Tieners opvoeden: Belangrijke uitdagingen en oplossingen voor ouders

De puberteit is een van de moeilijkste jaren in het leven van een kind. Tijdens deze fase verandert het lichaam, de geest en het gedrag van een kind op een manier die zowel voor de tiener als voor de ouders een uitdaging kan vormen. Tieners willen steeds meer onafhankelijkheid, maar tegelijkertijd hebben ze ook steeds meer hulp nodig van hun ouders. In dit artikel bespreiden we de belangrijkste uitdagingen bij het opvoeden van tieners, de verantwoordelijkheden van ouders en de meest effectieve opvoedingsstrategieën.

De fasen van de puberteit

De puberteit wordt vaak onderverdeeld in drie fasen, waarbij elk stadium verschillende kenmerken en uitdagingen met zich meebrengt.

Fase 1: Vroege adolescentie (ca. 10-15 jaar)

In deze fase worden kinderen beïnvloed door hormonen én door het proces van de hersenrijping. Daardoor zijn ze emotioneler en reageren ze gevoeliger op allerlei dingen. Dit is de fase waarin kinderen erg gevoelig zijn voor groepsdruk. ‘Erbij horen’ is erg belangrijk en de meeste kinderen in deze leeftijdsfasen willen liever niet opvallen of ‘anders’ zijn. Ook zijn ze in deze fase erg gericht op het bevredigen van directe behoeften. Als ze iets willen, dan willen ze het NU!

Fase 2: Midden-adolescentie (ca. 14-16 jaar)

In deze fase krijgen pubers vaker last van stemmingswisselingen. Ook is dit de fase waarin pubers met van alles experimenteren en geneigd zijn risico’s te nemen. Ze zijn sterk gericht op het krijgen van ‘kicks’. Dit zie je bijvoorbeeld terug in de onder pubers populaire ‘challenges’, waarbij ze elkaar uitdagen om grenzen te verleggen en dit op video vastleggen en delen. Een klein, doch belangrijk aandachtspunt; jongeren in deze leeftijdsfase kunnen de consequenties nog niet overzien als ze iets gevaarlijks doen. Het inschatten van eventuele gevolgen en risico’s van hun acties gaat moeizaam en lijkt ook weinig emoties op te roepen. Dan tot slot nog een positief aspect van de midden-adolescentie: kinderen ontwikkelen steeds meer een eigen ‘ik’ en durven steeds meer ‘af te wijken’ van de norm van de groep.

Fase 3: Late adolescentie (ca. 16-22 jaar)

In de late adolescentie zie je dat jongeren steeds zelfbewuster worden en daarmee ook minder gevoelig voor groepsdruk en invloed van ‘foute vrienden’. In deze fase krijgt een puber steeds meer grip op zijn eigen doen en laten. Ze kunnen gevolgen en eventuele risico’s beter overzien. En zijn (daardoor) ook beter in staat om weloverwogen keuzes te maken. In de late adolescentie zijn jongeren in het algemeen ook beter in staat om na te denken over het eigen gedrag en zich aan te passen aan sociale situaties. Al kunnen ze zo nu en dan ook nog weleens terugvallen in wat minder volwassen gedrag.

Typisch pubergedrag

Een van de belangrijkste ontwikkelingsopgaven voor pubers is zich losmaken van hun ouders. Je dochter van 11 die ‘opeens’ geen kus of knuffel meer wil in het openbaar. Of je zoon van 13 die echt niet meer mee wil op familiebezoek. Het is afscheid nemen van de kindertijd en de nauwe band die ze toen hadden met hun ouders. En het is voorbereiden op het moment dat ze uit huis gaan. En dat kunnen ze je soms hard laten voelen met hun ‘typische pubergedrag’. Veel van het ‘typische pubergedrag’ hangt echter ook sterk samen met alle veranderingen in het puberbrein, die zorgen voor chaos in het hoofd van je kind. Sommige gedragingen die je als ouder graag zou zien bij je kind zijn zelfs niet eens haalbaar omdat de verbindingen in het brein die daarvoor nodig zijn, simpelweg nog niet ontwikkeld zijn. Dealen met pubergedrag vraagt dus om mildheid en geduld.

