Diversiteit in het kinderleven: Hoe praten we over verschillen met jonge kinderen?

Diversiteit is onmisbaar geworden in onze maatschappij. In de kinderopvang en het basisonderwijs zien we dagelijks hoe kinderen van verschillende culturele, sociale en fysieke achtergronden met elkaar omgaan. Het is van groot belang dat kinderen in een vroeg stadium leren omgaan met deze diversiteit, zodat ze respect, begrip en inclusiviteit opbouwen. Op basis van recente onderzoeken en praktijkgerichte methoden blijkt dat het gesprek over verschillen niet alleen wenselijk is, maar ook uitvoerbaar en effectief is in de dagelijkse omgang met kinderen.

In dit artikel behandelen we hoe we als opvoeders, ouders en professionals de kansen kunnen grijpen om kinderen bewustzijns en kennis bij te brengen over diversiteit. We laten zien wat effectieve tools en strategieën zijn en waarom het belangrijk is om diversiteit in het dagelijks kinderleven te verankeren.

Een leergerecht van diversiteit

Diversiteit biedt een rijke leergerecht. Kinderen die op een inclusieve manier worden opgevoed, ontwikkelen een beter begrip van de wereld om hen heen. Volgens onderzoek dat is gepubliceerd in het themanummer van Kiddo ‘Koester de verschillen’ (2023) blijkt dat de huidige materialen in kinderopvang en basisonderwijs vaak niet voldoen aan de verwachtingen van een diverse maatschappij. In veel kinderboeken en speelmateriaal wordt niet voldoende aandacht besteed aan de verscheidenheid die in Nederland aanwezig is.

Een belangrijk punt is dat kinderen zich herkennen in de materialen die ze gebruiken. Als een kind bijvoorbeeld geen boeken ziet waarin kinderen van zijn of haar eigen huidskleur, geslacht of cultuur de hoofdrol spelen, kan dit leiden tot een gevoel van onzichtbaarheid of onthutstheid. Dit is ook aangetoond in een blog van Bezzia, waarin wordt benadrukt dat het van belang is dat kinderen – en hun ouders – zich als deel van de groep voelen. Een inclusieve omgeving creëren is daarom niet alleen een kwestie van gelijkheid, maar ook van psychologisch welzijn en verbondenheid.

Diversiteit bespreekbaar maken in het kinderleven

Kinderen leren niet vanzelf over diversiteit. Ze observeren verschillen en stellen vragen, zoals wanneer ze iemand zien met een andere huidskleur, een ander lichaamstype of kledingstijl. In zulke momenten is het belangrijk om kinderen te ondersteunen in hun nieuwsgierigheid, in plaats van te proberen het te onderdrukken. Bezzia stelt dat het perfecte moment is om kinderen te leren over respect en empathie juist is wanneer ze spontaan opmerkingen maken over wat hen onbekend is.

Als ouder of professional kun je hierbij helpen door open, eerlijke en begrijpelijke antwoorden te geven. Je kunt bijvoorbeeld uitleggen dat verschillen niets vreemds zijn, maar juist iets wat het leven rijk maakt. Door het woord te nemen voor het respecteren van dingen en mensen, geef je kinderen een solide basis om in de toekomst respectvol met anderen om te gaan.

Praktische tools en methodes

Er zijn diverse methodes en tools beschikbaar om kinderen te ondersteunen bij het leren over diversiteit. Een van de bekendste is het gebruik van kinderboeken die diversiteit en inclusiviteit belichamen. Boeken zoals Donnie wil de hoofdrol van Lisa Maschhaupt en Ridder Roa en de gevaarlijke draak van Pim Lammers tonen kinderen dat iedereen, ongeacht geslacht of uiterlijk, een belangrijke rol kan spelen in een verhaal. Zulke boeken prikkelen niet alleen de fantasie, maar brengen ook thema’s als moed, identiteit en leidinggeven op een begrijpelijke manier naar voren.

Daarnaast zijn er gespreksstof en activiteiten die speciaal zijn ontworpen om kinderen te ondersteunen bij het bespreken van moeilijke of emotionele onderwerpen. Het Inclusiviteitsspel van De Inclusieve Organisatie, bijvoorbeeld, biedt een manier om kinderen en volwassenen te leren over de impact van hun achtergrond, opvoeding en omgeving op hun manier van denken en voelen. Door in groepsverband over zulke thema’s te praten, ontstaat er bewustzijn over de diversiteit in persoonlijkheid en levenstijl.

Diversiteit in de klas en in de groep

In de klas en in de kinderopvang is het van belang om zowel bewustzijn als praktische kennis over diversiteit te verankeren. Een school als OBS de Pendinghe in Groningen benadrukt dat culturele diversiteit het onderwijs verrijkt. Hier leren kinderen niet alleen van elkaar, maar ook van hun eigen culturele achtergronden. Ze ontdekken nieuwe feesten, eten andere gerechten en horen verhalen die hun eigen ervaringen verrijken. Dit draagt bij aan creativiteit, verbondenheid en een rijke leeromgeving.

Een andere praktische aanpak is het gebruik van een boekenkast met een breed spectrum aan kinderboeken. Deze boeken moeten niet alleen divers zijn qua culturele afkomst of huidskleur, maar ook qua geslacht, sociale situatie en mentale of fysieke kenmerken. Door leerlingen te vragen om boeken voor te lezen en te bespreken, wordt het gesprek over diversiteit gestimuleerd. Bovendien leren kinderen zich herkennen in verhalen die hen dichter bij de werkelijkheid brengen, wat belangrijk is voor hun zelfbeeld en begrip van de wereld.

