Het meten van sensitief opvoedgedrag: een praktische aanpak voor jeugdprofessionals

In de jeugdopvang en jeugdhulpverlening is het begrijpen en beoordelen van sensitief opvoedgedrag van cruciaal belang voor de gezonde ontwikkeling van kinderen. Sensitief opvoedgedrag wordt gedefinieerd als het opmerken, begrijpen en gepast reageren op signalen van een kind. Dit gedrag draagt bij aan een veilige gehechtheid, sociale competentie en de ontwikkeling van academische vaardigheden. De World Health Organization en de Gezondheidsraad adviseren om gezinnen te ondersteunen met het bieden van sensitief opvoedgedrag. Om te kunnen bepalen welke gezinnen zulke ondersteuning kunnen gebruiken, hebben professionals in de jeugdhulpverlening goede observatie-instrumenten nodig.

Wat is sensitief opvoedgedrag?

Sensitief opvoedgedrag betekent dat een opvoeder de signalen van een kind opmerkt, begrijpt en gepast reageert. Dit is belangrijk voor de emotionele veiligheid van het kind. Door de signalen van het kind te oppikken, voelt het kind zich gezien, gehoord en begrepen. Dit legt de basis voor zelfvertrouwen en vertrouwen in anderen. Het opgroeien in een omgeving waar sensitief opvoedgedrag aanwezig is, draagt op een later moment ook op positieve wijze bij aan het verwachtingspatroon dat kinderen hebben tegenover andere mensen.

Hoe wordt sensitief opvoedgedrag gemeten?

Voor het meten van sensitief opvoedgedrag zijn er verschillende instrumenten en methoden beschikbaar. Een voorbeeld is de OK!-app en e-learning-pakket, ontwikkeld door orthopedagoog Mirte Forrer. Deze tool helpt professionals om snel en gestructureerd sensitief opvoedgedrag te observeren met een visuele beslisboom. De bijbehorende e-learning leert hen hoe ze de tool gebruiken, de resultaten interpreteren en bespreken met opvoeders, inclusief een betrouwbaarheidstoets. Uit onderzoek bleek dat het OK!- pakket een betrouwbare manier was om de opvoedrelatie te observeren.

Praktijkgerichte observatie-instrumenten

De opdracht van Forrer was om een goed en praktijkgericht observatie-instrument te ontwikkelen voor sensitief opvoedgedrag. Daarnaast wilde ze onderzoeken of het observeren van sensitief opvoedgedrag voldoende is, of dat professionals ook ander opvoedgedrag zouden moeten observeren, zoals warmte, ondersteuning van autonomie en vijandigheid. Uit haar onderzoek blijkt dat sensitief opvoedgedrag een belangrijke voorspeller is van de ontwikkeling van kinderen, en dat ander opvoedgedrag hierin geen aanvullende of consistente voorspellende rol speelt.

Belang van sensitieve responsiviteit

Sensitieve responsiviteit is een vorm van sensitief opvoedgedrag waarbij de opvoeder op positieve manier reageert op de signalen van het kind. Dit is belangrijk voor de emotionele veiligheid van het kind. Door de signalen van het kind te oppikken, voelt het kind zich gezien, gehoord en begrepen. Dit legt de basis voor zelfvertrouwen en vertrouwen in anderen. Het opgroeien in een omgeving waar sensitieve responsiviteit aanwezig is, draagt op een later moment ook op positieve wijze bij aan het verwachtingspatroon dat kinderen hebben tegenover andere mensen.

Voorbeelden van sensitieve responsiviteit

Een voorbeeld van sensitieve responsiviteit is het opmerken van een kind dat in een hoekje zit en zich ongemakkelijk voelt. De opvoeder kan hierop reageren door de aandacht te richten op het kind en te luisteren naar wat het kind zegt. Een ander voorbeeld is een kind dat met een grote lach vertelt dat het zelf zijn of haar jas heeft aangetrokken. De opvoeder kan hierop reageren door te zeggen: “Ik zie inderdaad dat je je jas zelf hebt aangetrokken”. Hierdoor voelt het kind zich gezien en begrepen.

