Veranderingen in de opvoeding van de afgelopen eeuw

De opvoeding van kinderen heeft zich in de afgelopen eeuw sterk ontwikkeld. Van traditionele opvoedingsstijlen naar moderne benaderingen, van autoritaire regels naar een meer flexibel en individueel benaderingsmodel, zijn er veel veranderingen geweest. Deze ontwikkelingen zijn voortgekomen uit verschillende factoren, waaronder economische veranderingen, maatschappelijke veranderingen en wetenschappelijke ontwikkelingen. In dit artikel worden de belangrijkste veranderingen in de opvoeding van de afgelopen eeuw besproken, met aandacht voor de overgang van traditionele naar moderne opvoedingsstijlen, de rol van het onderwijs, de invloed van de wetenschap en de ontwikkeling van opvoedstijlen door de jaren heen.

De overgang van traditionele naar moderne opvoeding

De overgang van traditionele naar moderne opvoeding vond plaats in de loop van de negentiende en twintigste eeuw. Volgens de bronnen is dit voornamelijk te verklaren door een verandering in de maatschappelijke omstandigheden. In de negentiende eeuw was de samenleving nog sterk agrarisch, en was de opvoeding gericht op het leren van regels en discipline. De nadruk lag op gehoorzaamheid, respect en het naleven van regels. Kinderen kregen weinig ruimte voor eigen inbreng, en emoties werden vaak onderdrukt. Dit was een typische autoritaire opvoedstijl, waarbij ouders een strikte en hiërarchische aanpak hanterden.

In de jaren 50 was de opvoeding nog steeds autoritair, maar begon langzaam te veranderen. De jaren 60 en 70 brachten grote sociale en culturele veranderingen met zich mee, waardoor de opvoedstijlen meer flexibel werden. Ouders begonnen meer aandacht te besteden aan de emotionele behoeften van hun kinderen, en er kwam meer ruimte voor zelfexpressie en creativiteit. De opvoedstijl werd meer permissief, en de rol van de ouder veranderde van autoriteit naar vriend.

De overgang van traditionele naar moderne opvoeding werd ook beïnvloed door de industrialisatie. In de achttiende eeuw begon de industrialisatie van invloed te zijn op de opvoeding. De werkplek was niet meer thuis, wat leidde tot een verandering in rolpatronen. Er was minder controle en meer ruimte voor autonomie. Door scholing werden de kosten per kind groter, wat betekende dat ouders minder kinderen kregen en het individuele kind meer aandacht kreeg.

De rol van het onderwijs

Het onderwijs speelde een cruciale rol in de veranderingen in de opvoeding. In de negentiende eeuw begon het lager onderwijs zich te ontwikkelen, en werd het via wetgeving nationaal geregeld. Hierdoor kwamen nieuwe ontwikkelingen op gang: professionalisering van onderwijs, nieuwe leermiddelen en lager onderwijs als algemene volksvoorziening. Ook kwam er aandacht voor het sociale aspect van onderwijs. Pas tegen het einde van de eeuw zou er verandering optreden in standsverschillen, maar toch groeide de deelname aan het onderwijs.

In de jaren 50 en 60 begon het onderwijs zich te veranderen. Er werd gepleit dat kinderen zich in vrijheid moesten kunnen ontwikkelen en dat leren zinvol voor het kind moest zijn. Kinderen moesten zelf het nut van de leerstof inzien. De overheid nam het voortouw om vernieuwingen door te voeren. Zo kwam het Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO) tot stand, welke in 1970 begon met het vervaardigen van eindtoetsen. Scores hiervan speelden een belangrijke rol in advisering betreffende vervolgonderwijs.

De vernieuwingen in het onderwijs zorgden voor meer individuele aandacht en een losser klassenverband. In de jaren 70 en 80 begon het onderwijs zich verder te ontwikkelen, en werd er aandacht besteed aan inclusief onderwijs. Reguliere scholen mochten alleen nog in speciale gevallen doorverwijzen en moesten probleemkinderen zoveel mogelijk zelf opvangen. Inclusief onderwijs werd de norm.

