Samenwerking in de lichamelijke opvoeding: strategieën en voorbeelden voor effectief onderwijs

In de lichamelijke opvoeding is samenwerking een cruciale vaardigheid die zowel op sociaal als leerprocesniveau belangrijk is. Volgens onderzoek en praktijkvoorbeelden is het belangrijk om samenwerking te bevorderen in de lessen, zodat leerlingen niet alleen fysieke vaardigheden ontwikkelen, maar ook sociale en emotionele competenties. In dit artikel worden strategieën, praktijkvoorbeelden en aanbevelingen besproken op basis van de bronnen die in de gegeven informatie zijn opgenomen.

Samenwerking als kernvaardigheid in de lichamelijke opvoeding

Samenwerking wordt gezien als een van de belangrijkste vaardigheden voor de 21e eeuw. In het bewegingsonderwijs is het belangrijk om deze vaardigheid te bevorderen, aangezien leerlingen hierdoor beter kunnen omgaan met sociale interacties, groepsdynamiek en verantwoordelijkheid. Uit onderzoek blijkt dat samenwerking niet alleen helpt bij het leren van bewegingsvaardigheden, maar ook bij het ontwikkelen van sociale competenties en het opbouwen van zelfvertrouwen.

In de lichamelijke opvoeding is het belangrijk dat leerlingen samenwerken bij het uitvoeren van activiteiten, zoals spelletjes, wedstrijden, of bewegingsopdrachten. Dit vereist dat docenten de juiste omstandigheden creëren, zoals het stellen van duidelijke doelen, het aanbieden van actieve begeleiding en het stimuleren van positieve interactie tussen leerlingen.

Praktische strategieën voor samenwerking in de les

Er zijn verschillende strategieën die docenten kunnen inzetten om samenwerking in de lichamelijke opvoeding te bevorderen. Hieronder staan enkele veelvoorkomende methoden en tips beschreven.

1. Positieve wederzijdse afhankelijkheid

Een van de sleutelbegrippen van samenwerkend leren is positieve wederzijdse afhankelijkheid. Dit betekent dat leerlingen elkaar nodig hebben om een doel te bereiken. Bijvoorbeeld, bij het spelen van volleybal moeten leerlingen samenwerken om punten te scoren. Dit soort activiteiten stimuleren het gevoel van collectieve verantwoordelijkheid en maken het mogelijk dat leerlingen elkaar ondersteunen.

2. Individuele aanspreekbaarheid

Elke leerling moet zich verantwoordelijk voelen voor zijn of haar eigen bijdrage aan het groepsresultaat. Dit betekent dat docenten ervoor moeten zorgen dat iedere leerling een duidelijke rol heeft in de groep. Bijvoorbeeld, bij een groepsopdracht kan een leerling verantwoordelijk zijn voor het opstellen van een strategie, terwijl een ander verantwoordelijk is voor het uitvoeren van de opdracht.

3. Directe interactie

Directe interactie is essentieel voor effectieve samenwerking. Dit betekent dat leerlingen actief met elkaar communiceren, feedback geven en samenwerken. Bijvoorbeeld, bij het spelen van badminton kunnen leerlingen elkaar aanwijzingen geven, feedback geven en samenwerken om het beste resultaat te behalen.

4. Sociale vaardigheden

Om samenwerking te bevorderen, is het belangrijk om leerlingen specifieke sociale vaardigheden aan te leren. Dit kan bijvoorbeeld omvatten: luisteren, communiceren, feedback geven en omgaan met conflicten. Docenten kunnen hierbij gebruikmaken van activiteiten waarin leerlingen deze vaardigheden moeten toepassen, zoals groepsopdrachten of spelletjes.

5. Aandacht voor het groepsproces

Naast de inhoud van de opdracht is het belangrijk om ook aandacht te besteden aan het proces van samenwerking. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door na een opdracht een nabespreking te houden, waarin leerlingen overleggen over hoe ze met elkaar hebben samengewerkt en wat ze eruit hebben geleerd.

Voorbeelden van samenwerking in de praktijk

Er zijn veel praktijkvoorbeelden van samenwerking in de lichamelijke opvoeding. Hieronder staan enkele voorbeelden beschreven die kunnen worden toegepast in de les.

1. Volleybal coachen

Bij het spelen van volleybal kunnen leerlingen elkaar coachen. Bijvoorbeeld, bij een opdracht waarbij leerlingen twee tegen twee spelen op een klein veldje, kan een leerling verantwoordelijk zijn voor het geven van aanwijzingen aan zijn partner tijdens het spelen. Dit soort activiteiten stimuleren directe interactie en bevorderen het gevoel van collectieve verantwoordelijkheid.

2. Badmintonnen en elkaar trainen

Bij het spelen van badminton kunnen leerlingen elkaar trainen. Bijvoorbeeld, in een opdracht waarbij leerlingen in tweetallen spelen, kan de leerling met de hoogste puntenaantal de trainer worden. De trainer helpt zijn partner om een hogere serie te maken door aanwijzingen te geven en aanmoedigingen te geven. Dit soort activiteiten bevorderen sociale vaardigheden en bevorderen het gevoel van collectieve verantwoordelijkheid.

