Docent lichamelijke opvoeding in het voortgezet onderwijs: Vacatures, functie-eisen en werkomgeving
juli 11, 2025
In het huidige onderwijs en opvoedingslandschap is de morele ontwikkeling van kinderen van cruciaal belang. De combinatie van morele opvoeding en burgerschapsvorming vormt een essentieel onderdeel van het basisonderwijs en speelt een rol bij het vormen van een passend burgerschap. Tom Kroon, wijsgerig en historisch pedagoog, heeft zich sterk ingezet voor het opbouwen van methoden en theorieën rondom deze onderwerpen. In dit artikel worden de kernprincipes van morele opvoeding, burgerschapsvorming, waarden en normen behandeld, met aandacht voor praktische toepassingen in het onderwijs en de rol van ouders.
Waarden en Normen: De Basis van Morele Ontwikkeling
Moraal is ingebed in het dagelijks leven en heeft als doel de bevordering van het menselijk welzijn. Waarden en normen vormen de kern van deze morele ontwikkeling. Waarden zijn de belangrijke kwaliteiten die als doel hebben het leven in morele zin te verbeteren. Bijvoorbeeld, rechtvaardigheid is een voorbeeld van een morele waarde. Deze waarden kunnen worden ingedeeld in fundamentele categorieën, zoals de praktische waarden, die vaak als deugden worden aangeduid. Denk hierbij aan beleefdheid, eerlijkheid, netheid en naastenliefde. Deze waarden worden vaak gezien als eigenschappen die een persoon heeft, zoals het zeggen dat iemand “een eerlijk mens” is.
Normen zijn daarentegen de richtlijnen of voorschriften die aangeven hoe waarden in het leven verwerkelijkt worden. Ze zetten waarden in handelingen om. Bijvoorbeeld, de waarde eerlijkheid wordt zichtbaar wanneer je je houdt aan het spreken van de waarheid. Normen schrijven dus handelingen voor, handelingen die waarden proberen te verwerkelijken. Van de waarden achter onze normen zijn we ons niet altijd bewust.
De Rol van Ouders bij het Aanleren van Waarden en Normen
Ouders spelen een cruciale rol in het leren van waarden en normen. Ze putten daarbij vooral uit hun eigen ervaringen. Deze ervaringen hebben hen namelijk bijgebracht welke waarden en normen van belang zijn. Dit is hun door hun ouders toen zij jong waren bijgebracht. Traditie speelt dus bij het overbrengen van moraal op de volgende generatie een belangrijke rol. Verder dragen ouders moraal niet op hun kinderen over door van waarden en normen alleen maar te vertellen. Nee, ouders leren aan hun kinderen eerst en vooral praktische waarden. En dat doen zij door hun de normen die die waarden gestalte geven al doende bij te brengen en erop te staan dat hun kinderen handelen conform datgene wat hun wordt bijgebracht. Normen moeten namelijk gewoonten worden. Doorgaans is moraal namelijk niet iets van hogere sferen, maar een vertrouwd aspect van de werkelijkheid.
Morele Ontwikkeling bij Kinderen: Van Ouders naar School
De morele ontwikkeling van kinderen begint al vroeg in het leven. Psychologen, pedagogen en ethici ontdekten dat er naast een motorische, emotionele en cognitieve ontwikkeling bij kinderen ook sprake is van morele ontwikkeling. Lawrence Kohlberg stelde vast dat kinderen al opgroeiend op moreel terrein anders gaan denken. Hij kwam tot het inzicht dat het moreel redeneren zich kan ontwikkelen door drie niveaus heen. Het eerste niveau is bijvoorbeeld: “Ik mag niet stelen omdat ik anders straf krijg.” Deze moraal treft hij aan, overigens niet uitsluitend, bij kinderen in de leeftijd van zo’n drie tot tien à elf jaar. Daarna kan de ontwikkeling doorgaan naar een volgend niveau. Daarvan is een voorbeeld: ‘Ik steel niet. Stel je voor dat iedereen dat zou doen?’ Via dit niveau kan de ontwikkeling naar het laatste niveau worden ingezet. Een voorbeeld hiervan is: “In dit uitzonderlijke geval mag je stelen omdat het recht op leven hoger staat dan de waarde eerlijkheid.”
