Lichamelijke opvoeding in het voortgezet onderwijs: kerndoelen, eindtermen en urennormen

Lichamelijke opvoeding (LO) is een belangrijk onderdeel van het onderwijs in het voortgezet onderwijs (vo). Het vak speelt een cruciale rol in het ontwikkelen van lichamelijke vaardigheden, sociaal gedrag en een actieve leefstijl bij leerlingen. De kerndoelen, eindtermen en urennormen vormen de basis voor het bepalen van de inhoud en het tempo van het lichamelijke onderwijs. In dit artikel worden de belangrijkste informatie en richtlijnen over lichamelijke opvoeding in het voortgezet onderwijs behandeld, met aandacht voor de verschillende leerjaren, de aandachtspunten en de rol van de scholen bij de uitvoering van het onderwijs.

Kerndoelen en eindtermen voor lichamelijke opvoeding

In het voortgezet onderwijs zijn kerndoelen en eindtermen van groot belang voor de bepaling van de inhoud en het niveau van het vak lichamelijke opvoeding. Voor leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs (vo) zijn er kerndoelen voor bewegen en sport opgesteld. Deze kerndoelen zijn opgesteld in 2006 en zijn onderdeel van het leerplan. Voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs gelden eindtermen, die het niveau van het onderwijs bepalen.

In de onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn er zes kerndoelen voor bewegen en sport. Deze zijn opgesteld op basis van de kernvaardigheden en het ontwikkelen van lichamelijke vaardigheden. De kerndoelen zijn onderverdeeld in tussendoelen, die door de scholen worden toegepast. De kerndoelen zijn ook onderdeel van het Leerplan in beeld, een document dat de doorlopende leerlijnen beschrijft.

In de bovenbouw van het voortgezet onderwijs zijn er eindtermen opgesteld voor de verschillende vakken. Voor het verplichte vak lichamelijke opvoeding zijn in 2007 eindtermen opgesteld. Deze eindtermen zijn van toepassing op alle leerwegen, waaronder vmbo-bb, vmbo-kb, vmbo-gl, vmbo-tl, havo en vwo. De eindtermen beschrijven wat leerlingen moeten kunnen, maar geven niet aan hoe het geleerd moet worden. De eindtermen zijn te vinden op Examenblad.

Voor leerlingen die een keuzevak lichamelijke opvoeding kiezen, zijn er ook eindtermen. Deze eindtermen zijn van toepassing op LO2 in de bovenbouw van het vmbo. De eindtermen voor LO2 zijn opgesteld in 2007 en zijn van toepassing op de leerwegen vmbo-gl en vmbo-tl. De eindtermen zijn ook opgenomen in het programma van toetsing en afsluiting (PTA).

Uren LO in het voortgezet onderwijs

De hoeveelheid uren die besteed wordt aan lichamelijke opvoeding in het voortgezet onderwijs, is van groot belang voor de kwaliteit van het onderwijs. Sinds de afschaffing van de minimumtabel in 2005 heeft lichamelijke opvoeding een beschermde status. De reparatiewet, die in april 2024 is aangenomen, heeft duidelijkheid gegeven over de urennormen voor bewegingsonderwijs.

De reparatiewet stelt duidelijke landelijke urennormen vast voor lichamelijke opvoeding per schoolsoort. Voor het voortgezet onderwijs gelden de volgende minimumtijden:
- VMBO: minimaal 333 klokuren
- HAVO: minimaal 360 klokuren
- VWO: minimaal 400 klokuren

Deze nieuwe urennormen vervangen de vorige richtlijnen, die terugkwamen op de situatie van 1 augustus 2005. De nieuwe normen geven scholen nu duidelijkheid over de hoeveelheid uren die aan lichamelijke opvoeding moet worden besteed.

De rekenmodule voor uren LO in het vo wordt gerekend met 40 lesweken. Dit betekent dat de uren LO in het voortgezet onderwijs op een bepaalde manier worden berekend. Voor leden van de KVLO zijn er downloads beschikbaar met de rekenmodule.

Schoolexamen en examenprogramma’s

In de bovenbouw van het voortgezet onderwijs is het schoolexamen een belangrijk onderdeel van de eindbeoordeling. Voor het verplichte vak lichamelijke opvoeding 1 (LO1) in de bovenbouw van het vmbo zijn in 2007 eindtermen opgesteld. Deze eindtermen zijn van toepassing op alle leerwegen, waaronder vmbo-bb, vmbo-kb, vmbo-gl en vmbo-tl. De eindtermen beschrijven wat leerlingen moeten kunnen, maar geven niet aan hoe het geleerd moet worden.

