Opleiding tot kinderbegeleider: een weg naar een betrokken rol in de jeugd
juli 12, 2025
De kern van de opvoeding ligt in de vraag hoe we kinderen kunnen begeleiden in hun ontwikkeling, zowel op psychologisch als cultureel vlak. In het boek Vergeten samenhang van Klaus Mollenhauer wordt de relatie tussen cultuur, opvoeding en het begrip ‘vorming’ uitgebreid behandeld. Het boek is een essentieel werk in de twintigste-eeuwse pedagogiek en blijft van belang voor onderwijs, opvoeding en de maatschappelijke context. In dit artikel worden de belangrijkste thema’s van het boek belicht, inclusief de betekenis van ‘vergeten samenhang’, de rol van cultuur in de opvoeding, en de kernbegrippen zoals vormbaarheid, representatie en zelfstandigheid.
De betekenis van ‘vergeten samenhang’
Het begrip vergeten samenhang verwijst naar het verlies van de diepere betekenis van opvoeding en onderwijs in een wereld die steeds meer gericht is op het meten en bepalen van resultaten. Mollenhauer constateert dat de vraag “waarom voeden we kinderen op?” in de hedendaagse pedagogiek nauwelijks meer gesteld wordt. In plaats daarvan staat het hoe van de opvoeding centraal, wat leidt tot een vereenviging van de betekenis van het onderwijs. Dit verlies van de filosofische basis van de opvoeding wordt beschouwd als een vorm van vergeten samenhang, waarbij de diepere, culturele en morele context van opvoeding en vorming verloren raakt.
Mollenhauer stelt dat de opvoeding niet kan worden gereduceerd tot een technisch proces of een reeks maatbare methoden. De kern van de opvoeding ligt in de betekenis die het heeft voor de individuele ontwikkeling van het kind, maar ook voor de culturele en maatschappelijke context. Dit begrip van ‘vergeten samenhang’ duidt op een kritische houding tegenover de hedendaagse trend waarin de opvoeding wordt bepaald door empirische methoden en prestaties, en de menselijke dimensie wordt genegeerd.
De rol van cultuur in de opvoeding
Mollenhauer benadruit dat opvoeding altijd een cultuurhistorische context heeft. De opvoeding is geen abstracte wetenschap, maar een praktijk die is gebaseerd op de waarden, tradities en waarnemingen van een bepaalde tijd. In zijn werk onderzoekt hij hoe de opvoeding in verschillende culturele contexten is ontstaan en hoe deze is beïnvloed door filosofische, politieke en maatschappelijke veranderingen.
De opvoeding is volgens Mollenhauer niet los te zien van de cultuur waarin ze plaatsvindt. Het is een proces dat wordt beïnvloed door de maatschappelijke omstandigheden, de tradities van een gemeenschap, en de waarden die in die gemeenschap worden gevestigd. Bijvoorbeeld, in een maatschappij waarin de individuele vrijheid centraal staat, zal de opvoeding zich richten op de ontwikkeling van zelfstandigheid en kritisch denken. In een collectiviste maatschappij zal de opvoeding zich richten op samenwerking, loyaliteit en het begrip van sociale verantwoordelijkheden.
Kernbegrippen in de pedagogiek
Mollenhauer werkt een aantal kernbegrippen uit, die volgens hem centraal staan in de opvoeding: presentatie, representatie, vormbaarheid en zelfstandigheid. Deze begrippen vormen het fundament van de pedagogiek en helpen bij het begrijpen van hoe kinderen worden begeleid in hun ontwikkeling.
Presentatie
Presentatie verwijst naar het manier waarop de wereld aan kinderen wordt voorgeleid. In een eenvoudige context wordt de wereld als zodanig gepresenteerd. In complexere samenlevingen echter wordt de wereld niet meer direct getoond, maar wordt er geselecteerd en gecodificeerd. Dit proces van presentatie is cruciaal, omdat het bepaalt hoe kinderen de wereld ervaren en begrijpen.
