Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding: een visie op democratisch burgerschap en menselijkheid
juli 11, 2025
Eline Engelhart, als pleegzorgpionier en ervaringsdeskundige, speelt een cruciale rol in het traumasensitief opvoeden. Haar visie en praktijk zijn gebaseerd op het begrijpen van de impact van trauma’s op kinderen en het opbouwen van een veilige, beschermende omgeving. In deze artikel wordt uitgebreid aandacht besteed aan de kernprincipes van traumasensitief opvoeden, de rol van ouders en pleegouders, en hoe Eline Engelhart deze benadering ondersteunt en uitwerkt.
Inleiding
Traumasensitief opvoeden is een methode waarbij de focus ligt op de behoeften van het kind in plaats van op verwachtingen van de omgeving. Eline Engelhart benadrukt dat kinderen met een trauma-ervaring een andere aanpak nodig hebben dan kinderen die in een veilige omgeving opgroeien. De kern van haar benadering is het bouwen van een veilige, kalmerende relatie, waarin het kind zich veilig voelt en de kans krijgt om emoties te leren reguleren. Dit artikel bespreekt de essentie van traumasensitief opvoeden, de praktische toepassing ervan, en hoe ouders en pleegouders hierin kunnen worden ondersteund.
Wat is traumasensitief opvoeden?
Traumasensitief of trauma-geinformeerd opvoeden is opvoederschap met kennis van (complex) trauma. Dit betekent dat je weet wat trauma is, de symptomen herkent en begrijpt wat de gevolgen zijn. Het is ook het continu bouwen aan een kalmerende, beschermende vertrouwensrelatie. Je helpt het kind zijn emoties te begrijpen en te reguleren. En zijn vaardigheden, veerkracht en gevoel van controle te versterken.
Kortom: Bij traumasensitief opvoeden leg je de focus op wat het kind nodig heeft, in plaats van wat jij (en de omgeving) van hem verwacht. Gedragsverandering van een kind is het gevolg van jouw stabiele, veilige beschikbaarheid en niet van jouw talenten (en macht) om te straffen, te preken, af te dwingen en sancties uit te delen als een kind zich ‘misdraagt’.
Wat is het verschil tussen een kind met trauma en een normaal kind?
Een kind dat in een veilige omgeving met stabiele opvoeders opgroeit kan stressvolle ervaringen meestal zonder (veel) hulp van anderen verwerken. Veel pleeggezinnen krijgen echter te maken met kinderen die in hun jonge levenservaring (vaak meerdere) traumatiserende ervaringen hebben meegemaakt. En daarbij niet konden rekenen op opvoeders die hen steunden, gerust stelden en hielpen. Zij moesten de verwaarlozing, (getuige van) mishandeling, misbruik en, niet te vergeten, de daaropvolgende uithuisplaatsing helemaal alleen zien te overleven en te verwerken. Die eenzaamheid, machteloosheid en vogelvrijheid kan diepe wonden slaan en chronische stress veroorzaken. Deze kinderen voelen zich daardoor bijna altijd angstig en zijn hyperalert. En dat heeft zijn uitwerking in hun gedrag.
Kinderen die proberen te (over)leven met chronische trauma zijn snel afgeleid en overprikkeld. Hyperactief, opstandig, uitdagend, brutaal en agressie. Of juist stil, passief, onbereikbaar en teruggetrokken. Of een mix van deze gedragingen. Dit opvallende, vaak ongewenste, gedrag van een getraumatiseerd kind is geen onwil, maar pure onmacht. Het is de enige manier die het kind kent om duidelijk te maken hoe het zich voelt.
Hoe werkt traumasensitief opvoeden?
Traumasensitief opvoeden is geen eenvoudige oplossing, maar een proces dat tijd en geduld vraagt. Het draait om het opbouwen van vertrouwen, het leren omgaan met emoties, en het versterken van de veerkracht van het kind. Eline Engelhart benadrukt dat het belangrijk is om de focus te leggen op wat het kind nodig heeft, in plaats van wat jij van hem verwacht. Dit vereist dat ouders en pleegouders zich realiseren dat het gedrag van een kind niet altijd een persoonlijke aanval is, maar het gevolg is van een trauma.
