Burgerschapsonderwijs en opvoeding: het belang van democratische vorming in het onderwijs

Burgerschapsonderwijs speelt een cruciale rol in het vormen van burgers die zich kunnen mengen in de maatschappelijke en politieke processen. In het onderwijs wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van kritisch denkvermogen, democratische waarden en het vermogen om zich te verantwoorden in een diversiteit van perspectieven. Deelname aan burgerschap is niet alleen een rechtspositie, maar ook een verantwoordelijkheid en een mogelijkheid om mee te werken aan de opbouw van een democratische samenleving. De kern van dit onderwijs ligt in het ontwikkelen van een bewustzijn voor eigen invloed en het leren omgaan met politieke en maatschappelijke vraagstukken. In dit artikel wordt ingegaan op de kernprincipes van burgerschapsonderwijs, de rol van onderwijs in de vorming van burgerschap en de uitdagingen die hierbij kunnen optreden.

De rol van burgerschapsonderwijs in de maatschappelijke vorming

Burgerschapsonderwijs richt zich op het leren omgaan met de rol van burger in een democratie. Dit omvat het ontwikkelen van kritisch denkvermogen, het begrijpen van de grondrechten en -verplichtingen van burgers, en het leren omgaan met politieke en maatschappelijke kwesties. In het onderwijs worden leerlingen aangeleerd om hun mening te vormen, te leren luisteren naar anderen en om te denken over de invloed van hun eigen gedrag op de maatschappij. Dit soort onderwijs is van cruciaal belang voor het opbouwen van een bewuste burgermaatschappij.

In het voortgezet onderwijs wordt burgerschap vaak geïntegreerd in andere vakken, zoals geschiedenis, maatschappijleer en kunst & cultuur. Deelname aan burgerschap is niet alleen gericht op kennis, maar ook op het ontwikkelen van vaardigheden zoals samenwerken, communiceren en het oplossen van problemen. Hierbij wordt aandacht besteed aan thema’s als democratie, vrijheid, gelijkheid en morele verantwoordelijkheid. Dit maakt het mogelijk om leerlingen te leren omgaan met de complexiteit van de maatschappij en hun eigen rol hierin.

De uitdagingen bij het vormen van burgerschap

Bij het vormen van burgerschap in het onderwijs zijn er verschillende uitdagingen. Eén van de belangrijkste is de praktische uitdaging, wat betreft de benodigde kennis, vaardigheden en tijd die nodig zijn om burgerschap effectief te leren oefenen. Bovendien is er een politieke uitdaging, aangezien de opvattingen over wat goed burgerschap is, niet altijd overeenkomen. Dit maakt het lastig om bepaalde normen en waarden expliciet te bepalen. Ook is er een pedagogische uitdaging, namelijk het omgaan met de diversiteit van leerlingen en het leren omgaan met verschillende perspectieven.

Bij het bepalen van burgerschapsonderwijsdoelen kan er spanning ontstaan, want hoe rechtvaardig is het om te bepalen voor leerlingen hoe ze hun burgerschap invullen? Welke kennis en vaardigheden zijn wel, of juist niet, het onderwijzen waard? Onderwijs streeft per definitie bepaalde doelen na, vaak expliciet en soms verborgen. Met name wanneer doelen zich richten op een bepaalde invulling van burgerschap kan dit problematisch zijn, bijvoorbeeld wanneer leraren hun eigen morele opvattingen als waarheid presenteren aan leerlingen. Democratischer is wellicht dat leerlingen hierover leren nadenken en eigen ideeën vormen op basis van diverse perspectieven.

De rol van onderwijs in de vorming van burgerschap

Onderwijs is per definitie burgerschapsvormend. Dit betekent dat leerlingen automatisch worden beïnvloed door het onderwijs, ook al is er geen expliciet burgerschapsonderwijs. Door het leren van taal, rekenen en andere vakken ontwikkelen leerlingen de vaardigheden om zich beter te kunnen uiten en de wereld te begrijpen. Dit is nodig voor het zijn van burger. Onderwijs is per definitie burgerschapsvormend. Het is dus niet nodig om expliciet burgerschapsonderwijs te geven om burgerschap te vormen.