De invloed van de wetenschap

De wetenschap speelde een belangrijke rol in de veranderingen in de opvoeding. In de jaren 50 en 60 begon de wetenschap zich te ontwikkelen en werden er nieuwe inzichten verkregen over de opvoeding van kinderen. De opvattingen over het kind veranderden, en kinderen werden gezien als waardevol en van nature goed met behoefte aan scholing. Veranderende opvattingen in ideologie motiveerden ouders voor kinderen te zorgen zonder er materieel iets voor terug te willen.

De wetenschappelijke beoefening van de pedagogiek door pioniers zoals Maria Montessori, Helen Parkhurst, Rudolf Steiner, Jan Ligthart, Kees Boeke en P. Petersen, legde reeds voor de Tweede Wereldoorlog in Montessori-, Dalton-, Vrije en Jenaplanscholen de grondslagen voor een vernieuwing van het onderwijs, die na de oorlog meer algemeen ingang zou vinden.

De ontwikkeling van opvoedstijlen door de jaren heen

De opvoedstijlen hebben zich door de jaren heen sterk ontwikkeld. In de jaren 50 was de opvoeding voornamelijk autoritair. Ouders hanteerden een strikte en hiërarchische aanpak waarbij gehoorzaamheid en respect centraal stonden. Deze opvoedstijl was sterk beïnvloed door de naoorlogse periode. Fysieke straf en strikte discipline waren normaal en kinderen hadden weinig ruimte voor eigen inbreng. De nadruk lag op het naleven van regels en plichten, en emoties werden vaak onderdrukt.

De jaren 60 en 70 brachten grote sociale en culturele veranderingen met zich mee, die ook invloed hadden op opvoedstijlen. De autoritaire aanpak maakte plaats voor een meer permissieve stijl. Ouders begonnen meer aandacht te besteden aan de emotionele behoeften van hun kinderen en er kwam meer ruimte voor zelfexpressie en creativiteit. Dit tijdperk werd gekenmerkt door vrijheid in de opvoeding, waarbij ouders minder strikte regels hanteerden en meer als vrienden dan als autoritaire figuren werden gezien.

In de jaren 90 en 2000 werd de opvoeding steeds meer gericht op het dragen van eigen verantwoordelijkheid en zelfstandig oordelen. De kinderen praten en beslissen mee; er wordt meer onderhandeld. De opvoedingsdoelen van ouders zijn in de loop van de tijd veranderd. Waar voorheen de nadruk werd gelegd op het conformeren aan regels, wordt nu veel belang gehecht aan het dragen van eigen verantwoordelijkheid en zelfstandig oordelen. De grootte van het gezin speelt ook een aanzienlijke rol in de manier van opvoeden. Vroeger waren de gezinnen groter, waarbij de aandacht verdeeld moest worden en kinderen ook vaak elkaar opvoedden. In onze tijd bestaat een gezin uit gemiddeld twee à drie kinderen. In de optiek van de ouder van nu mag het kind niets tekortkomen.

Conclusie

De opvoeding van kinderen heeft zich in de afgelopen eeuw sterk ontwikkeld. Van traditionele opvoedingsstijlen naar moderne benaderingen, van autoritaire regels naar een meer flexibel en individueel benaderingsmodel, zijn er veel veranderingen geweest. Deze ontwikkelingen zijn voortgekomen uit verschillende factoren, waaronder economische veranderingen, maatschappelijke veranderingen en wetenschappelijke ontwikkelingen. De rol van het onderwijs, de invloed van de wetenschap en de ontwikkeling van opvoedstijlen door de jaren heen zijn belangrijke onderwerpen geweest. Het is duidelijk dat de opvoeding van kinderen steeds meer gericht is op het dragen van eigen verantwoordelijkheid en zelfstandig oordelen. De toekomstige opvoeding zal waarschijnlijk steeds meer gericht zijn op het creëren van een veilige en ondersteunende omgeving voor kinderen.

Bronnen

1. Samenvatting van vijf eeuwen opvoeden: Nederland, idee en praktijk 1500-2000 van Bakker
2. Actuele ontwikkelingen in ouderschap en opvoeden
3. Van traditionele naar moderne opvoeding
4. Onderwijs en opvoeding in de 20e eeuw
5. Opvoedstijlen door jaren heen
6. Onderwijs en opvoeding in de 1e helft van de 19e eeuw
7. Opvoeden vroeger en nu
8. Burgers in de maak
9. Opvoeden vroeger en nu: dit zijn de verschillen
10. Hoezo pedagogisch