Een van de kernprincipes van traumasensitief opvoeden is het bieden van veiligheid en bescherming. Het kind moet zich veilig voelen en kunnen vertrouwen op de ouder of pleegouder. Dit gevoel van veiligheid helpt het kind om zich te ontwikkelen en te herstellen van de gevolgen van trauma. Daarnaast is het belangrijk om het kind te helpen om emoties te begrijpen en te reguleren. Dit gebeurt door het kind te leren om te communiceren over zijn gevoelens en om te leren om te leren hoe hij met stress omgaat.
De rol van de pleegouder
De rol van de pleegouder is cruciaal bij het traumasensitief opvoeden. Eline Engelhart benadrukt dat pleegouders vaak tekortkomen in kennis over traumasensitief opvoeden en zelfzorg. Ze benadrukt dat het belangrijk is om de complexe dynamieken in goede banen te leiden en dus geen pleegouders met lege handen te laten. Het is belangrijk dat pleegouders zelf ook voldoende aandacht krijgen voor hun eigen welzijn, zodat ze in staat zijn om hun kinderen te ondersteunen.
Eline zegt dat het vaak gebeurt dat pleegouders uitgeput raken. Sommigen willen het liefst de handdoek in de ring gooien. Maar ja, dat kind… Volgens Eline schiet de begeleiding van pleegouders ernstig tekort. Pleegzorginstellingen zijn er niet genoeg voor toegerust om de complexe dynamieken in goede banen te leiden en dus gebeurt het niet tot nauwelijks. Vervolgens staan pleegouders met lege handen en lopen ze vast. Als de plaatsing dan misloopt (breakdown), moet een kind weer naar een ander gezin en gaat het daar nog opvallender gedrag vertonen.
Praktische tips bij traumasensitief opvoeden
Eline Engelhart geeft verschillende praktische tips om traumasensitief op te voeden. Eén van de belangrijkste tips is het ontmaskeren van trauma-triggers. Dit betekent dat je moet weten wat de dingen zijn die het kind emotioneel ontregelen. Dit kan zijn een verkeerde frons, een onverwacht geluid of een haast onopvallende beweging. Daarnaast is het belangrijk om te leren om te reageren op de emotie die je ziet, in plaats van direct op het gedrag. Dit helpt het kind om rustig te worden en om te leren hoe hij met zijn emoties omgaat.
Een andere tip is om de lat niet te hoog te leggen. Bij aanhoudende stress blokkeert echter het hogere brein (cortex). Dit hersengebied speelt een belangrijke rol bij de inhibitie (het kunnen reguleren van gedrag), waardoor je (pleeg)kind zijn of haar gedrag niet meer zelf stuurt. Het oerbrein (reptielenbrein en zoogdierenbrein) neemt het stuur over. Met primitieve instinctieve overlevingsreacties: Vechten, vluchten of verstijven. Reactief, impulsief en emotioneel. Zolang het gevoel van grote stress voortduurt en zolang het kind geen nieuwe inzichten en vaardigheden ontwikkelt, waarmee de cortex sturing aan het gedrag kan geven, blijft het kind gegijzeld door zijn of haar oerbrein.
De rol van de samenwerking
Eline Engelhart benadrukt ook de belangrijkheid van samenwerking tussen pleegouders, hulpverleners, en de biologische ouders. Het is belangrijk om te beseffen dat de biologische ouders ook hun rol spelen in het leven van het kind. Ze hebben een verantwoordelijkheid en een recht op erkenning voor hun ouderschap. Dit is belangrijk om te begrijpen en te respecteren, zodat het kind zich veilig en geaccepteerd voelt.
Conclusie
Traumasensitief opvoeden is een essentieel onderdeel van de opvoeding van kinderen met een trauma-ervaring. Eline Engelhart benadrukt dat dit geen eenvoudige oplossing is, maar een proces dat tijd, geduld, en ondersteuning vereist. Het draait om het opbouwen van vertrouwen, het leren omgaan met emoties, en het versterken van de veerkracht van het kind. De rol van de pleegouder is cruciaal bij dit proces, en het is belangrijk dat zowel de pleegouder als het kind voldoende aandacht krijgen voor hun eigen welzijn. Door de juiste benadering en samenwerking kan een kind met een trauma-ervaring zich ontwikkelen en herstellen, zodat het kind zich veilig voelt en zijn of haar potentieel kan ontfleuren.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
