Traumasensitief werken op school: een essentieel onderdeel van het onderwijs

In de moderne onderwijspraktijk speelt traumasensitief werken een steeds belangrijkerere rol. De kern van deze benadering ligt in het begrijpen van hoe trauma’s en ingrijpende jeugdervaringen (ACE’s) invloed kunnen hebben op het gedrag, de leerprestaties en het sociaal-emotionele welzijn van kinderen. De benadering richt zich op het creëren van een veilige, voorspelbare en ondersteunende omgeving waarin kinderen zich veilig en competent voelen. Dit artikel legt uit wat traumasensitief werken inhoudt, waarom het belangrijk is, en hoe het in de praktijk kan worden toegepast.

Wat is traumasensitief werken?

Traumasensitief werken is een benadering waarin leerkrachten en andere professionals rekening houden met de invloed van trauma’s en ingrijpende jeugdervaringen op het gedrag en het leerproces van kinderen. Het gaat erom dat leerkrachten niet alleen kijkend zijn naar het zichtbare gedrag van een kind, maar ook naar de oorzaak van dat gedrag. Hierbij staat de relatie tussen het kind en de volwassene centraal, en wordt er rekening gehouden met de emotionele en psychologische impact van trauma’s.

In het traumasensitieve onderwijs wordt niet gekeken naar “Wat is er mis met dit kind?”, maar naar “Wat is dit kind mogelijk overkomen, en wat heeft het nodig om tot leren te komen?” Dit verschil in benadering is cruciaal, want het helpt bij het begrijpen van gedragsproblemen en het aanbieden van de juiste ondersteuning.

De impact van trauma’s op kinderen

Volgens de bronnen is bekend dat veel kinderen in hun jeugd een of meerdere ingrijpende jeugdervaringen meemaken, ook wel ACE’s genoemd (Adverse Childhood Experiences). Deze ervaringen omvatten mishandeling, verwaarlozing, seksueel misbruik, of het opgroeien in onveilige situaties. De invloed van deze ervaringen kan zowel lichamelijk als psychologisch zijn. Bijvoorbeeld:

• Lichamelijke klachten: buikpijn, hoofdpijn, verminderde concentratievermogen.
• Emotionele problemen: angst, teruggetrokkenheid, agressie.
• Leerproblemen: moeite met het vasthouden van informatie, slechte aandacht, verminderde motivatie.
• Sociale problemen: moeite met relatieopbouw, vaker ruzie met klasgenoten.

Onderzoek toont aan dat kinderen met een geschiedenis van ACE’s vaker last hebben van gedragsproblemen, leerproblemen en psychische klachten. Bijvoorbeeld, in het speciaal (basis)onderwijs is het percentage leerlingen met meerdere ACE’s zelfs oplopen tot 99%.

Wat is de rol van de leerkracht?

De leerkracht speelt een cruciale rol in het traumasensitieve onderwijs. Ze is de sleutel tot relatieveiligheid en stressregulatie. De leerkracht dient een coregulator te zijn: een kalme, voorspelbare volwassene die rust en betrouwbaarheid uitstraalt. Dit helpt kinderen om zich veilig te voelen en hun kracht te ontwikkelen.

De leerkracht dient te werken aan het vervullen van de basisbehoeften van kinderen: veiligheid, relatie en competentie. Hierbij is het belangrijk om duidelijke grenzen te stellen, structuur en voorspelbaarheid aan te bieden, en kinderen te ondersteunen bij het leren omgaan met hun emoties en gedrag.

De kernprincipes van traumasensitief werken

Er zijn meerdere kernprincipes die van toepassing zijn bij traumasensitief werken. Deze zijn:

1. Veiligheid: Kinderen moeten zich veilig voelen in de omgeving waarin ze zich bevinden. Dit houdt in dat er duidelijke regels zijn, een betrouwbare omgeving wordt geboden en kinderen worden gehoord en gezien.

2. Relatie: De relatie tussen de leerkracht en het kind is essentieel. Een sterke, betrouwbare relatie helpt kinderen om zich veilig en gesteund te voelen.

3. Competentie: Kinderen moeten de kans krijgen om zich competent te voelen. Dit gevoel van competentie is belangrijk voor hun zelfvertrouwen en ontwikkeling.

4. Voorspelbaarheid: Structuur en routine helpen kinderen om zich veilig en stabiel te voelen. Duidelijke routines bij binnenkomst, kring, toilet, enz. zijn daarvan een voorbeeld.

5. Empathie en begrip: Het is belangrijk dat leerkrachten begrijpen dat kinderen met trauma’s vaak niet kunnen omgaan met onduidelijkheid. Ze hebben duidelijke grenzen nodig om zich veilig te voelen.

