De Week van de Opvoeding in Ede: Samen Delen, Samen Weten
juli 13, 2025
De pedagogische ideeën van J. Waterink, een gereformeerd predikant en pedagoog die actief was in de eerste helft van de 20e eeuw, hebben een aanzienlijke invloed gehad op het christelijk onderwijs en de opvoeding. Hoewel zijn werk in bepaalde kringen in onbruik is geraakt, is er een hernieuwde interesse in zijn inzichten, met name binnen reformatorische scholen en opvoedingspraktijken. Dit artikel beoogt een overzicht te geven van Waterinks pedagogische visie, gebaseerd op beschikbare bronnen, en de relevantie ervan voor de hedendaagse opvoeding en onderwijs te onderzoeken.
De Theologische Fundering van Waterinks Pedagogiek
Waterinks pedagogiek is diep geworteld in een theologische visie, specifiek de gereformeerde traditie. Hij beschouwde pedagogiek als "theologische pedagogiek" en "gereformeerde pedagogiek", waarbij de Bijbel de primaire bron van normen en waarden vormt. Voor Waterink was het onderwijs en de opvoeding onlosmakelijk verbonden met de openbaring van God en de zoektocht naar de erkenning van Gods soevereiniteit over alle leven. Dit uitgangspunt staat in contrast met modernere opvoedingstheorieën die deze religieuze fundering hebben verlaten. Waterink baseerde zich op vaste normen en beginselen, en werkte vanuit deze basis. Vogelaar, een latere denker, nam dit gedachtegoed over en zag de opvoedkunde eveneens als beginselpedagogiek, waarbij de Bijbel als bron van normen werd aanvaard.
De School als Verlengstuk van het Gezin, met Eigen Verantwoordelijkheid
De relatie tussen school en gezin was een belangrijk thema in Waterinks denken. Hoewel hij de school zag als een verlengstuk van het gezin, erkende hij tegelijkertijd dat de school een eigen cultuurgestalte en verantwoordelijkheid heeft. De school is niet louter een afgeleide van het ouderlijk gezag, maar heeft een eigen rol in de vorming van het kind. Samenwerking en wederzijds respect tussen school en gezin zijn essentieel, waarbij beide partijen elkaars terrein respecteren. Dit idee staat in contrast met het idee dat de school volledig ondergeschikt zou zijn aan het gezin.
Waterinks Voorstellen voor de Ideale School
Waterink had concrete ideeën over hoe de ideale school eruit zou moeten zien. Hij verwierp het klassikale stelsel en pleitte voor een "organische" school, gebaseerd op de gezinssituatie, zonder classificatie. Hij streefde naar een werkgemeenschap waarin de bestaande traditionele vakkenindeling werd vervangen door eenheden, met aspecten van verschillende vakken. De Bijbelse geschiedenis moest een centrale plaats innemen. Organisatorisch voorzag Waterink vier werkgemeenschappen in een lagere school, vergelijkbaar met "stamgroepen". Deze bestonden uit lokalen voor verschillende vakgebieden: vertel- en leesvakken, rekenen en zaakonderwijs, expressievakken en bewegen en zingen. Daarnaast waren er een grote hal en ruimten voor voor- en nawerk, en "leercabines" voor individueel werk. De lokalen moesten ruim zijn om individuele leeractiviteiten te faciliteren.
De Zorg voor de Zwakke Leerling
Een belangrijk aspect van Waterinks pedagogiek was de zorg voor de zwakke leerling. Hij schreef hierover en zette dit in de praktijk door de oprichting van een pedologisch instituut. Hij benadrukte dat de school geen plaats mag zijn voor een talentenjacht, maar dat alle kinderen recht hebben op een passende begeleiding, ongeacht hun capaciteiten.