Morele Opvoeding in het Basisonderwijs
Tom Kroon heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van methodes voor het basisonderwijs. Hij ontwikkelde het theoretisch uitgangspunt van twee methodes morele opvoeding voor het basisonderwijs, creëerde het kader voor de lessen hierin en schreef de bijbehorende handleidingen. Deze methodes zijn bedoeld om kinderen te leren omgaan met waarden en normen. Het schoolpakket “Kinderen en hun morele talenten” werd ontwikkeld in samenwerking met de CED-groep/Pedologisch Instituut te Rotterdam en wordt op veel scholen gebruikt. Ook de publicaties van Tom Kroon, zoals “De morele intuïtie van kinderen. Respect en verantwoordelijkheid, vrijheid en geweten”, zijn van groot belang voor de morele opvoeding.
Burgerschapsvorming: De Rol van Samenleving en Onderwijs
Burgerschapsvorming is een onderdeel van het onderwijs dat gericht is op het ontwikkelen van burgerschap. Dit omvat het leren omgaan met waarden en normen die van belang zijn voor het functioneren in de samenleving. In de praktijk betekent dit dat kinderen leren omgaan met problemen zoals het niet toebrengen van letsel, het niet uitoefenen van geweld, het niet uiten van racistische taal, enzovoort. Het trekken van grenzen in dit soort gevallen kan niet duidelijk genoeg zijn en worden ze toch overschreden, dan kan echte boosheid heel doelmatig zijn.
De Rol van Ouders bij de Opvoeding van Tieners
Tieners ontwikkelen hun eigen identiteit en hebben daarom behoefte aan ruimte om hun gedrag te toetsen aan de opvattingen van hun vrienden en anderen. De normen van mensen die zij bewonderen en van de groep waartoe ze zich aangetrokken voelen, krijgen zeggingskracht. Ouders moeten hierin hun rol spelen door hun kinderen te leren onderscheiden en argumenteren. Het is belangrijk dat ouders hun kinderen voldoende ruimte geven om andere manieren van doen uit te proberen. Dit kan leiden tot het afzweren van goede gewoonten die in de ogen van de kinderen niet meer blijken te voldoen.
De Noodzaak van Moreel Beraad
In een tijd van ingrijpende veranderingen is het leren van goede gewoonten als kuisheid, gehoorzaamheid en onzelfzuchtigheid niet genoeg. We zouden in de traditie blijven steken en geen antwoord weten op moderne vragen, zoals die rond levensbeëindiging, gentechnologie en het samenleven met mensen van andere culturen. Moreel beraad is daarom in onze tijd nodig. Afstand kunnen nemen van door de traditie geijkte goede gewoonten en nagaan of ze heden ten dage nog een antwoord geven op de vragen en problemen van deze tijd. Dat betekent dus nieuwe manieren van doen uitproberen, kijken wat het effect is en nagaan of dat mogelijk leidt tot andere en betere, dus meer op de eisen van de tijd aangepaste normen.
Praktische Toepassingen in het Onderwijs
In het basisonderwijs wordt er veel aandacht besteed aan de morele opvoeding en burgerschapsvorming. Er zijn methodes ontwikkeld die gericht zijn op het leren van waarden en normen. Deze methodes worden vaak gebruikt in samenwerking met onderwijsinstellingen en pedagogische groepen. Ook worden er brochures en handleidingen voor ouders en onderwijsgevenden ontwikkeld. Deze materialen helpen ouders en leerkrachten bij het leren omgaan met de morele ontwikkeling van kinderen.
Conclusie
Morele opvoeding en burgerschapsvorming zijn essentiële onderdelen van het onderwijs en de opvoeding van kinderen. Ze vormen de basis voor het ontwikkelen van een passend burgerschap en het leren omgaan met waarden en normen. Tom Kroon heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van methodes en theorieën rondom deze onderwerpen. Ouders en onderwijsgevenden spelen een cruciale rol in het leren omgaan met deze morele ontwikkeling. Het is belangrijk dat ouders en leerkrachten hun kinderen voldoende ruimte geven om hun gedrag te toetsen aan de opvattingen van hun vrienden en anderen. Daarnaast is er behoefte aan moreel beraad om te kunnen omgaan met moderne vragen en problemen.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
