Creatieve Activiteiten en Onderwijsstrategieën in de Plastische Opvoeding
juli 10, 2025
De opvoeding van een kind is een complex proces dat zowel emotioneel als intellectueel ondersteuning biedt aan het kind. Het is een samenspel tussen ouders, verzorgers, leerkrachten en de omgeving, waarin het kind wordt begeleid in zijn ontwikkeling tot een zelfstandige, verantwoordelijke en betrokken persoon. De opvoeding richt zich niet alleen op het overbrengen van kennis en vaardigheden, maar ook op het versterken van sociale, emotionele groei. Ouders en onderwijskundigen vormen samen een omgeving waarin kinderen leren keuzes te maken, verantwoordelijkheid te dragen en zich verbonden te voelen met hun omgeving. In dit artikel wordt uitgelegd wat opvoeding inhoudt, welke principes hierbij een rol spelen en hoe ouders en opvoeders hierin kunnen samenwerken om een gezonde ontwikkeling van hun kind te bevorderen.
Wat is opvoeding?
Opvoeding is het proces waarin ouders, verzorgers en onderwijskundigen samenwerken om kinderen te begeleiden in hun ontwikkeling tot zelfstandige, verantwoordelijke en betrokken personen. Dit gebeurt door het bieden van liefde, veiligheid, kennis en richting, zodat kinderen leren omgaan met zichzelf, anderen, de samenleving. Elk kind wordt gezien als uniek, waardevol en bedoeld met een doel. Ouders en opvoeders helpen kinderen om hun gaven en talenten te ontdekken en in te zetten, zowel voor hun eigen ontwikkeling als voor het welzijn van anderen. Hierbij staan waarden als respect, eerlijkheid en verantwoordelijkheid centraal.
De term opvoeding wordt vaak gebruikt in het algemeen, maar kan ook specifiek worden gebruikt voor het proces van het leren omgaan met de maatschappelijke normen en waarden. De wetenschapsdiscipline die zich met opvoeding bezighoudt, heet opvoedkunde of pedagogiek. De achterliggende filosofie van de opvoeding is door de eeuwen heen aan verandering onderhevig. Doelen van opvoeding zijn onder andere het helpen van het kind om mondig te worden, dat wil zeggen, in staat tot bekwaam en moreel en betrouwbaar deelnemen aan de samenleving. In de meeste gevallen wordt deze term gebruikt voor kinderen, die tijdens hun jeugd de gewoontes, normen en waarden van hun omgeving worden bijgebracht.
Belangrijke principes bij opvoeden
Bij opvoeden geldt een aantal belangrijke principes die de ontwikkeling van een kind positief beïnvloeden. Een veilige en stimulerende omgeving is hierbij essentieel. Een veilige omgeving laat kinderen ongestoord ontdekken. Ouders hoeven minder te verbieden. In een stimulerende omgeving met boeiende activiteiten vervelen kinderen zich minder snel en is er minder kans op negatief aandacht vragen en vervelend gedrag. Positieve ondersteuning is belangrijk. Complimenten en aanmoediging zijn motiverend om nieuwe dingen te leren. Ouders stimuleren zo de zelfstandigheid van hun kind en bieden ondersteuning bij moeilijkheden.
Aansprekende discipline is een ander belangrijk principe. Kinderen ontwikkelen zich het best in een duidelijke en voorspelbare omgeving. Waarbij ouders duidelijke regels stellen, op een heldere manier instructies geven. En snel reageren wanneer het kind ongewenst gedrag vertoont. Realistische verwachtingen zijn ook belangrijk. Ieder kind is uniek en ontwikkelt zich in een eigen tempo. Wanneer ouders te veel van het kind verwachten, of willen dat het meteen alles goed doet, kunnen er problemen ontstaan. Ieder kind maakt fouten en meestal niet met opzet. Goed voor jezelf zorgen is ook een belangrijk principe. Ouders moeten zorgen dat zij zelf ook goed omgaan met hun eigen behoeften, zodat zij in staat zijn om hun kinderen te ondersteunen.
Opvoedingsstijlen
Er zijn verschillende opvoedingsstijlen die worden onderscheiden. De verwaarlozende opvoedingsstijl is gekenmerkt door weinig regels, weinig geborgenheid, steun, veiligheid en betrokkenheid. Het kind wordt aan zijn lot overgelaten: hij mag het allemaal zelf uitzoeken. Een verwaarlozende opvoeder leert een kind niets: hij leert niet wat verstandig is, of eerlijk. Een kind dat op deze manier wordt opgevoed voelt zich in de steek gelaten, eenzaam en niet geliefd.
De autoritaire opvoedingsstijl is gekenmerkt door veel regels en bevelen. De ouder probeert het kind te bepalen wat er moet gebeuren. Een autoritaire opvoeding zorgt er weliswaar voor dat je kind snel naar je leert luisteren, maar dat komt vooral doordat hij een beetje bang voor je wordt. En erg zelfstandig zal hij er waarschijnlijk ook niet door worden. Een ander nadeel is dat je kind jou op den duur waarschijnlijk liever ontwijkt dan dat hij je opzoekt.
De permissieve opvoedingsstijl is gekenmerkt door veel vrijheid en weinig regels. De ouder is vaak niet betrokken bij het gedrag van het kind. Het kind heeft veel ruimte om te experimenteren, maar leert niet hoe hij zich moet gedragen. De autoritatieve opvoedingsstijl is het meest gunstig voor de ontwikkeling van het kind. Hierbij is er een balans tussen regels en vrijheid. De ouder is betrokken bij het gedrag van het kind, maar geeft ook ruimte voor zelfstandigheid.