De uitdagingen bij het opvoeden van tieners

Het opvoeden van tieners is een complexe taak. Ouders moeten zich afvragen hoe ze hun kinderen op een manier kunnen begeleiden die hen helpt om een verantwoordelijke volwassene te worden, zonder hun onafhankelijkheid te belemmeren. Hier zijn enkele van de belangrijkste uitdagingen:

1. Onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid

Als kinderen opgroeien tot tieners, willen ze meestal onafhankelijker worden van hun ouders. En ouders verwachten van tieners dat ze meer verantwoordelijkheid nemen. Zelfstandigheid en verantwoordelijkheid zijn eigenlijk twee kanten van dezelfde medaille. Naarmate tieners meer verantwoordelijk gedrag tonen, krijgen ze meer zelfstandigheid. Het is daarom belangrijk een goed evenwicht te vinden tussen voldoende ruimte voor zelfstandigheid en passende, haalbare verwachtingen voor verantwoordelijkheid.

2. Communicatie en vertrouwen

Een van de belangrijkste uitdagingen bij het opvoeden van tieners is het opbouwen van vertrouwen. Tieners willen hun eigen mening hebben, maar ze hebben ook hulp nodig bij het nadenken over hun gedrag. Het is belangrijk om open en eerlijk te communiceren, zodat ze zich veilig en gecapaciteerd voelen. Een goed moment om met je tiener te praten is bijvoorbeeld tijdens het autorijden of in het weekend. Zorg ervoor dat je voldoende tijd en rust hebt. Wanneer je een belangrijk onderwerp wil bespreken kun je hiervoor ook een gezinsbespreking plannen.

3. Lichaamsbeweging, gezondheid en levensstijl

Gezonde gewoontes zijn bijvoorbeeld: voldoende bewegen, goed slapen en gezond eten. Het kan lastig zijn om te weten wat je van tieners kunt verwachten. Praat hier daarom over met vrienden, familie of leerkrachten die ervaring hebben met de tienerleeftijd. En denk na wat je echt belangrijk vindt. Bespreek je verwachtingen op een rustig moment met je tiener. Ga samen na wat je tiener zelf kan en waarbij jouw hulp gewenst is.

4. Technologie en sociale media

De technologie speelt een grote rol in het leven van tieners. Ze zijn vaak stevig verbonden met sociale media en gamen. Het is belangrijk om te weten hoe je met je kind over deze thema’s kunt praten. Een van de meest voorkomende valkuilen is om te veel invloed te uitoefenen op het gebruik van de smartphone. Het betekent echter ook weer niet dat je de teugels teveel moet laten vieren. Tieners lijken zo rond hun vijftiende misschien fysiek klaar voor alles, maar hun geest is dat vaak nog lang niet. Pas in hun twintiger jaren is hun brein volledig ontwikkeld. Grenzen stellen is saai advies, maar wel de sleutel naar goed ouderschap. Het houdt je tiener veilig terwijl hij/zij work in progress is.

Belangrijke opvoedingsstrategieën

Er zijn verschillende strategieën die ouders kunnen toepassen om hun kinderen op een gezonde manier te begeleiden. Hier zijn enkele van de belangrijkste:

1. Samenwerking en meedenken

Als je kind een tiener wordt, is het belangrijk om hem of haar te betrekken bij beslissingen. Dit helpt bij het opbouwen van verantwoordelijkheid. Je kunt bijvoorbeeld vragen om de mening van je tiener en deze waarderen, ook als er uiteindelijk een andere keuze wordt gemaakt. Een goed moment om met je tiener te praten is bijvoorbeeld tijdens het autorijden of in het weekend. Zorg ervoor dat je voldoende tijd en rust hebt. Wanneer je een belangrijk onderwerp wil bespreken kun je hiervoor ook een gezinsbespreking plannen.

2. Respectvol en attent gedrag

Beleefd praten, luisteren naar anderen, meewerken en rekening houden met elkaar zijn belangrijk maar niet altijd eenvoudig voor tieners. Als ouder kun je dit stimuleren door zelf het goede voorbeeld te geven en je tiener een compliment te geven wanneer dit gedrag voorkomt. Om tieners te laten meewerken helpt het om bij een verzoek te letten op: goede timing, een rustige en duidelijke stem en een positieve reactie bij meewerken. Het samen opstellen van gezinsregels helpt om de wederzijdse verwachtingen duidelijk te maken.

3. Gezonde levensstijl stimuleren

Een van de belangrijkste dingen die ouders kunnen doen is om gezonde gewoontes te stimuleren. Dit omvat voldoende bewegen, goed slapen en gezond eten. Het kan lastig zijn om te weten wat je van tieners kunt verwachten. Praat hier daarom over met vrienden, familie of leerkrachten die ervaring hebben met de tienerleeftijd. En denk na wat je echt belangrijk vindt. Bespreek je verwachtingen op een rustig moment met je tiener. Ga samen na wat je tiener zelf kan en waarbij jouw hulp gewenst is.

