Vragenlijsten voor opvoeding en gezin: een overzicht van instrumenten en toepassingen

De opvoeding en het functioneren van gezinnen spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van kinderen. Om dit functioneren te beoordelen en te verbeteren, zijn er verschillende vragenlijsten ontwikkeld die gericht zijn op het analyseren van gezinsinteracties, opvoedingsstrategieën en de betrokkenheid van ouders. Deze vragenlijsten worden vaak gebruikt in de jeugdzorg, onderwijs en bij behandelingen om het functioneren van gezinnen in kaart te brengen en eventuele problemen op te sporen. In dit artikel worden enkele van de belangrijkste vragenlijsten behandeld, namelijk de GVL (Gezinsvragenlijst), VGFO (Vragenlijst Gezinsfunctioneren Ouders), OBVL (Opvoedingsbelastingvragenlijst), VGK (Vragenlijst Gezinskenmerken) en de VSOG (Verkorte Schaal voor Ouderlijk Gedrag). Daarnaast wordt ingegaan op de toepassing, structuur en betrouwbaarheid van deze instrumenten.

De rol van vragenlijsten bij de beoordeling van gezinssituaties

Vragenlijsten voor opvoeding en gezin worden ingezet om een overzicht te krijgen van de kwaliteit van de gezinsinteracties en de opvoedingspraktijken. Ze helpen bij het signaleren van problemen, het bepalen van de risico’s op gedragsproblemen bij kinderen en het bepalen van aanknopingspunten voor verbetering. De vragenlijsten zijn gericht op verschillende aspecten van het gezinsfunctioneren, zoals de relatie tussen ouders en kind, de samenwerking binnen het gezin, de communicatie en het sociaal netwerk. Ze zijn gericht op ouders, kinderen, jeugdigen en volwassenen, en worden vaak gebruikt door hulpverleners, psychologen en onderwijskrachten.

Deze instrumenten helpen bij het bepalen van het functioneren van het gezin en de opvoedingscapaciteiten van ouders. Ze geven een overzicht van de betrokkenheid van ouders, de mate van ondersteuning in het gezin en de kwaliteit van de interacties tussen gezinsleden. Daarnaast kunnen ze gebruikt worden om de effectiviteit van behandelingen en opvoedondersteuning in kaart te brengen.

De GVL: een overzicht van gezins- en opvoedingsomstandigheden

De GVL (Gezinsvragenlijst) is een veelgebruikte vragenlijst die gericht is op het bepalen van de kwaliteit van de gezins- en opvoedingsomstandigheden. De vragenlijst bestaat uit 45 vragen, die zijn onderverdeeld in vijf schalen: responsiviteit, communicatie, organisatie, partnerrelatie en sociaal netwerk. Deze schalen geven een beeld van het functioneren van het gezin en de relaties tussen ouders en kind, tussen ouders onderling en tussen het gezin en de omgeving.

De GVL wordt ingevuld door ouders of opvoeders van het kind, of door iemand die het kind en het gezin goed kent. De vragenlijst duurt ongeveer dertig minuten en kan zowel handmatig als geautomatiseerd worden ingevuld. De scores worden berekend op basis van de antwoorden en kunnen worden gebruikt door maatschappelijk werkers, groepsleiders, psychologen, orthopedagogen en andere professionele hulpverleners om de gezins- en opvoedingsituatie van kinderen en gezinnen te taxeren. De interpretatie van de scores moet echter altijd worden gedaan door psychodiagnostisch geschoolde personen.

De VGFO: het functioneren van ouders in de opvoeding

De VGFO (Vragenlijst Gezinsfunctioneren Ouders) is een vragenlijst die gericht is op het functioneren van ouders binnen het gezin bij de opvoeding van hun kinderen. De vragenlijst bestaat uit 28 items, verdeeld over vijf schalen: basiszorg, opvoeding, sociale contacten, jeugdbeleving en partnerrelatie. De VGFO wordt ingevuld door de ouders en meet het functioneren van het gezin in de opvoeding van hun kinderen. De vragenlijst is bedoeld voor ouders met kinderen van 0 tot en met 18 jaar en wordt vaak gebruikt in de jeugdzorg, jeugd-ggz en onderwijs.

De VGFO bevat ook een verkorte versie, de VGFO-K, die minder vragen bevat en geschikt is voor snelle beoordelingen. De vragenlijst kan worden gebruikt om het functioneren van het gezin in kaart te brengen en eventuele problemen te signaleren. De VGFO wordt vaak gebruikt in combinatie met andere vragenlijsten, zoals de OBVL (Opvoedingsbelastingvragenlijst), de VSOG (Verkorte Schaal voor Ouderlijk Gedrag) en de VMG (Vragenlijst Meegemaakte Gebeurtenissen), om een compleet beeld te krijgen van het gezinsfunctioneren.

