TV-programma’s en kinderopvoeding: Wat werkt er en wat niet?
juli 11, 2025
De opvoeding van kinderen is een complexe en belangrijke taak die zowel fysieke als mentale aspecten omvat. In de geschiedenis van de opvoeding zijn er verschillende theorieën en filosofische opvattingen geweest die de grondslag vormden voor de manier waarop kinderen werden opgevoed. Een van de meest invloedrijke theorieën is de tabula rasa-theorie, die uitgaat van het idee dat kinderen bij de geboorte een onbeschreven blad zijn, dat pas door ervaringen en omgeving wordt beïnvloed. Deze theorie heeft een grote impact gehad op de opvoedingsideeën, met name in het 18e-eeuws empirisme en sensualisme. In dit artikel worden de kernideeën van de tabula rasa-theorie besproken, en wordt gekeken naar de invloed die deze theorie heeft gehad op de opvoeding van kinderen in de geschiedenis.
De kern van de tabula rasa-theorie
De tabula rasa-theorie, ook wel blank sheet -theorie genoemd, stelt dat kinderen bij geboorte geen aangeboren kennis of gedragspatronen hebben. In plaats daarvan ontwikkelen kinderen hun gedrag, kennis en karakter door ervaringen en interactie met hun omgeving. Deze theorie is ontstaan in het 18e-eeuws empirisme, waarin filosofen zoals John Locke de nadruk legden op zintuiglijke ervaringen als bron van kennis. Volgens Locke is de geest van het kind bij de geboorte een tabula rasa – een onbeschreven blad – en pas door de invloed van de omgeving, zoals onderwijs, opvoeding en sociale interacties, worden de gedachten en gedragingen van het kind gevormd.
Deze theorie is een pleidooi voor een actieve opvoeding, waarin de rol van ouders en onderwijzers centraal staat. Het idee is dat kinderen opgevoed moeten worden door hen te begeleiden, te leren geven en hen te laten experimenteren met de wereld. De nadruk ligt op het ontwikkelen van kritisch denken, verantwoordelijkheid en de juiste moraal. Dit leidde tot een verschuiving in de opvoeding, waarin kinderen niet langer werden gezien als onmiddellijk volwassenen, maar als individuen die geleidelijk aan worden opgevoed tot burgers en denkende wezens.
De invloed op de opvoeding in de geschiedenis
In de geschiedenis van de opvoeding heeft de tabula rasa-theorie invloed gehad op verschillende stromingen en theorieën. Zo heeft John Locke in zijn werk An Essay Concerning Human Understanding (1690) de basis gelegd voor de opvatting dat kennis en gedrag van kinderen bepaald worden door de omgeving. Deze visie leidde tot een verandering in de opvoeding, waarin kinderen niet meer als onmiddellijk volwassenen werden beschouwd, maar als individuen die geleidelijk aan worden opgevoed tot burgers. Dit leidde tot een groeiende nadruk op het leren en het onderwijzen van kinderen op basis van ervaring en interactie.
In de 18e-eeuwse opvoedingsideeën, zoals die van Jean-Jacques Rousseau, wordt de tabula rasa-theorie verder uitgewerkt. Rousseau stelt in zijn werk Émile, ou de l’éducation (1762) dat kinderen natuurlijk moeten opgroeien en dat hun gedrag bepaald wordt door de omgeving. Hij benadruidt dat kinderen niet moeten worden opgeleid zoals volwassenen, maar dat ze moeten leren op basis van eigen ervaringen. Dit idee van een natuurlijke opvoeding heeft invloed gehad op de opvoedingspraktijk, waarin kinderen werden gezien als individuen die geleidelijk aan hun eigen kennis en gedrag ontwikkelen.
