Samen opvoeden: Handleiding voor pedagogische professionals
juli 11, 2025
In het voortgezet onderwijs is lichamelijke opvoeding een van de kernvakken die zowel op havo, vwo als vmbo een vaste plaats heeft. Het vak is vanwege de beschermde status vanaf 2005 zodanig geregeld dat scholen er voldoende uren aan moeten besteden, zodat leerlingen de nodige bewegingsactiviteiten en vaardigheden kunnen ontwikkelen. In dit artikel wordt uitgelegd hoe scholen het vak lichamelijke opvoeding (LO) kunnen aanbieden, hoe het in de praktijk wordt beoordeeld, en welke opties er zijn voor leerlingen met specifieke behoeften. Daarnaast wordt ingegaan op het programma van toetsing en afsluiting (PTA), een essentieel onderdeel van het schoolexamen LO1.
Hoe moeten scholen het vak lichamelijke opvoeding aanbieden en voor hoeveel uur?
Volgens de informatie die is opgesomd in de bronnen, moet lichamelijke opvoeding elk leerjaar en gespreid over de weken van het schooljaar worden aangeboden. De scholen moeten hierbij zoveel tijd besteden als nodig is om aan de inhoudelijke eisen te voldoen. Het gaat om praktische bewegingsactiviteiten en om eisen van kwaliteit, intensiteit en variëteit die concreet in kerndoelen en examenprogramma’s zijn opgenomen. De inschatting van het benodigde aantal uren is gebaseerd op de situatie zoals die op 1 augustus 2005 gold. Gemiddeld komt dit neer op 2,5 lesuren voor vmbo, 2,2 lesuren voor de havo en 2 lesuren voor het vwo. Dit wordt uitgegaan van lesuren van 50 minuten en 40 schoolweken per leerjaar. Het is daarom belangrijk dat scholen het aantal uren op een duidelijke manier vastleggen in hun PTA, zodat leerlingen en ouders hierover goed geïnformeerd zijn.
De wet modernisering onderwijstijd biedt scholen ruimte om de verschillende onderwijsprogramma’s meerjarig in te plannen en om op individuele basis af te wijken van de urennorm, om zodoende maatwerk te kunnen bieden aan leerlingen. Dit is van belang om te voldoen aan de verschillende behoeften en mogelijkheden van leerlingen, maar het is ook verantwoordelijkheid van de school om deze ruimte adequaat, professioneel en integer te benutten.
PTA-varianten voor lichamelijke opvoeding
Er zijn verschillende manieren om het vak lichamelijke opvoeding te beoordelen. In het artikel over PTA-varianten wordt uitgelegd dat er vier varianten zijn: PTA met participatie, PTA als toetsing van vaardigheden, PTA als dossier en PTA als portfolio. Elke variant heeft haar eigen aanpak en beoordelingscriteria.
PTA met participatie: Hierbij wordt alleen beoordeeld of de leerling voldoende heeft geparticipeerd. Criteria zijn onder andere inzet, werkhouding, omgang met klasgenoten en docent, en het houden van afspraken. De docent bepaalt het eindoordeel op basis van deze criteria.
PTA als toetsing van vaardigheden: In deze variant worden de bewegings- en regelvaardigheden meegenomen bij het bepalen van het eindoordeel. Leerlingen die voldoende participeren, kunnen in het algemeen een voldoende krijgen, mits ze de benodigde vaardigheden ontwikkelen.
PTA als dossier: Hierbij staat het dossier centraal, dat bewijsvoering is van afgesloten onderdelen. Voorbeelden van instrumenten zijn trainingsvoorbereiding, mijn duursportprofiel en mijn favoriete sporten. Het eindoordeel wordt bepaald aan de hand van de participatie en de kwaliteit van het dossier.
PTA als portfolio: In deze variant staat het sportkeuzeproces van de leerling centraal. Naast de participatie en het dossier worden de onderdelen en periodes door de leerlingen zelf geëvalueerd. Het eindoordeel wordt bepaald op basis van de participatie, het dossier en de kwaliteit van de zelfevaluaties.
Beoordeling en eindoordeel
Het is belangrijk om op te merken dat het vak lichamelijke opvoeding geen eindcijfer krijgt, maar dat het moet worden afgerond met een 'voldoende' of 'goed'. Dit geldt voor alle leerlingen, ook voor die met beperkingen of psychische klachten. Een 'onvoldoende' kan niet gegeven worden. Scholen moeten er voor zorgen dat leerlingen in staat zijn om LO1 af te sluiten op een wijze die past bij hun mogelijkheden. Dit betekent dat leerlingen niet vanwege een gebrek aan beweegvaardigheden onvoldoende kunnen krijgen, mits ze voldoende hebben meegedaan aan de onderdelen van het programma.
In de praktijk moet elke leerling die zijn best doet een voldoende kunnen halen. Als de leerling in zijn examendossier alle bewijzen heeft zitten dat hij naar vermogen heeft deelgenomen aan alle vereiste onderdelen van het programma LO1, dan kan het eindoordeel 'voldoende' luiden. Kan hij aantonen dat hij met veel kwaliteit heeft deelgenomen, dan kan het eindoordeel 'goed' zijn.
Ontheffingen en uitzonderingen
Er zijn situaties waarin leerlingen geen onderwijs hoeven te volgen of examen te doen in het vak lichamelijke opvoeding. Dit geldt bijvoorbeeld bij een ontheffing, die het schoolbestuur kan geven als de leerling lichamelijk niet in staat is om gymlessen te volgen. Ook bij psychische klachten kan een leerling een ontheffing krijgen. Voor erkende topsporters is er sinds 2020 een mogelijkheid tot vrijstelling, mits de school aan voorwaarden voldoet en toestemming krijgt van de minister.
Echter, leerlingen aan een reguliere school hebben geen recht op vrijstelling voor lichamelijke opvoeding als hun reden is om geen blessure(s) te krijgen, ook niet als ze op hoog niveau sporten. Voor topsporters erkend door NOC, NSF en KNVB zijn de regels voor ontheffing anders. Leerlingen die op een Topsporttalentschool zitten, kunnen een ontheffing krijgen voor lichamelijke opvoeding. Dit is geregeld in de Beleidsregel verstrekking licentie topsporttalentschool VO 2020.
De rol van het PTA
Het programma van toetsing en afsluiting (PTA) is een essentieel onderdeel van het schoolexamen LO1. Het PTA bevat enkel afsluitende schoolexamentoetsen die onderdelen van de examenprogramma’s op 'eindniveau' toetsen. Het afsluitende karakter kenmerkt zich door summatieve toetsen, een beperkt aantal toetsen per vak en toetsing hoofdzakelijk in het examenjaar. Het PTA dient als een overzicht voor leerlingen, ouders en docenten over de inhoud, vorm, weging etc. van het schoolexamen.
Het is belangrijk dat het PTA duidelijk en helder is, zodat leerlingen en ouders goed kunnen inzien wat van hen wordt verwacht. Daarnaast dient het PTA ook als een manier om de leerlingen actiever bij het leerproces te betrekken. Scholen moeten er voor zorgen dat de toetsen overeenkomen met het PTA en dat de toetsen betrouwbaar en valide zijn. Toetsen zijn betrouwbaar als een leerling bij hertoetsing dezelfde scores zou halen. Van valide toetsen is sprake als de toetsen meten wat ze zeggen te meten.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
