Tieners opvoeden: Wat ouders moeten weten over de puberteit en het omgaan met hun kind

De puberteit is een van de belangrijkste en complexste fasen in het leven van een kind. Het is een periode van grote veranderingen op lichamelijk, psychisch en sociaal gebied. Voor ouders is het vaak lastig om hierin het overzicht te houden, maar het is juist een cruciale tijd om hun kind te begeleiden en te helpen bij het vormgeven van hun eigen identiteit. In dit artikel worden de belangrijkste aspecten van de puberteit besproken, samen met praktische tips voor ouders die hun tiener opvoeden.

De fasen van de puberteit

De puberteit wordt meestal ingedeeld in drie fasen, waarbij elke fase haar eigen kenmerken en uitdagingen met zich meebrengt.

Fase 1: Vroege adolescentie (ca. 10-15 jaar)

In deze fase worden kinderen beïnvloed door hormonen én door het proces van de hersenrijping. Daardoor zijn ze emotioneler en reageren ze gevoeliger op allerlei dingen. Dit is de fase waarin kinderen erg gevoelig zijn voor groepsdruk. ‘Erbij horen’ is erg belangrijk en de meeste kinderen in deze leeftijdsfasen willen liever niet opvallen of ‘anders’ zijn. Ook zijn ze in deze fase erg gericht op het bevredigen van directe behoeften. Als ze iets willen, dan willen ze het NU!

Fase 2: Midden-adolescentie (ca. 14-16 jaar)

In deze fase krijgen pubers vaker last van stemmingswisselingen. Ook is dit de fase waarin pubers met van alles experimenteren en geneigd zijn risico’s te nemen. Ze zijn sterk gericht op het krijgen van ‘kicks’. Dit zie je bijvoorbeeld terug in de onder pubers populaire ‘challenges’, waarbij ze elkaar uitdagen om grenzen te verleggen en dit op video vastleggen en delen. Een klein, doch belangrijk aandachtspunt; jongeren in deze leeftijdsfase kunnen de consequenties nog niet overzien als ze iets gevaarlijks doen. Het inschatten van eventuele gevolgen en risico’s van hun acties gaat moeizaam en lijkt ook weinig emoties op te roepen. Dan tot slot nog een positief aspect van de midden-adolescentie: kinderen ontwikkelen steeds meer een eigen ‘ik’ en durven steeds meer ‘af te wijken’ van de norm van de groep.

Fase 3: Late adolescentie (ca. 16-22 jaar)

In de late adolescentie zie je dat jongeren steeds zelfbewuster worden en daarmee ook minder gevoelig voor groepsdruk en invloed van ‘foute vrienden’. In deze fase krijgt een puber steeds meer grip op zijn eigen doen en laten. Ze kunnen gevolgen en eventuele risico’s beter overzien. En zijn (daardoor) ook beter in staat om weloverwogen keuzes te maken. In de late adolescentie zijn jongeren in het algemeen ook beter in staat om na te denken over het eigen gedrag en zich aan te passen aan sociale situaties. Al kunnen ze zo nu en dan toch ook nog weleens terugvallen in wat minder volwassen gedrag.

De invloed van hormonen en hersenontwikkeling

De puberteit wordt gekenmerkt door hormonale veranderingen, die leiden tot lichamelijke en psychologische veranderingen. De hersenontwikkeling speelt hierbij een cruciale rol. Volgens het interview met wetenschappers van de Universiteit Maastricht is het puberbrein onder de loep, wat wijst op een complexe ontwikkeling van het brein tijdens de puberteit. Deze hersenontwikkeling beïnvloedt het gedrag, de emoties en het vermogen om te denken en te kiezen.

Typisch pubergedrag

Een van de belangrijkste ontwikkelingsopgaven voor pubers is zich losmaken van hun ouders. Dit kan zich manifesteren in verschillende vormen van pubergedrag, zoals het afwijzen van ouderlijk contact, het experimenteren met nieuwe gedragingen, en het opzoeken van risico’s. Dit gedrag is echter niet alleen te wijten aan de wil om los te komen, maar ook aan de hersenontwikkeling. Veel van het ‘typische pubergedrag’ hangt echter sterk samen met alle veranderingen in het puberbrein, die zorgen voor chaos in het hoofd van je kind. Sommige gedragingen die je als ouder graag zou zien bij je kind zijn zelfs niet haalbaar omdat de verbindingen in het brein die daarvoor nodig zijn, simpelweg nog niet ontwikkeld zijn. Dealen met pubergedrag vraagt dus om mildheid en geduld.