De OBVL: de opvoedingsbelasting van ouders

De OBVL (Opvoedingsbelastingvragenlijst) meet de opvoedingsbelasting die ouders ervaren in de opvoeding van hun kind(eren) in leeftijd van 0 t/m 18 jaar. De vragenlijst bestaat uit 34 items, verdeeld over vijf schalen: problemen opvoeder-kindrelatie, problemen met opvoeden, depressieve stemmingen, rolbeperking en gezondheidsklachten. De items worden beoordeeld op een vierpuntsschaal, lopend van “geldt niet” tot “geldt helemaal”. Naast de totale opvoedingsbelasting-score wordt per schaal een somscore berekend, die vervolgens worden omgezet naar T-scores en percentielwaarden, met classificaties van “normaal gebied” tot “klinisch gebied”.

De OBVL wordt vaak gebruikt om de opvoedingsbelasting van ouders in kaart te brengen en eventuele problemen op te sporen. De vragenlijst is onderdeel van de VG&O (Vragenlijsten Gezin & Opvoeding), een set vragenlijsten die ook de VGFO, VSOG en VMG omvatten. De OBVL is geschikt voor ouders, hulpverleners en onderwijskrachten en wordt vaak gebruikt bij indicatiestelling, behandeling en evaluatie.

De VGK: het functioneren van gezinnen in kaart brengen

De VGK (Vragenlijst Gezinskenmerken) is een korte vragenlijst die gericht is op het bepalen van de kwaliteit van de gezinsinteracties. De vragenlijst bestaat uit 23 items, verdeeld over twee schalen: waardering en samenwerking. De schaal waardering heeft betrekking op het affectieve klimaat bij de onderlinge interacties binnen het gezin. De schaal samenwerking heeft betrekking op de kwaliteit van relationele vaardigheden, met name op het gebied van communicatie, samenwerking en probleemoplossing.

De VGK wordt ingevuld door ouders of door volwassen (thuiswonende) kinderen vanaf 18 jaar. Bij gebruik voor wetenschappelijk onderzoek kan de VGK worden ingevuld door kinderen vanaf 12 jaar. De vragenlijst wordt vaak gebruikt in de jeugd- en volwassenenggz en ouderen GGZ. De VGK is inzetbaar in alle gezinsfasen, waardoor het instrument breed inzetbaar is. De vragenlijst kan worden gebruikt om het functioneren van het gezin in kaart te brengen en eventuele negatieve gezinsinteracties op te sporen.

De VSOG: het gedrag van ouders in de opvoeding

De VSOG (Verkorte Schaal voor Ouderlijk Gedrag) meet het gedrag van ouders in de opvoeding van hun kind(eren) in leeftijd van 0 t/m 18 jaar. De vragenlijst bestaat uit een aantal items die gericht zijn op de positieve betrokkenheid, het aanleren van regels, het belonen van gedrag, het straffen en het fysiek straffen. De VSOG wordt vaak gebruikt in combinatie met andere vragenlijsten, zoals de VGFO, de OBVL en de VMG, om een compleet beeld te krijgen van het opvoedingsgedrag van ouders.

De VSOG wordt ingevuld door ouders en wordt vaak gebruikt in de jeugdzorg, jeugd-ggz en onderwijs. De vragenlijst kan worden gebruikt om het gedrag van ouders in de opvoeding in kaart te brengen en eventuele problemen op te sporen. De VSOG is een korte vragenlijst, waardoor het geschikt is voor snelle beoordelingen.

Conclusie

De beschikbare vragenlijsten voor opvoeding en gezin, zoals de GVL, VGFO, OBVL, VGK en VSOG, bieden een overzicht van het functioneren van gezinnen en de opvoedingspraktijken van ouders. Deze instrumenten helpen bij het signaleren van problemen, het bepalen van risico’s en het bepalen van aanknopingspunten voor verbetering. Ze worden vaak gebruikt door hulpverleners, psychologen en onderwijskrachten en zijn gericht op ouders, kinderen, jeugdigen en volwassenen. De vragenlijsten zijn onderdeel van bredere sets, zoals de VG&O (Vragenlijsten Gezin & Opvoeding), en kunnen worden gebruikt in combinatie met andere instrumenten voor een compleet beeld van het gezinsfunctioneren. De betrouwbaarheid van de vragenlijsten is afhankelijk van de betrokkenheid van de opvulders en de juiste interpretatie van de resultaten door geschoolde professionals.

Bronnen

1. Gezinsvragenlijst - GVL
2. Tests en vragenlijsten over opvoeding en gezin
3. Vragenlijsten: VGFO, OBVL, VSOG, VMG
4. Vragenlijsten en instrumenten voor gezin en opvoeding
5. OBVL – Korte versie van de Opvoedingsbelastingvragenlijst
6. Vragenlijst Gezinsfunctioneren voor Ouders (VGFO)
7. Handleiding VGFO – door Jan-Willem Veerman
8. Vragenlijst Gezinskenmerken - VGK
9. Fotbal in het internationaal perspectief