Het examenprogramma LO1 bestaat uit een preambule met zes algemene onderwijsdoelen, en negen exameneenheden. Deze exameneenheden zijn:
- LO1/K/1: Oriëntatie op leren en werken
- LO1/K/2: Basisvaardigheden
- LO1/K/3: Leervaardigheden in het vak lichamelijke opvoeding
- LO1/K/4: Spel
- LO1/K/5: Turnen
- LO1/K/6: Bewegen op muziek
- LO1/K/7: Atletiek
- LO1/K/8: Zelfverdediging
- LO1/K/9: Actuele bewegingsactiviteiten

LO1 wordt afgesloten met een schoolexamen. Voor de exameneenheden die met een schoolexamen afgesloten worden, zijn alleen globaal geformuleerde eindtermen vastgesteld. De eindtermen beschrijven wát geleerd moet worden en niet hoe geleerd moet worden. De globaal geformuleerde eindtermen bevatten geen indicatie van het beheersingsniveau dat leerlingen zouden kunnen bereiken.

Een school mag zelf vorm en inhoud geven aan het schoolexamen, zolang ze zich maar op de globale eindtermen richten. Ook mag een school zelf kiezen of ze gebruikmaakt van de beschikbare handreikingen. De scholen mogen ook accenten leggen en kiezen voor meer of minder integratie van vakken. Daarnaast kan een school zelf kiezen voor een regionale inkleuring van het schoolexamen, bijvoorbeeld in overleg met het mbo of met bedrijven en instellingen in de regio.

Keuzevakken en beroepsgerichte activiteiten

Naast het verplichte vak lichamelijke opvoeding zijn er ook keuzevakken beschikbaar. Voor het vmbo is LO2 een keuze-examenvak. Dit vak is beschikbaar op het vmbo-gl en vmbo-tl. LO2 is een keuzevak dat leerlingen helpt om regelende rollen zoals scheidsrechter, organisator en spelleider te leren. De leerlingen die LO2 kiezen, moeten voldoen aan de eindtermen van LO2.

In de beroepsgerichte keuzevakken in de bovenbouw van het vmbo-bb/kb zijn er ook eindtermen opgesteld. Deze eindtermen zijn van toepassing op de keuzevakken zoals Voorkomen van ongevallen en EHBO (Z&W) en ondersteuning bij sport- en bewegingsactiviteiten. Deze vakken zijn onderdeel van de top 3 meest gekozen keuzevakken in de bovenbouw van het vmbo.

Voor havo en vwo gelden de eindtermen LO voor alle leerlingen als verplicht vak in het gemeenschappelijk deel. Het schoolexamenvak Bewegen, sport en maatschappij (BSM) kan gekozen worden in het vrije deel. Voor havo is de studielast 320 uur, en voor vwo 440 uur. BSM wordt inmiddels op bijna 250 havo/vwo-scholen aangeboden.

Actualisatie van kerndoelen en eindtermen

De kerndoelen en eindtermen worden regelmatig aangepast om aan de veranderende behoeften van de leerlingen en het onderwijs te voldoen. De actualisatie van de kerndoelen en eindtermen gebeurt op een verantwoorde manier. Per leergebied is daarom een team samengesteld dat de kerndoelen en eindtermen in de gaten houdt.

Voor het primair onderwijs, de onderbouw van het voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs is er een conceptkerndoelenproject. Deze projecten worden uitgewerkt in samenwerking met leraren, vakexperts en curriculumexperts. Een advieskring, bestaande uit organisaties met vakinhoudelijke opvattingen, geeft het kerndoelenteam feedback en reflecteert op de (tussen-)producten van het team.

In november 2024 zijn de conceptkerndoelen bewegen en sport opgeleverd. Deze kerndoelen gaan meer in op kwalificatie, socialisatie en subjectificatie. De kerndoelen zijn vertaald in leren bewegen, samen bewegen en betrokken bewegen. De conceptkerndoelen zijn opgenomen in het Leerplan in beeld en het Kompas bewegingsonderwijs.

Conclusie

Lichamelijke opvoeding is een belangrijk onderdeel van het voortgezet onderwijs. De kerndoelen, eindtermen en urennormen vormen de basis voor het bepalen van de inhoud en het niveau van het vak lichamelijke opvoeding. De scholen hebben ruimte om het onderwijs naar eigen behoefte in te richten, maar moeten wel voldoen aan de gestelde eisen. De actualisatie van de kerndoelen en eindtermen gebeurt regelmatig, zodat het onderwijs aan de veranderende behoeften van de leerlingen en het onderwijs kan voldoen. De samenwerking tussen leraren, vakexperts en curriculumexperts is daarbij van groot belang.

Bronnen

1. Handreiking SE Lichamelijke opvoeding
2. LO in het voortgezet onderwijs (vo)
3. Fase van beproeven van conceptkerndoelen bewegen en sport
4. Bewegingsonderwijs
5. Het examenprogramma
6. Handreiking SE Lichamelijke opvoeding
7. Kerndoelen en eindtermen
8. Lichamelijke Opvoeding 2
9. Actualisatie kerndoelen en eindtermen
10. Service Level Objective
11. Service Level Objective
12. Service Level Objective