Tips voor ouders bij het omgaan met hun puber

1. Vertrouwen en autonomie geven

De meest effectieve beloning voor een puber is verantwoordelijkheid en autonomie geven. Laat je kind bijvoorbeeld meedenken bij beslissingen en laat hem zelf oplossingen bedenken. Dit geeft zijn zelfbeeld een flinke boost.

2. Bevestiging in plaats van ‘wijze raad’

Het is niet fijn voor een puber om steeds te horen dat jij het ook allemaal al hebt meegemaakt. Wat pubers wel fijn vinden, is bevestiging: ‘Het is ook niet makkelijk.’ Of: ‘Ik snap dat je dat een rare reactie vindt van je leraar.’

3. Communicatie en luisteren

Het opvoeden van een tiener is een uitdaging, vooral op het gebied van communicatie. Als je kind in de puberteit zit, is het belangrijk om veel te luisteren en je eigen oordelen eerst even te parkeren als je in gesprek bent. Zorg dat er een lijntje blijft, dat je puber je vertrouwt, zodat je het tijd weet als er echt problemen ontstaan.

4. Grenzen stellen

Hoewel het lastig is om te bepalen wat een ‘goede’ grens is, is het belangrijk om redelijke regels op te stellen. Stel duidelijke afspraken over het gebruik van technologie, het maken van huiswerk en het omgaan met risico’s. Laat je kind ook weten waar jij je zorgen over maakt en doe concessies als je kind laat zien dat hij verantwoordelijk is.

5. Zichzelf goed behandelen

Een tiener opvoeden vergt veel van jou als ouder. Je bent waarschijnlijk bereid al je eigen behoeften op te zetten voor je kinderen. Maar onthoud ook dat je niet voor anderen kunt zorgen als je niet goed voor jezelf zorgt. Door goed voor jezelf te blijven zorgen, zul je minder stress hebben en kun je je kind beter door de puberteit heen helpen.

De uitdagingen van de puberteit

De puberteit is een belangrijke fase voor zowel ouders als kind. Het kan moeilijker zijn je kind te begrijpen en je maakt je druk of je zoon of dochter wel goed in zijn vel zit. Hoe gaat het op school? Wat gaat er in hem om? Waar maakt hij zich zorgen over? De puberteit is een heftige periode voor je kind en daardoor ook voor jou als ouder.

1. Emotionele spanningen

De hormonale veranderingen en de wisselende emoties kunnen voor ouders een uitdaging vormen. Het is belangrijk om te leren omgaan met de plotselinge stemmingswisselingen van je kind.

2. Risicogedrag

In de midden-adolescentie zijn jongeren vaak geneigd risico’s te nemen. Dit kan zich manifesteren in het experimenteren met drugs, alcohol, of het opzoeken van nieuwe uitdagingen. Het is belangrijk om je kind goed te informeren over mogelijke gevaren.

3. Lichaamsveranderingen

De puberteit is een periode van grote lichaamsveranderingen, waaronder groeispurt, hormonale veranderingen, en het ontwikkelen van seksuele kenmerken. Dit kan voor jongeren lastig zijn, vooral als het te vroeg of te laat plaatsvindt.

Hulp en advies voor ouders

Als je je zorgen maakt over het gedrag van je kind, is het belangrijk om hulp in te winnen. Dit kan via de school, het Centrum voor Jeugd en Gezin, of via andere hulpverleners. In de bronnen vind je een overzicht van de verschillende bronnen waar je terecht kunt.

Conclusie

De puberteit is een complexe en uitdagende periode, zowel voor de jongeren als voor de ouders. Het is belangrijk om begrip en geduld te tonen, maar ook om duidelijke grenzen te stellen. Door te leren omgaan met de veranderingen en uitdagingen van de puberteit, kunnen ouders hun kind helpen om zich veilig en verantwoordelijk te ontwikkelen. De kern van het opvoeden van een puber ligt in het vertrouwen stellen, het luisteren naar het kind, en het begeleiden bij het vormgeven van hun eigen identiteit.

Bronnen

1. CJG043: Pubers opvoeden: alles over de puberteit en het omgaan met je puber
2. Nederlands Jeugdinstituut: Structuur bieden en grenzen stellen bij pubers
3. Helderopvoeden: Opvoedtips voor ouders met pubers
4. Gideon Boeken: Zo wordt tieners opvoeden leuk
5. Jmouders: Valkuilen bij het opvoeden van een tiener
6. Ruud Meulenberg: Relaties en tieners opvoeden
7. Ontspannen Opvoeden: Hoe om te gaan met een pittige puber