Representatie
Representatie is het proces waarbij kinderen een beeld krijgen van de wereld, vaak via symbolen, teksten, beelden of andere vormen van communicatie. Mollenhauer benadrukt dat kinderen zich op een bepaalde manier kunnen vormen, en dat dit proces wordt beïnvloed door de representatie van de wereld die ze krijgen. Het is een actief proces waarin het kind zijn of haar eigen mening en begrip ontwikkelt.
Vormbaarheid
Vormbaarheid verwijst naar de mate waarin kinderen vatbaar zijn voor vorming. Dit begrip duidt op de mogelijkheid van het kind om zich te ontwikkelen, te groeien en zich te vormen op basis van de beleving en het gevoel dat ze krijgen. Mollenhauer stelt dat vormbaarheid geen passieve eigenschap is, maar een actieve mogelijkheid die door de opvoeder moet worden gestimuleerd.
Zelfstandigheid
Zelfstandigheid is het vermogen van het kind om actief te denken, te kiezen en te kiezen voor een bepaalde richting in zijn of haar ontwikkeling. Het is een essentieel onderdeel van de opvoeding, omdat het helpt bij het ontwikkelen van een persoonlijke identiteit en verantwoordelijkheid. Mollenhauer benadrukt dat zelfstandigheid niet alleen een individueel proces is, maar ook een sociaal en cultureel proces.
De betekenis van ‘vorming’ in de pedagogiek
Een van de belangrijkste concepten in Vergeten samenhang is vorming, dat in het Duits Bildung heet. Mollenhauer ziet vorming als het proces waarin een persoon zich ontwikkelt tot een volwassen, bewust en verantwoordelijk individu. Het gaat hierbij niet alleen om het leren van feiten of vaardigheden, maar om het ontwikkelen van een persoonlijk en cultureel bewustzijn.
Vorming wordt in het boek geassocieerd met het begrip Bildsam, dat verwijst naar de vatbaarheid van het kind voor vorming. Mollenhauer benadrukt dat vorming niet los kan worden gezien van de cultuur en de maatschappelijke context waarin het kind zich bevindt. Het is een complex proces dat niet alleen bepaald wordt door de persoonlijke ontwikkeling van het kind, maar ook door de invloeden van ouders, leraars en de maatschappelijke omstandigheden.
De invloed van de maatschappelijke context op de opvoeding
Mollenhauer benadrukt dat de opvoeding altijd wordt beïnvloed door de maatschappelijke context. In de jaren tachtig van de vorige eeuw constateerde hij dat de vraag “waarom voeden we kinderen op?” nauwelijks meer gesteld werd. In plaats daarvan stond het hoe van de opvoeding centraal, wat leidde tot een verlies van de filosofische basis van de opvoeding.
Deze tendens is in de hedendaagse maatschappij verder gegaan. De opvoeding wordt steeds meer bepaald door de vraag “wat werkt?” en wordt beïnvloed door empirische studies en maatbare resultaten. Dit leidt tot een vereenviging van de opvoeding, waarbij de menselijke dimensie en de culturele context worden genegeerd.
Conclusie
Vergeten samenhang van Klaus Mollenhauer is een fundamenteel werk in de twintigste-eeuwse pedagogiek. Het benadrukt de noodzaak om de diepere betekenis van opvoeding en vorming te herontdekken, in een tijd waarin deze vaak worden gereduceerd tot technische methoden en maatbare resultaten. De kernbegrippen van Mollenhauer, zoals presentatie, representatie, vormbaarheid en zelfstandigheid, vormen het fundament van de pedagogiek en helpen bij het begrijpen van hoe kinderen worden begeleid in hun ontwikkeling.
De betekenis van cultuur in de opvoeding is cruciaal, en de opvoeding is niet los te zien van de maatschappelijke context waarin ze plaatsvindt. De opvoeding moet dus niet alleen gericht zijn op het leren van feiten en vaardigheden, maar ook op het ontwikkelen van een persoonlijk en cultureel bewustzijn. In dit opzicht is Vergeten samenhang een onmisbaar werk voor iedereen die zich bezighoudt met opvoeding, onderwijs en de maatschappelijke context van kinderen.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
