Communicatie met je puber: Hoe je met open vragen en betrokkenheid gesprekken voert
juli 10, 2025
OTL, oftewel Opportunity to Learn, is een kernbegrip in het onderwijs dat zich bezighoudt met de mate waarin leerlingen de kans krijgen om de leerinhouden te leren die op toetsen en examens worden getoetst. Het begrip speelt een belangrijke rol in de discussie over onderwijskwaliteit, leerprestaties en het effect van onderwijsbeleid. In dit artikel bespreiden we wat OTL inhoudt, hoe het gemeten wordt, en welke invloed het heeft op leerprestaties. Daarnaast geven we inzicht in de rol van OTL in het huidige onderwijs, met aandacht voor zowel theorie als praktijk.
Wat is OTL?
OTL staat voor Opportunity to Learn en verwijst naar de mate waarin leerlingen de kans krijgen om de leerinhouden te leren die in het curriculum staan en op toetsen worden getoetst. In de curriculumtheorie wordt onderscheid gemaakt tussen drie niveaus: het beoogde curriculum (de nationale doelstellingen en standaarden), het geïmplementeerde curriculum (de daadwerkelijk onderwezen leerstof) en het gerealiseerde curriculum (de leereffecten bij leerlingen, zoals vastgesteld in eindtoetsen of examens).
De verwachting is dat het daadwerkelijk gegeven onderwijs goed afgestemd is op de nationale standaarden en goed voorbereidt op het examen. Daarbij kunnen problemen voorkomen, bijvoorbeeld wanneer de nationale onderwijsdoelen te algemeen zijn of wanneer de examens niet goed aansluiten bij de doelstellingen. Het ideaal van een goede aansluiting wordt in ieder onderwijsstelsel anders aangepakt, maar meestal is de aansluiting niet strak geregeld en is er sprake van een samenspel tussen autonome onderwijsinstanties en betrokkenen.
Hoe wordt OTL gemeten?
OTL kan op verschillende manieren worden gemeten. Leerkrachten kunnen beoordelen in hoeverre zij in de les aandacht hebben besteed aan de getoetste leerinhouden. Ook kunnen leerlingen worden gevraagd om aan te geven welke onderdelen van een toets daadwerkelijk behandeld zijn. Daarnaast zou er gewerkt kunnen worden met observaties in klassen, en zouden leerkrachten gevraagd kunnen worden om een logboek bij te houden over wat er onderwezen is.
In de secundaire analyse op TIMSS- en PISA-data bleek dat OTL-effecten, gebaseerd op oordelen van leerlingen, veel sterker waren dan de TIMSS-effecten, die gebaseerd waren op leerkrachtoordelen. Of deze uitkomst alleen aan de kwaliteit van de beoordelingsmethode kan worden toegeschreven, is overigens de vraag, omdat OTL in PISA voor een zeer nauw omschreven leerstofdomein was gedefinieerd in vergelijking met OTL in TIMSS.
Wat is het effect van OTL op leerprestaties?
Uit onderzoek blijkt dat OTL een bescheiden positief effect heeft op leerprestaties. Het effect is in vergelijking met andere effectiviteit bevorderende kenmerken, zoals leertijd, een prestatiegericht klimaat en frequente toetsing, niet slecht af. Wel zijn er grote verschillen in de gemiddelde effectgroottes van OTL, zoals vastgesteld in verschillende meta-analyses, en dit was een van de motieven om dit in de uitgevoerde studie nader te bekijken.
De effecten van een succesvolle aansluiting op leerprestaties zijn vergelijkbaar met die van andere relatief succesvolle factoren, zoals leertijd en ouderbetrokkenheid. OTL maakt wel meer verschil dan bijvoorbeeld onderwijskundig leiderschap en samenwerking tussen docenten. De mate waarin OTL werkt, hangt ook af van hoe het gemeten wordt, bijvoorbeeld gebaseerd op vaststellingen van leerkrachten dan wel van leerlingen (de verbanden zijn sterker wanneer de beoordeling door leerlingen wordt gegeven).
OTL in het onderwijsbeleid
Een overheid kan op drie manieren proberen de aansluiting tussen leerdoelen, gegeven onderwijs en toetsen of examens te verbeteren:
- Door het beoogde curriculum te verduidelijken, met meer expliciete nationale standaarden en referentieniveaus;
- Door meer te sturen op de onderlinge aansluiting van onderwijsmethoden, formatieve toetsen en toetsingskaders;
- En door meer aandacht voor de kwaliteit en curriculumvaliditeit van eindtoetsen en examens.