De rol van de opvoedingsideeën in de geschiedenis
De tabula rasa-theorie heeft ook invloed gehad op de opvoedingsideeën in Nederland. In de 18e en 19e eeuw werden er veel filosofische en pedagogische theorieën ontwikkeld die de nadruk legden op het opvoeden van kinderen via ervaring en omgeving. Zo stond in de Bataafse Republiek (1795-1797) het onderwijs centraal als middel om moreel verval tegen te gaan en de Nederlandse volkskracht te herstellen. In dit kader werd het onderwijs gezien als een manier om kinderen te leren gehoorzamen, vroomheid en burgerlijk gedrag. Dit werd beïnvloed door de filosofieën van Locke en Rousseau, die aandacht deden komen voor de rol van de omgeving bij het vormen van het gedrag van kinderen.
In de 19e eeuw werd de opvoeding verder geformaliseerd, met name door de inwerkingtreding van de schoolwet van 1806. Deze schoolwet bepaalde dat kinderen onderwijs moesten krijgen, en dat het onderwijs gericht moest zijn op het ontwikkelen van burgerlijke deugden en het leren lezen, schrijven en rekenen. De tabula rasa-theorie had hierin een invloed, want het idee dat kinderen een onbeschreven blad zijn, leidde tot een bredere nadruk op het opvoeden van kinderen via ervaring en omgeving.
De invloed van de theorie op de opvoedingspraktijk
De tabula rasa-theorie heeft ook invloed gehad op de praktijk van de opvoeding. In de geschiedenis van de jeugdliteratuur, bijvoorbeeld, werd de nadruk gelegd op het geven van kinderen goede voorbeelden en verhalen die hen zouden helpen om morele waarden te ontwikkelen. In de jaren 1780 formuleerde de Duitse pedagoog C.G. Salzmann eisen voor kinderboeken, waarbij de personages in de verhalen zich aan de morele regels moesten houden. Dit leidde tot een sterke morele invloed in de jeugdliteratuur, waarin kinderen werden opgeleid om de juiste waarden en gedragingen te ontwikkelen.
In de opvoedingspraktijk van de 19e eeuw werd ook gekeken naar de invloed van de omgeving op het gedrag van kinderen. Zo werd er onderzoek gedaan naar de pedagogische normen en waarden in kinderboeken, en werd er gekeken naar de rol van man en vrouw in de opvoeding. Ook in de opvoedingspraktijk van de 19e eeuw werd de nadruk gelegd op het leren en het onderwijzen van kinderen via ervaring en interactie met de omgeving.
De invloed op moderne opvoeding
De tabula rasa-theorie heeft ook invloed gehad op de moderne opvoeding. In de hedendaagse opvoeding wordt vaak gekeken naar de invloed van de omgeving op het gedrag van kinderen, en wordt er gekeken naar de rol van ouders, onderwijzers en maatschappelijke omstandigheden. De nadruk ligt op het ontwikkelen van kritisch denken, verantwoordelijkheid en de juiste moraal, en op het leren door ervaring en interactie met de wereld.
In de hedendaagse pedagogiek wordt ook gekeken naar de invloed van de omgeving op de ontwikkeling van het kinderbrein. Zo wordt er gekeken naar de manier waarop kinderen in de eerste drie levensjaren hun hersenontwikkeling opbouwen, en hoe de omgeving hierin een rol speelt. De tabula rasa-theorie speelt hierin een rol, omdat de nadruk ligt op het idee dat kinderen bij de geboorte een onbeschreven blad zijn, en dat hun gedrag en kennis worden gevormd door de omgeving.
Conclusie
De tabula rasa-theorie heeft in de geschiedenis van de opvoeding een grote invloed gehad. Het idee dat kinderen bij de geboorte een onbeschreven blad zijn, en dat hun gedrag en kennis worden gevormd door de omgeving, heeft geleid tot een verandering in de opvoedingspraktijk. De theorie heeft ook invloed gehad op de filosofieën van Locke, Rousseau en andere denkers, en heeft bijgedragen aan de opbouw van de moderne opvoeding. In de hedendaagse opvoeding wordt ook gekeken naar de invloed van de omgeving op de ontwikkeling van kinderen, en wordt er gekeken naar de rol van ouders, onderwijzers en maatschappelijke omstandigheden. De tabula rasa-theorie blijft dus een belangrijk onderdeel van de opvoedingsfilosofie en heeft een blijvende invloed op de opvoeding van kinderen.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