3. Samenwerken in groepen bij bewegingsopdrachten

Bij bewegingsopdrachten zoals muursalto’s, bewegen op muziek of boksen, is het belangrijk dat leerlingen samenwerken. Bijvoorbeeld, bij het oplossen van een probleem dat met een groep moet worden opgelost, moet iedere leerling zijn of haar bijdrage leveren. Dit soort activiteiten bevorderen het gevoel van collectieve verantwoordelijkheid en helpen bij het opbouwen van sociale competenties.

4. Samenwerking in spelletjes

Bij het spelen van spelletjes zoals voetbal, basketbal of tafeltennis is het belangrijk dat leerlingen samenwerken. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door strategieën te bespreken, elkaar te ondersteunen en samen te werken aan het bereiken van een doel. Dit soort activiteiten bevorderen het gevoel van collectieve verantwoordelijkheid en helpen bij het opbouwen van sociale competenties.

Samenwerking en het leren regelen van beweging

Bij ‘bewegen regelen’ leren leerlingen beweegactiviteiten opstarten, gaande houden en afronden. Ze leren omgaan met regels en afspraken, maar ook met materialen en arrangement. Bovendien verkennen ze rollen, zoals instrueren, organiseren en coachen. Dit alles stimuleert hun persoonlijke en sociale ontwikkeling, en verbetert de zelfregulatie en executieve functies (zoals aandacht en probleemoplossend vermogen).

Als leerkracht kun je ook met een motiverend leerklimaat bijdragen aan gezond bewegen: zorg dat leerlingen positieve feedback krijgen en succeservaringen opdoen. Taken moeten aansluiten bij het competentieniveau van leerlingen. Schenk tot slot aandacht aan het voorkomen van blessures en ongevallen.

Samenwerking en het leren van sociale competenties

Bij ‘samen bewegen’ worden leerlingen zich bewust van hun eigen rol en gedrag en dat van anderen in beweegsituaties. Zij leren hun eigen (on)mogelijkheden en die van anderen accepteren en daarmee omgaan. Ook leren ze communiceren en samenwerken, en worden ze sociaal vaardig. Denk aan emoties delen en herkennen, feedback geven en ontvangen, en functioneren in een groep.

Om deze sociale competenties te bevorderen, is het belangrijk om leerlingen rollen te geven, zoals observator, evaluator, coach of feedbackgever. Daardoor leren ze bijvoorbeeld luisteren, communiceren en zich inleven in anderen. De leerling moet wel helder hebben wat de rol is en hoe deze in te vullen. Vertel daarom het doel en reik een werkpatroon aan: een volgorde van vaardigheden, zoals observeren, herkennen, reageren.

Samenwerking en het leren van positieve feedback

Om samenwerking te bevorderen, is het belangrijk om leerlingen positieve feedback te geven. Dit helpt bij het opbouwen van zelfvertrouwen en bevordert het gevoel van collectieve verantwoordelijkheid. Docenten kunnen dit doen door leerlingen te belonen voor hun inzet en bijdrage aan de groep.

Samenwerking en het leren van individuele verantwoordelijkheid

Elke leerling moet zich verantwoordelijk voelen voor zijn of haar eigen bijdrage aan het groepsresultaat. Dit betekent dat docenten ervoor moeten zorgen dat iedere leerling een duidelijke rol heeft in de groep. Bijvoorbeeld, bij een groepsopdracht kan een leerling verantwoordelijk zijn voor het opstellen van een strategie, terwijl een ander verantwoordelijk is voor het uitvoeren van de opdracht.

Samenwerking en het leren van groepsdynamiek

Bij samenwerking is het belangrijk om ook aandacht te besteden aan de groepsdynamiek. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door na een opdracht een nabespreking te houden, waarin leerlingen overleggen over hoe ze met elkaar hebben samengewerkt en wat ze eruit hebben geleerd. Dit helpt bij het opbouwen van sociale competenties en bevordert het gevoel van collectieve verantwoordelijkheid.

Conclusie

Samenwerking is een cruciale vaardigheid in de lichamelijke opvoeding. Door strategieën als positieve wederzijdse afhankelijkheid, individuele aanspreekbaarheid, directe interactie, sociale vaardigheden en aandacht voor het groepsproces te bevorderen, kunnen leerlingen niet alleen fysieke vaardigheden ontwikkelen, maar ook sociale en emotionele competenties. Praktijkvoorbeelden zoals het coachen van volleybal, het trainen van badminton, het werken aan groepsopdrachten en het spelen van spelletjes helpen bij het opbouwen van deze vaardigheden. Door samenwerking te bevorderen, draagt de lichamelijke opvoeding bij aan de ontwikkeling van excellentie binnen het onderwijs.

Bronnen

1. Samenwerkend leren spelen
2. Wat is samenwerking?
3. Samenwerkend leren in de praktijk
4. Kwalitatief hoogwaardig gymlessen
5. Effectief bewegingsonderwijs
6. Beter samenwerken in de les LO
7. Beter samenwerken in de les LO door het stimuleren van zelfregulatie
8. Samenwerking in het werk
9. Samenwerking
10. Wat is samenwerken?