Burgerschap is niet alleen een rechtspositie, maar ook een verantwoordelijkheid en een mogelijkheid om mee te werken aan de opbouw van een democratische samenleving. Deelname aan burgerschap is echter niet volgens iedereen een onderwijsdoel, maar wel altijd een resultaat. We kunnen er niet omheen. De mens wordt mens enkel en alleen door het onderwijs. Hij is niet meer dan wat het onderwijs van hem maakt… Daarom is het onderwijs het grootste en lastigste vraagstuk dat de mens kan overpeinzen.

De diversiteit van burgerschap in een democratie

In een democratie is er sprake van pluriformiteit, wat betekent dat er verschillende manieren zijn om burgerschap te vormen. Dit komt door de diversiteit in meningen, waarden en beleid. In het onderwijs is het belangrijk om leerlingen te leren omgaan met deze diversiteit en om te leren dat burgerschap niet eenduidig is. Burgerschap is een complexe vorm van betrokkenheid en betrokkenheid op verschillende niveaus.

In een democratie is het belangrijk dat burgers zelf de keuzes maken die hun eigen burgerschap bepalen. Dit betekent dat burgerschap niet gedefinieerd hoeft te worden door de school, maar dat leerlingen zelf de keuzes kunnen maken. De school kan hierbij helpen door leerlingen te leren omgaan met verschillende perspectieven en om te leren omgaan met complexe maatschappelijke vraagstukken. Hierbij is het belangrijk dat leerlingen leren om te denken over de invloed van hun eigen gedrag op de maatschappij.

De invloed van het verborgen curriculum

Het verborgen curriculum speelt een belangrijke rol in de vorming van burgerschap. Dit is de onzichtbare invloed van het onderwijs op leerlingen, die niet expliciet is aangegeven in het lesprogramma. Het verborgen curriculum kan bijvoorbeeld worden beïnvloed door de manier waarop leraren met leerlingen omgaan, de keuzes die gemaakt worden in het lesmateriaal en de manier waarop leerlingen worden beoordeeld. Hierdoor ontstaat er een bepaalde vorming van burgerschap, ook al is dit niet expliciet aangegeven.

Het is belangrijk dat leraren hier rekening mee houden en bewust omgaan met de invloed van het verborgen curriculum. Dit kan bijdragen aan een democratisch en diversiteit bevorderend onderwijs. Hierbij is het belangrijk dat leerlingen leren om te denken over de invloed van hun eigen gedrag op de maatschappij.

Conclusie

Burgerschapsonderwijs is van groot belang voor de opbouw van een democratische samenleving. In het onderwijs wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van kritisch denkvermogen, het begrijpen van de grondrechten en -verplichtingen van burgers, en het leren omgaan met politieke en maatschappelijke vraagstukken. Deelname aan burgerschap is niet alleen een rechtspositie, maar ook een verantwoordelijkheid en een mogelijkheid om mee te werken aan de opbouw van een democratische samenleving. De mens wordt mens enkel en alleen door het onderwijs. Hij is niet meer dan wat het onderwijs van hem maakt… Daarom is het onderwijs het grootste en lastigste vraagstuk dat de mens kan overpeinzen. Onderwijs is per definitie burgerschapsvormend, wat betekent dat leerlingen automatisch worden beïnvloed door het onderwijs, ook al is er geen expliciet burgerschapsonderwijs. Dit is van groot belang voor de opbouw van een bewuste burgermaatschappij.

Bronnen

1. https://www.onderwijskennis.nl/kennisbank/burgerschapsonderwijs-waar-hebben-we-het-over
2. https://www.slo.nl/sectoren/vso/burgerschap-vso/onderwijsaanbod/burgerschap-geintegreerd/
3. https://books.google.com/books/about/Opvoedingtotmensenburger.html?id=eNfitpuDuCYC
4. https://www.evelientonkens.nl/publicaties/vakpublicaties/