De rol van de pedagogisch medewerker

De pedagogisch medewerker speelt een belangrijke rol in het waarnemen en beantwoorden van de signalen van het kind. Belangrijk is dat er eerst een band opgebouwd wordt tussen de kinderen en de pedagogisch medewerker, dit is de basis. Hierbij is continuïteit in het contact tussen het kind en de pedagogisch medewerker van belang. Door deze band op te bouwen leren de kinderen de pedagogisch medewerker kennen en kunnen ze ontdekken hoe de pedagogisch medewerker is en reageert. Als pedagogisch medewerker kun je de specifieke behoeftes en uitingen van het kind en hoe daar het best op kan worden gereageerd ontdekken.

Ondersteuning van ouders

Ouders kunnen worden ondersteund bij het opbouwen van een veilige gehechtheidsrelatie met hun kind. Een belangrijke boodschap in deze richtlijn is dat problematische gehechtheidsrelaties altijd weer bijgestuurd kunnen worden, bij voorkeur via de ouders aan wie het kind gehecht is. Wanneer de gehechtheidspersoon – de ouder dus – sensitief en voorspelbaar op het kind reageert, kan een problematische gehechtheidsrelatie bijgesteld worden. Voorwaarde daarbij is wel dat ouder en kind zich in een redelijk stabiele situatie bevinden.

Deelname aan onderzoek

In het onderzoek naar de effectiviteit van behandelingen wordt gebruikgemaakt van RCT (Randomized Controlled Trial). Deelname aan het onderzoek duurt in totaal ongeveer 3 maanden, en in deze tijd neemt een gezin 3 keer deel aan een onderzoeksafspraak. Tijdens elke onderzoeksafspraak vullen ouders een aantal vragenlijsten in, waarbij onder andere de mate van traumaklachten van de ouder en het kind worden gemeten. Daarnaast wordt tijdens elke onderzoeksafspraak een video-opname van de ouder en het kind gemaakt, om de kwaliteit van het oudergedrag te kunnen beoordelen.

De invloed van sensitief opvoedgedrag

Sensitief opvoedgedrag heeft directe en indirecte effecten op het kind die gelijk maar ook op een later moment te merken zijn. Het legt de basis voor zelfvertrouwen en vertrouwen in anderen. Kinderen die in een omgeving opgroeien waar sensitief opvoedgedrag aanwezig is, staan open om de wereld en de mensen om hen heen te ontdekken, onderzoeken en om nieuwe ervaringen op te doen.

Samenwerking tussen ouders en professionals

Bij het opbouwen van een veilige gehechtheidsrelatie is samenwerking tussen ouders en professionals van groot belang. De pedagogisch medewerker kan helpen bij het bepalen van de kwaliteit van de gezins- en opvoedingsomstandigheden. De vragenlijst biedt aanknopingspunten om het functioneren van het gezin op een effectieve manier bij te sturen. De vragenlijst meet de relaties tussen de ouders en het kind, tussen de ouders onderling en tussen het gezin en de omgeving.

Conclusie

Het meten van sensitief opvoedgedrag is van groot belang voor de gezonde ontwikkeling van kinderen. Er zijn verschillende instrumenten en methoden beschikbaar om sensitief opvoedgedrag te observeren en te beoordelen. De OK!-app en e-learning-pakket, ontwikkeld door Mirte Forrer, zijn een betrouwbare manier om de opvoedrelatie te observeren. Ondersteuning van ouders bij het opbouwen van een veilige gehechtheidsrelatie is belangrijk, evenals samenwerking tussen ouders en professionals. Het opgroeien in een omgeving waar sensitief opvoedgedrag aanwezig is, draagt bij aan de ontwikkeling van kinderen en hun vermogen om de wereld te ontdekken en nieuwe ervaringen op te doen.

Bronnen

1. Sensitief opvoedgedrag – het opmerken, begrijpen en gepast reageren op signalen van een kind
2. Gezinsvragenlijst GVL
3. Het doel van NIK – het stimuleren van sensitief opvoedgedrag
4. Sensitieve responsiviteit
5. Robbie Williams in Deutschland
6. De vragenlijst GVL
7. Sensitief reageren
8. De Wikipedia-pagina over Robbie Williams
9. Het onderzoek naar de effectiviteit van behandelingen