De Invloed van Waterink op het Onderwijs na de Oorlog
Na de Tweede Wereldoorlog richtte de Vrije Universiteit (VU) zich meer op de behandeling van kinderen met leer-, gedrags- en opvoedingsmoeilijkheden, maar met een normale intelligentie. Dyslexie werd als een van de problemen ontdekt. De behandeling van deze problemen werd belangrijker dan observatie. Het aantal toegepaste theorieën groeide en er kwamen leefgroepen. In 1967 werd het Ambulatorium opgericht, bedoeld voor kinderen met beperkingen of stoornissen die niet ernstig genoeg waren voor opname.
De Verandering in Opvoedingsidealen na 1970
Na 1970 verschoof de focus in de opvoeding naar individueel welzijn, zelfontplooiing en persoonlijke keuzevrijheid. De traditionele opvoedingsmethoden kwamen onder druk te staan. Het opvoeden werd gezien als een plezierige relatie met kinderen, waarbij de nadruk lag op het creëren van een positieve omgeving.
De Betekenis van Waterinks Opvoedingsleer in de Moderne Tijd
Ondanks de veranderingen in de opvoedingstheorieën, wordt Waterinks werk tegenwoordig opnieuw gewaardeerd, met name binnen de gereformeerde gezindte. Zijn nadruk op de Bijbelse principes, de zorg voor de zwakke leerling en de relatie tussen school en gezin worden als relevant beschouwd voor de hedendaagse opvoeding. Het is belangrijk om Waterinks ideeën kritisch te benaderen en te integreren met moderne inzichten, maar zijn werk kan een waardevolle bijdrage leveren aan een doordachte en verantwoorde opvoeding.
De Uitdagingen van de Opvoeding en de Rol van de Ouders
Waterink benadrukte dat de opvoeding primair de verantwoordelijkheid van de ouders is. Kinderen moeten worden verzorgd en opgevoed binnen het gezin, waarbij normen en waarden worden overgedragen. Een geordend gezinsleven, gebaseerd op het christelijk huwelijk en het ouderlijk gezag, is essentieel. Ouders mogen gehoorzaamheid eisen van hun kinderen, zoals de Bijbel aangeeft. De school kan een waardevolle steun zijn voor de ouders, maar mag de primaire verantwoordelijkheid niet overnemen.
De Ontwikkeling van de Pedagogiek in de 20e Eeuw
De pedagogiek heeft in de 20e eeuw een aanzienlijke ontwikkeling doorgemaakt. Van de fenomenologische methode van Langeveld, die de nadruk legde op het intuïtief vatten van het wezen van het kind, tot de reformpedagogiek van Montessori en Dewey, die de individualisering en de sociale dimensie van de opvoeding benadrukten, zijn er verschillende stromingen ontstaan. De opvoeding van normale kinderen in gewone gezinnen is in de loop der jaren meer en meer klinisch geworden, met een focus op de behandeling van problemen in plaats van op de algemene ontwikkeling van het kind.
De Leer van de Wedergeboorte en de Opvoeding
Waterinks leer van de wedergeboorte, gebaseerd op zijn neo-calvinistische overtuigingen, is een aspect van zijn pedagogiek dat niet zonder kritiek is. Vogelaar merkte op dat het veronderstellen van wedergeboorte bij zowel opvoeder als kind kan leiden tot een gebrek aan besef van afhankelijkheid van God en een overschatting van eigen kunnen.
Conclusie
Waterinks pedagogische visie, gebaseerd op een theologische fundering en een doordachte analyse van de relatie tussen school en gezin, biedt waardevolle inzichten voor de hedendaagse opvoeding en onderwijs. Zijn nadruk op de zorg voor de zwakke leerling, de verantwoordelijkheid van de ouders en de integratie van normen en waarden in het onderwijs zijn nog steeds relevant. Hoewel zijn werk kritisch moet worden benaderd en gecombineerd met moderne inzichten, kan het een belangrijke bijdrage leveren aan een doordachte en verantwoorde opvoeding. De herwaardering van Waterinks ideeën in de reformatorische kringen getuigt van de blijvende waarde van zijn pedagogische visie.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