Hoe werkt traumasensitief onderwijs in de praktijk?

In de praktijk betekent traumasensitief werken dat leerkrachten hun kijk veranderen. In plaats van te kijken naar het gedrag van een kind, kijk je naar de oorzaak van het gedrag. Bijvoorbeeld:

• Een kind dat snel boos wordt, kan mogelijk te maken hebben met een trauma.
• Een kind dat zich terugtrekt, kan mogelijk emotioneel lastigheden hebben.

De leerkracht moet inzicht krijgen in de oorzaak van het gedrag, zodat er een juiste ondersteuning kan worden geboden. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door het kind te helpen met het benoemen van emoties, het aanbieden van een veilige omgeving en het ondersteunen van het leren omgaan met stress.

Wat is de invloed van traumasensitief werken op het leerproces?

Traumasensitief werken heeft een positieve invloed op het leerproces van kinderen. Door een veilige, voorspelbare en ondersteunende omgeving aan te bieden, kunnen kinderen zich beter concentreren, hun emoties beter reguleren en beter leren. Dit leidt tot betere leerprestaties en een betere sociaal-emotionele ontwikkeling.

Daarnaast helpt traumasensitief werken bij het versterken van de veerkracht van kinderen. Veerkracht is de mate waarin kinderen in staat zijn om met stress en moeilijkheden om te gaan. Door de juiste ondersteuning te bieden, kunnen kinderen leren omgaan met hun ervaringen en hun kracht te ontwikkelen.

Hoe kan een school traumasensitief worden?

Een school kan traumasensitief worden door een schoolbrede aanpak te kiezen. Hierbij is het belangrijk dat alle medewerkers van de school rekening houden met de impact van trauma’s en ingrijpende jeugdervaringen. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door:

• Opleidingen te volgen over traumasensitief werken.
• Duidelijke regels en routines aan te leggen.
• Een veilige en ondersteunende omgeving aan te bieden.
• Ondersteuning te bieden aan kinderen met trauma’s en hun ouders.

Daarnaast is het belangrijk dat leraren en andere professionals in het onderwijs geschoold zijn in de theorieën en praktijken van traumasensitief werken. Dit helpt bij het begrijpen van het gedrag van kinderen en het aanbieden van de juiste ondersteuning.

Opleidingen en trainingen

Er zijn verschillende opleidingen en trainingen beschikbaar voor leerkrachten en andere professionals die traumasensitief werken willen leren. Bijvoorbeeld:

• Training Traumasensitief onderwijs: Deze training is bedoeld voor leraren en andere professionals in het basisonderwijs die meer kennis willen over de invloed van trauma op de ontwikkeling en het gedrag van kinderen.
• E-learning Traumasensitief lesgeven: Deze cursus biedt inzicht in de theorieën en praktijken van traumasensitief lesgeven.
• Boeken en handleidingen: Er zijn meerdere boeken beschikbaar, zoals “De traumasensitieve school” van Anton Horeweg, en “Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen” van Leony Coppens.

Conclusie

Traumasensitief werken is een essentieel onderdeel van het moderne onderwijs. Door rekening te houden met de impact van trauma’s en ingrijpende jeugdervaringen op het gedrag en het leerproces van kinderen, kunnen leerkrachten en andere professionals een veilige, voorspelbare en ondersteunende omgeving bieden. Hierdoor kunnen kinderen zich veilig en competent voelen, en kunnen ze zich beter ontwikkelen. De kern van deze benadering is het begrijpen van het gedrag van kinderen, en het aanbieden van de juiste ondersteuning op basis van hun ervaringen. Door opleidingen en trainingen te volgen, kan iedereen in het onderwijs traumasensitief werken en zo bijdragen aan een betere ontwikkeling van kinderen.

Bronnen

1. https://balansdigitaal.nl/kennisbank/opvoeding/kennisbank-opvoeden-bij-ontwikkelingsproblemen/opvoeden-met-school-trauma
2. https://www.augeomagazine.nl/pareltjes/vragen-over-traumasensitief-werken
3. https://youke.nl/actueel/trauma-sensitief-werken-en-opvoeden/
4. https://gedragsproblemenindeklas.nl/gedrag-op-school/traumasensitief-onderwijs/
5. https://www.pharos.nl/welbevinden-op-school/belangrijke-vaardigheden-van-een-leerkracht-of-docent/traumasensitief-werken-op-school/
6. https://www.lannoocampus.nl/nl/de-traumasensitieve-school-nieuwe-editie
7. https://alshechtennietvanzelfgaat.nl/wat-is-traumasensitief-opvoeden/
8. https://leonycoppens.nl/training-traumasensitief-onderwijs/