In Nederland is de aansluiting tussen de diverse componenten van het curriculum (doelen, standaarden, leermethoden, daadwerkelijk gegeven onderwijs en toetsen/examens) anders aangepakt. De overheid heeft echter ook aandacht besteed aan de kwaliteit van examens en toetsen, zoals blijkt uit het werk van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling), die in hun evaluaties van het Nederlandse onderwijs aandacht vragen voor meer toezicht op het systeem.
OTL en het onderwijs in de praktijk
In het onderwijs is OTL een belangrijk onderdeel bij de voorbereiding op toetsen en examens. De kwaliteit van de toetsvoorbereiding kan worden beoordeeld aan de hand van vijf vormen van toetsvoorbereiding:
- Begeleide oefening op eerdere versies van de toets.
- Instructie op basis van deelverzamelingen van items van nog steeds gangbare toetsen.
- Generaliserende voorbereiding en oefening van vaardigheden om toetsen te maken, waarbij een brede variëteit aan toetsformats aan de orde is.
- Het rechtstreeks trainen van inhouden uit nog actuele toetsen, waarbij ook alleen de toetsformats geoefend worden die in de toets voorkomen.
- Het oefenen van de inhouden uit nog actuele toetsen, waarbij allerlei toetsformats worden gebruikt, ook formats die niet voorkomen in de actuele toets.
Alternatieven 3 en 5 worden als acceptabel beschouwd, de andere niet. De kwaliteit van de toetsvoorbereiding is belangrijk voor leerprestaties, maar het is belangrijk dat de toetsen en examens voldoen aan hoge kwaliteitseisen. Daarbij moet worden opgemerkt dat teaching to the test, dat wil zeggen het volledig op maat maken van onderwijs aan de toetsen, controversieel is, maar in Nederland meer aandacht verdient, mits de toetsen en examens aan hoge kwaliteitseisen voldoen.
OTL en het onderwijs in het Alfa-college
Het Alfa-college, met vestigingen in Groningen, Assen, Hardenberg en Hoogeveen, staat voor de opgave om in de komende jaren stevig te investeren in onderwijskundige vernieuwingen die nodig zijn om mbo-studenten goed voor te bereiden op de toekomst. In 2019 is er een opleiding opgezet voor nieuw aan te stellen onderwijskundige teamleiders, die een maatwerktraject omvatten. Tijdens dit traject leerden de deelnemers onderwijsvernieuwingen in een ander perspectief te zien. Ze hebben geleerd om de eigen context, de praktijk van nu en morgen en het eigen handelen te reflecteren.
Een van de deelnemers, Tim van der Ploeg, geeft aan dat het traject hem veel heeft gebracht wat betreft zijn persoonlijke ontwikkeling. Hij merkt op dat de thema’s die de sprekers aan de orde brachten, zijn visie hebben aangescherpt. Daarnaast merkt hij op dat de samenwerking met AOG School of Management goed verlopen is en dat het traject hem heeft geholpen om verder te groeien in zijn rol als onderwijskundig teamleider.
OTL en de toekomst van het onderwijs
In tijden van continue veranderingen is het voor organisaties cruciaal om toegevoegde waarde te bieden: nu en in de toekomst. De rol van OTL blijft belangrijk, aangezien het een centraal onderdeel vormt van de voorbereiding op toetsen en examens. Bovendien is de aansluiting tussen het geïmplementeerde curriculum en de eindtoetsen van groot belang voor de kwaliteit van het onderwijs.
De toekomst van het onderwijs hangt af van de mate waarin OTL effectief wordt toegepast en de kwaliteit van de toetsen en examens wordt aangegeven. Daarbij is het belangrijk dat de onderwijsinstanties en beleidsmakers zich realiseren dat OTL een sleutelcomponent is in de voorbereiding van leerlingen op het examen en de toekomst. Door de aansluiting te verbeteren, kunnen leerprestaties worden verbeterd en wordt het onderwijs beter voorbereid op de toekomst.
Conclusie
OTL is een belangrijk begrip in het onderwijs dat de mate beschrijft waarin leerlingen de kans krijgen om de leerinhouden te leren die op toetsen en examens worden getoetst. De kwaliteit van de toetsvoorbereiding, de aansluiting tussen het geïmplementeerde curriculum en de eindtoetsen, en de mate waarin de onderwijsinstanties de aansluiting realiseren, spelen een cruciale rol in de leerprestaties van leerlingen. De invloed van OTL is bescheiden, maar in vergelijking met andere effectiviteit bevorderende kenmerken is het effect niet slecht af. De toekomst van het onderwijs hangt vanaf nu grotendeels af van de mate waarin OTL effectief wordt toegepast en de kwaliteit van de toetsen en examens wordt aangegeven.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