Opvoedingsopgaven per levensfase
In elke ontwikkelingsfase moeten ouders afstemmen op wat hun kind kan of nog moet leren. Er zijn verschillende ontwikkelingsfasen te onderscheiden. In de babyfase gaat het om lichaamsbeheersing, veilige hechting en dag-nachtritme ontwikkelen. De opvoedingsopgaven zijn soepele verzorging, responsiviteit en voorspelbare omgeving. In de dreumesfase gaat het om exploratief spel, autonomieontwikkeling, uitdrukken door taal en grenzen accepteren. De opvoedingsopgaven zijn veiligheid in huis bewaken, emotionele basis bieden, regels introduceren, praten/benoemen, taal- en spelstimulering.
In de schooljaren gaat het om sociale vaardigheden, omgang met leeftijdgenoten, positief zelfbeeld, actieve leerhouding, schoolse vaardigheden, moreel besef en zelfredzaamheid. De opvoedingsopgaven zijn positieve stimulans, omgang met leeftijdgenoten bevorderen, sociaal gedrag stimuleren, onderwijsondersteunend gedrag, uitleg en instructie, eigen taken geven. In de puberfase gaat het om emotionele zelfstandigheid, omgang met andere sekse, seksuele identiteit, eigen waardensysteem, school- en beroepskeuze, probleem oplossen. De opvoedingsopgaven zijn enige tolerantie voor experimenten, toezicht houden, emotionele steun bieden, leeftijdsadequate grenzen stellen.
De rol van ouders en opvoeders
De opvoeding is een proces waarin ouders en kinderen elkaar wederzijds beïnvloeden in relatie met de specifieke omgeving van het gezin. Zowel kindfactoren als ouderfactoren als omgevingsfactoren hebben invloed op dit proces. Niet zelden zullen er factoren zijn die de opvoeding kunnen bedreigen; deze kunnen hun oorsprong vinden in het kind zelf, de ouder(s) of de omgeving. Dergelijke factoren (risicofactoren) maken het leven complex en vragen derhalve extra energie om de opvoeding toch op het goede spoor te houden. Factoren in het kind, de ouder(s) of de omgeving die de opvoeding daarentegen goed laten verlopen, zijn beschermende (protectieve) factoren.
Het balansmodel (Bakker e.a., 1998) brengt de beschermende en de risicofactoren in kaart. Om zinvolle uitspraken te kunnen doen over de invloed van risicofactoren en beschermende factoren, moet onderscheid worden gemaakt tussen factoren op micro-, meso- en macroniveau. Op het microniveau gaat het om ouder-, kind- en gezinsfactoren. Eigenschappen van de ouder(s), het kind en het gezinssysteem (opvoeding en gezinsinteracties) staan hier centraal. Op het mesoniveau worden sociale factoren, gezins- en buurtfactoren onderscheiden. Hierbij kan worden gedacht aan het sociale netwerk, sociale bindingen (bijvoorbeeld de school) en de kwaliteit van de buurt (sociale buurtcohesie). In het algemeen kunnen deze factoren als steunend beschouwd worden.
Hulp bij opvoeding
Soms lukt het ouders niet om hun kind naar wens op te voeden. Om aan dit probleem tegemoet te komen zijn er verschillende vormen van opvoedingsondersteuning beschikbaar, zoals oudercursussen, gesprekken met andere ouders, folders, opvoedingsadvies aan huis of online. Voor advies kunt u terecht bij professionele hulp bij opvoeding. Dit kan zijn: een jeugd- of een wijkteam van uw gemeente. Veel gemeenten hebben een Centrum voor Jeugd en Gezin. Welzijnsinstellingen en maatschappelijk werk in uw gemeente. Een deskundige op het gebied van opgroeien en opvoeden (pedagoog). Pedagogen werken onder meer bij jeugdzorginstellingen, op scholen en in de gehandicaptenzorg. Vraag bij het jeugd- of wijkteam van uw gemeente waar u terecht kunt.
Voor de opvoeding van kinderen met een beperking kunt u terecht bij het zorg- en adviesteam van de school van uw kind. Steun voor ouders van een zorgkind (Nederlands Jeugd Instituut). Advies bij kind met leerproblemen, ADHD of autisme (Advieslijn Balans). Hulp bij zwaardere opvoedproblemen is te vinden bij overzicht van organisaties voor jeugd- en opvoedhulp van Jeugdzorg Nederland. Integrale vroeghulp is er voor kinderen tussen 0 en 7 jaar. Deze hulp is bedoeld voor kinderen die zich anders (lijken te) ontwikkelen dan leeftijdsgenoten.
Conclusie
De opvoeding van een kind is een complex proces dat zowel emotioneel als intellectueel ondersteuning biedt aan het kind. Het is een samenspel tussen ouders, verzorgers, leerkrachten en de omgeving, waarin het kind wordt begeleid in zijn ontwikkeling tot een zelfstandige, verantwoordelijke en betrokken persoon. De opvoeding richt zich niet alleen op het overbrengen van kennis en vaardigheden, maar ook op het versterken van sociale, emotionele groei. Ouders en onderwijskundigen vormen samen een omgeving waarin kinderen leren keuzes te maken, verantwoordelijkheid te dragen en zich verbonden te voelen met hun omgeving. Het is belangrijk om te weten dat ieder kind uniek is en dat ouders en opvoeders in staat moeten zijn om zich aan te passen aan de verschillende ontwikkelingsfasen van hun kind.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
