waarde van “genieten van het leven” als belangrijkste waarden beschouwen. Dit betekent het leren appreciëren van het heden, het nemen van plezier in eenvoudige dingen en het vinden van balans tussen verantwoordelijkheid en vrije tijd.

• Verantwoordelijkheid: Verantwoordelijkheid is een essentiële waarde die helpt bij het leren omgaan met eigen keuzes en gevolgen. Ouders die dit belangrijk vinden, leren hun kinderen bijvoorbeeld om hun speelgoed op te ruimen, beloften na te komen en verantwoordelijk te zijn voor hun eigen handelen.

Normen als uitdrukking van waarden

Normen zijn de praktische uitdrukking van waarden. Ze zijn de gedragsregels die een waarde omzetten in dagelijks gedrag. Zo kan de waarde van respect uitgelegd worden als een norm die ervoor zorgt dat kinderen leren om te gaan met andere mensen, zonder ze te beoordelen of te veroorzaken.

Voorbeelden van normen in de opvoeding

• Structuur en regelmaat: Veel ouders leggen waarde aan structuur en regelmaat in de opvoeding. Dit helpt kinderen zich veilig te voelen en helpt hen om betrouwbare verwachtingen te vormen. Een voorbeeld is het vastleggen van vasten tijden voor eten, slapen en spelen.

• Consequentie en betrouwbaarheid: Ouders die consistent zijn en hun beloften nakomen, geven kinderen een gevoel van vertrouwen. Dit helpt hen om te leren vertrouwen in hun omgeving en in zichzelf.

• Mondigheid en zelfstandigheid: Ouders die waarden zoals mondigheid en zelfstandigheid belangrijk vinden, geven hun kinderen de ruimte om hun eigen mening te uiten en keuzes te maken. Dit helpt hen om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen levenspad.

• Hulp aan anderen: De waarde van empathie en solidariteit kan worden uitgedrukt in normen zoals het helpen van mensen in nood, het delen van speelgoed of het luisteren naar anderen.

Waarden en culturele context

De waarden die ouders belangrijk vinden in de opvoeding kunnen sterk variëren, afhankelijk van de culturele achtergrond. In individualistische culturen ligt de nadruk vaak op autonomie, zelfstandigheid en het nastreven van eigen doelen. In collectivistische culturen daarentegen is de nadruk op de behoeften van het gezin of de groep en het belang van samenwerking en onderlinge afhankelijkheid.

Toch blijkt uit onderzoek dat individualistische en collectivistische waarden niet strikt van elkaar gescheiden zijn. Vaak coëxisteren ze in de opvoeding van een kind, afhankelijk van de situatie en de leeftijd van het kind. De manier waarop ouders deze waarden tot uiting brengen, kan ook variëren tussen culturen. Sommige ouders leggen de nadruk op het leren van waarden via overleg en gezamenlijk probleemoplossen, terwijl andere ouders meer autoritair optreden.

Waarden doorgeven via gedrag en voorbeeld

Een van de belangrijkste manieren waarop kinderen waarden leren, is via het gedrag van hun ouders. Kinderen leren vooral door te kijken, te luisteren en te ervaren. Ze kopiëren het gedrag van de volwassenen in hun omgeving. Daarom is het essentieel dat ouders niet alleen woorden gebruiken, maar ook actie ondernemen die passen bij de waarden die ze belangrijk vinden.

Het belang van daden boven woorden

Voorbeelden van ouders die bewust kiezen voor het doorgeven van waarden, tonen aan dat het belangrijk is om een positieve opvoedingsstijl te hanteren. In plaats van alleen te praten over respect, eerlijkheid of vrijheid, laten ouders deze waarden zien door bijvoorbeeld samen problemen op te lossen, door te delen met anderen of door het genieten van het leven samen te ervaren.

Ouders die dit doen, geven hun kinderen een sterke leidraad in hun eigen ontwikkeling. Ze leren kinderen niet alleen hoe ze moeten handelen, maar ook waarom het belangrijk is om op die manier te handelen. Deze waarden worden dan een natuurlijk onderdeel van het kinderenleven.

Waarden ontwikkelen in het gezin

Het ontwikkelen van waarden in de opvoeding is een proces dat meestal niet in een dag of een jaar gebeurt. Het is een geleidelijke ontwikkeling die zich opbouwt via dagelijkse interacties, gesprekken en ervaringen. Ouders die bewust kiezen voor het bijbrengen van bepaalde waarden, zullen vaak ook regelmatig met elkaar praten over hoe ze deze waarden in de praktijk kunnen brengen.

Voorbeeld: Respect voor de natuur

Een voorbeeld hiervan is het instellen van een waarde van respect voor de natuur. Ouders die dit belangrijk vinden, zorgen ervoor dat hun kinderen al vanaf jonge leeftijd leren om te gaan met het milieu. Ze leren bijvoorbeeld niet afval op straat gooien, ze leren ecologisch te leven en ze leren om te gaan met dieren en planten. Deze waarden worden dan doorgegeven via het gedrag van de ouders en via het gezamenlijke leven in het gezin.

De rol van fouten in het ontwikkelen van waarden

Ondanks dat ouders hun best doen, is het onvermijdelijk dat ze soms fouten maken in de opvoeding. Het belangrijkste is dat ouders deze fouten herkennen en leren hieruit. Het is niet de bedoeling om perfect te zijn, maar om open te zijn voor verbetering en om te leren hoe ze beter kunnen omgaan met hun kinderen. Dit proces van fout maken en leren is ook een manier om waarden zoals verantwoordelijkheid, eerlijkheid en empathie door te geven.

Conclusie

Waarden vormen een belangrijk onderdeel van de opvoeding. Ze geven kinderen richting, helpen hen om te leren omgaan met zichzelf en met anderen en vormen de grondslag voor hun emotionele en sociale ontwikkeling. Ouders die bewust kiezen voor het doorgeven van bepaalde waarden, geven hun kinderen een sterke basis voor hun toekomst. Deze waarden worden niet alleen door woorden, maar vooral door gedrag en voorbeeld doorgegeven. Het is een proces dat geleidelijk verloopt en waarin fouten gemaakt en gelernt worden. Door bewust te kiezen voor waarden zoals respect, eerlijkheid, vrijheid en verantwoordelijkheid, helpen ouders hun kinderen om zich tot verstandige, lieve en respectvolle mensen te ontwikkelen.

Bronnen

1. De psycholoog - Opvoeding
2. By Dagmar & Valerie - 7 normen en waarden die we meegeven in onze opvoeding
3. Mijn BSL - Opvoeding en globalisering in westerse landen
4. Humanistisch Verbond - Wat geef ik mijn kinderen mee?
5. Thuisblijfmama - Normen en waarden
6. Alles over kinderen - Normen en waarden in de opvoeding van je kind