4. Assertief zijn

Assertief zijn betekent voor jezelf opkomen op een rustige manier. Assertieve mensen kunnen hun mening of behoefte duidelijk naar voren brengen zonder te dreigen of schreeuwen. Voor tieners is het belangrijk dat ze leren -nee- zeggen zodat ze geen dingen doen die ze niet willen of die niet mogen. Tegelijkertijd is het niet de bedoeling dat tieners hun zin doordrukken door zich agressief te gedragen. Als ouder kun je het goede voorbeeld geven door duidelijk maar rustig aan te geven wat je wel en niet wilt. Je kunt ook laten zien hoe je rustig kunt blijven bijvoorbeeld door ontspanningsoefeningen, even een blokje omgaan of tot 10 tellen. Stimuleer het geven van de eigen mening van je tiener. Oefen thuis samen lastige situaties bijvoorbeeld met vrienden of op school. Oefen ook hoe je rustig kunt blijven als dingen anders lopen dan gepland. Hou er rekening mee dat tieners erg emotioneel kunnen reageren. Laat dan als ouder zien dat jij toch rustig blijft, en stel een afkoel moment voor.

Belangrijke valkuilen bij het opvoeden van tieners

Er zijn verschillende veelvoorkomende valkuilen bij het opvoeden van tieners. Hier zijn enkele van de belangrijkste:

1. Ze nog steeds behandelen als een kind

Als de puberteit eenmaal toeslaat, gaan kinderen door een turbulente tijd. Ze ervaren een groeispurt, maken allerlei cognitieve ontwikkelingen door en moeten hun weg zien te vinden in de jungle die de middelbare school heet. De emoties lopen hoog op en risicovol gedrag neemt toe. Het is jouw taak om je puber de kans te geven om te groeien, grenzen te verleggen, dingen te proberen, onderuit te gaan en weer op te staan. Heb wat vertrouwen in je tiener en geef ze de ruimte het juiste te doen.

2. ‘Uitchecken’ omdat ze al volwassen zijn

Dat betekent echter ook weer niet dat je de teugels teveel moet laten vieren. Tieners lijken zo rond hun vijftiende misschien fysiek klaar voor alles, maar hun geest is dat vaak nog lang niet. Pas in hun twintiger jaren is hun brein volledig ontwikkeld. Grenzen stellen is saai advies, maar wel de sleutel naar goed ouderschap. Het houdt je tiener veilig terwijl hij/zij work in progress is.

3. Hun beste vriend zijn

Het is belangrijk om te weten dat tieners soms moeite hebben met het opbouwen van vertrouwen. Het is belangrijk om open te communiceren, maar ook om ruimte te geven. Het is belangrijk om te weten dat het opvoeden van tieners geen eenvoudige opdracht is, maar dat het wel mogelijk is om met de juiste strategieën en hulp van anderen goed met de situatie om te gaan.

Conclusie

Het opvoeden van tieners is een complexe taak. Ouders moeten zich afvragen hoe ze hun kinderen op een manier kunnen begeleiden die hen helpt om een verantwoordelijke volwassene te worden, zonder hun onafhankelijkheid te belemmeren. De belangrijkste uitdagingen zijn het opbouwen van vertrouwen, het stimuleren van gezonde gewoontes en het oplossen van problemen met technologie en sociale media. De meest effectieve opvoedingsstrategieën zijn het samenwerken met je kind, het stimuleren van respectvol gedrag en het opbouwen van een gezonde levensstijl. Tijdens deze fase is het belangrijk om geduldig, open en eerlijk te communiceren en ruimte te geven aan je kind. Met de juiste aanpak is het mogelijk om de uitdagingen van de puberteit te overwinnen en je kind te helpen om een gezonde, verantwoordelijke volwassene te worden.

Bronnen

1. CJG043: Puberopvoeding – alles over de puberteit en het omgaan met je puber
2. NJI: Structuur bieden en grenzen stellen bij pubers
3. JMouders: Valkuilen ouders tijdens het opvoeden van tieners
4. Helderopvoeden: Opvoedtips voor ouders met pubers
5. Positiefopvoeden: Verantwoordelijke tieners
6. De Barbaar: Zo wordt tieners opvoeden leuk
7. Ruud Meulenberg: Relaties tieners opvoeden