Het invloedrijke effect van schoolklimaat op morele opvoeding in het voortgezet onderwijs

Het ontwikkelen van morele vaardigheden bij jongeren is een cruciaal onderdeel van het onderwijs. In het voortgezet onderwijs spelen de school en het klimaat daarbinnen een centrale rol bij het vormen van de morele en sociale ontwikkeling van leerlingen. Uit onderzoek blijkt dat het schoolklimaat, inclusief de omgeving, het gedrag en de relaties tussen leerlingen en leerkrachten, een belangrijke bijdrage levert aan de vorming van morele waarden en burgerschap. In dit artikel wordt ingegaan op de invloed van het schoolklimaat op de morele opvoeding van leerlingen in het voortgezet onderwijs, gebaseerd op een internationaal vergelijkend onderzoek naar kiesintenties bij 14-jarigen.

De rol van het schoolklimaat bij morele ontwikkeling

Het schoolklimaat wordt vaak gedefinieerd als de collectieve ervaring van leerlingen en leerkrachten over de omgeving, de sociale relaties en het gedragspatroon op school. In het onderzoek dat is gedaan door het Pedagogisch Studiecentrum van de Universiteit van Amsterdam, wordt het schoolklimaat geanalyseerd als een cruciale factor bij de vorming van morele waarden en burgerschap. Het onderzoek richt zich op leerlingen van 14 jaar, een leeftijd waarin de morele en sociale ontwikkeling zich nog in een fase van vorming bevindt.

Het onderzoek toont aan dat leerlingen die zich veilig en gewenst voelen in hun schoolomgeving vaker bereid zijn om actief deel te nemen aan het maatschappelijk leven. Dit omvat het stemmen op politieke kwesties, het deelnemen aan gemeenschapsactiviteiten, en het vormen van een eigen morele visie. Daarnaast blijkt dat een positief schoolklimaat leidt tot een hogere mate van empathie, verantwoordelijkheid en respect voor anderen.

Wat bepaalt het schoolklimaat?

Het schoolklimaat wordt beïnvloed door meerdere factoren, waaronder:

1. Sociale relaties tussen leerlingen

De mate waarin leerlingen met elkaar omgaan, elkaar ondersteunend vinden en samenwerken, heeft een directe invloed op het gevoel van collectieve verantwoordelijkheid en gemeenschapszin. Leerlingen die zich in hun klas voelen horen, zijn vaker bereid om zich te betrokken te stellen bij morele kwesties.

2. Gedragsregels en discipline

Een duidelijk en consistent gedragsreglement zorgt voor een veilige en overzichtelijke omgeving. Dit helpt leerlingen om zich te richten op leerdoelen en het ontwikkelen van een morele houding. Bovendien leidt een duidelijk beleid tot een hogere mate van respect voor autoriteiten en regels.

3. Betrokkenheid van leerkrachten

Leerkrachten die open staan voor gesprekken, empathisch omgaan met leerlingen en hun morele ontwikkeling ondersteunen, dragen bij aan een positief schoolklimaat. Leerkrachten die actief zijn in het begeleiden van morele dilemma’s en het bespreken van ethische kwesties, helpen leerlingen om een eigen morele opvatting te vormen.

4. Samenwerking met ouders

Een sterke samenwerking tussen school en ouders is essentieel voor het vormen van een cohesieve omgeving. Ouders die betrokken raken bij het schoolproces, helpen bij het opbouwen van een positief schoolklimaat. Daarnaast is het belangrijk dat ouders hun kinderen ondersteunen bij het vormen van een morele visie en het nadenken over ethische kwesties.

Morele opvoeding in het voortgezet onderwijs

In het voortgezet onderwijs is de morele opvoeding een belangrijk onderdeel van het curriculum. Het doel is om leerlingen te leren nadenken over ethische kwesties, verantwoordelijkheid te nemen en empathie te ontwikkelen. In het onderzoek dat in dit artikel is besproken, wordt gekeken naar de invloed van het schoolklimaat op deze morele ontwikkeling.

De rol van het curriculum

In veel scholen wordt de morele opvoeding opgenomen in het curriculum, bijvoorbeeld via vakken als aardrijkskunde, geschiedenis en filosofie. Deze vakken helpen leerlingen om kritisch na te denken over morele dilemma’s en hun eigen waarden te vormen. Daarnaast is er ook ruimte voor praktijkgerichte activiteiten, zoals vrijwilligerswerk en samenwerking met lokale gemeenschappen.

De invloed van het schoolklimaat

Het onderzoek toont aan dat leerlingen die zich veilig en gewenst voelen in hun schoolomgeving vaker bereid zijn om actief deel te nemen aan het maatschappelijk leven. Dit omvat het stemmen op politieke kwesties, het deelnemen aan gemeenschapsactiviteiten, en het vormen van een eigen morele visie. Daarnaast blijkt dat een positief schoolklimaat leidt tot een hogere mate van empathie, verantwoordelijkheid en respect voor anderen.

Kiesintenties en burgerschap

Een van de centrale thema’s van het onderzoek is de kiesintentie van 14-jarigen. Dit onderzoek richt zich op het begrijpen van de invloed van het schoolklimaat op de bereidheid van jongeren om in de toekomst te stemmen en actief deel te nemen aan het maatschappelijk leven. De bevindingen laten zien dat leerlingen die een positief schoolklimaat ervaren, vaker een positieve houding tonen tegenover politieke kwesties en burgerschap.

Invloed van het klimaat op kiesintenties

Leerlingen die zich in hun schoolomgeving veilig voelen en actief worden betrokken bij het schoolleven, zijn vaker bereid om in de toekomst te stemmen. Dit komt door het gevoel van betrokkenheid, het begrip van burgerrechten en verantwoordelijkheden, en het ontwikkelen van een eigen mening over maatschappelijke kwesties. Daarnaast is er een verband gebleken tussen een positief schoolklimaat en het vormen van een eigen morele opvatting, wat leidt tot een grotere bereidheid om deel te nemen aan het maatschappelijk leven.

Beperkingen van het onderzoek

Hoewel het onderzoek belangrijke inzichten oplevert, zijn er ook beperkingen. Het onderzoek is gericht op leerlingen van 14 jaar, wat betekent dat de bevindingen mogelijk niet volledig overeenkomen met de situatie in lagere school of in het secundair onderwijs. Bovendien is het onderzoek gebaseerd op zelfrapportages van leerlingen, wat beïnvloed kan worden door persoonlijke waarnemingen en percepties.

Daarnaast is het onderzoek grotendeels gericht op de invloed van het schoolklimaat, zonder in detail te treden in de invloed van andere factoren zoals familieomstandigheden, cultuur of economische situatie. Dit betekent dat de bevindingen beperkt kunnen zijn in hun toepasbaarheid op alle leerlingen.

Conclusie

Het onderzoek naar het invloedrijke effect van schoolklimaat op morele opvoeding in het voortgezet onderwijs laat zien dat een positief schoolklimaat een cruciale bijdrage levert aan de vorming van morele waarden, burgerschap en kiesintenties bij jongeren. De invloed van sociaal gedrag, gedragsregels, betrokkenheid van leerkrachten en samenwerking met ouders is hierbij van groot belang. De bevindingen suggereren dat leerlingen die zich veilig en gewenst voelen in hun schoolomgeving, vaker bereid zijn om actief deel te nemen aan het maatschappelijk leven. Dit benadruit het belang van een gezond schoolklimaat als onderdeel van de morele opvoeding.

Bronnen

1. Determinanten van burgerschapsvorming bij jongeren: Een internationaal vergelijkend onderzoek naar kiesintenties bij 14-jarigen