Actieve gesprekken over diversiteit

In de praktijk blijkt dat kinderen op jonge leeftijd al aangeven hoe ze met anderen om willen gaan. Door aandacht te besteden aan democratische vaardigheden, zoals het samenstellen van regels en het oplossen van conflicten, leren kinderen respectvol met verschillen om te gaan. Christel Eijkholt, die onderzoek doet naar kinderrechten en burgerschap in de kinderopvang, benadrukt dat een democratische cultuur al vanaf de peuterleeftijd belangrijk is. Kinderen moeten leren dat iedereen een stem heeft en dat men vanuit respect met elkaar kan praten over zowel kleine als grotere verschillen.

Een manier om dit in de praktijk te brengen is via themahoeken, prentenboeken of gesprekken over actuele zaken. Door bijvoorbeeld een hoek op te richten waarin diverse culturen en tradities centraal staan, krijgen kinderen een visuele en tastbare indruk van wat diversiteit inhoudt. Zulke thema’s kunnen ook aangegrepen worden als reactie op actualiteiten, zoals klimaatverandering of migratie, waarbij kinderen leren dat ze ook invloed kunnen hebben op maatschappelijke kwesties.

Diversiteit in het dagelijks leven

De opvoeding van respect en begrip voor diversiteit begint niet alleen in de klas of op het kindercentrum, maar ook in het dagelijks leven. Ouders kunnen actief meewerken aan het verrijken van het culturele bewustzijn van hun kind. Een paar manieren waarop dit kan, zijn:

• Nieuwe woorden leren: Als een kind een vriend heeft die thuis een andere taal spreekt, is het een waardevolle activiteit om samen een paar woorden in die taal te leren. Dit ondersteunt het begrip en de waardering voor andere culturen.
• Ontdekkingstochten ondernemen: Bezoeken aan culturele evenementen, markten of feesten zijn uitstekend om kinderen te leren over diversiteit. Door directe interactie met mensen en tradities uit andere culturen, bouwen kinderen vertrouwensverhoudingen en leren ze respect tonen.
• Diversiteit in materialen en activiteiten introduceren: Zorg ervoor dat er in de klas of op het kindercentrum een brede verscheidenheid aan materialen is. Denk aan prentenboeken, puzzels, speelgoed en verhalen die verschillende culturen, geslachten en lichaamsstructuren belichten. Ook het gebruik van kleurrijke potloden en verf kan helpen: zo kunnen kinderen hun eigen huidskleur tekenen of mengen, wat bewustzijns schapen over de diversiteit van uiterlijke kenmerken.

Zulke activiteiten tonen aan dat diversiteit geen abstract begrip is, maar een onderdeel van het dagelijks leven. Ze helpen kinderen om te leren dat verschillen geen obstakel vormen, maar juist een bron van rijkdom en creativiteit.

Gesprekken over discriminatie en vooroordelen

Hoewel het doel is om kinderen respect te leren, is het ook belangrijk om ze te ondersteunen wanneer ze discriminatie of vooroordelen ervaren. Ouders kunnen hierin een cruciale rol spelen. Als kinderen bijvoorbeeld racisme of andere vormen van discriminatie tegenkomen, is het essentieel dat ze kunnen rekenen op steun van hun ouders of opvoeders. Nederlands Jeugdinstituut (NJI) benadrukt in hun publicatie dat ouders niet alleen hun kinderen moeten leren over gelijkheid, maar ook hoe ze met belemmeringen om kunnen gaan.

Een aanpak die soms wordt voorgesteld, is het zogenaamde 'kleurenblind' opvoeden, waarbij men bewust geen aandacht geeft aan verschillen in huidskleur of cultuur. Echter, onderzoek laat zien dat dit niet altijd helpt bij het opbouwen van een inclusief wereldbeeld. In plaats daarvan is het belangrijk om open en eerlijk te praten over verschillen, zonder die te ontkennen. Hiermee leren kinderen dat diversiteit normaal is en dat iedereen het recht heeft om zichzelf te zijn.

Een inclusieve groep creëren

Een inclusieve groep is een groep waarin iedereen zich gerespecteerd en begrepen voelt. Dit kan worden bereikt door bewust aandacht te besteden aan de manier waarop kinderen met elkaar omgaan. Onderzoek van Christel Eijkholt toont aan dat een structurele vorm van kinderparticipatie bijdraagt aan het welzijn, de betrokkenheid en de sociale interacties van kinderen. Als kinderen bijvoorbeeld een stem krijgen in het opstellen van regels of het organiseren van activiteiten, ontwikkelen ze een gevoel van eigenaarschap en leren ze om te gaan met verantwoordelijkheid.

Het is ook belangrijk om kinderen te onderwijzen dat het respecteren van de bezittingen van anderen even belangrijk is als het respecteren van mensen. Hierdoor leren ze over empathie en overweging. Bezzia geeft aan dat het leren omgaan met eigendom een sleutelrol speelt in het opbouwen van een respectvolle houding. Als een kind bijvoorbeeld een bloem plukt zonder toestemming, is dit een moment om uit te leggen dat anderen ook hun eigendom hebben die moet worden gerespecteerd.

Het belang van een open sfeer

Een open en inclusieve sfeer is essentieel om kinderen te leren over diversiteit. In het Inclusiviteitsspel wordt bijvoorbeeld aandacht besteed aan het delen van diversiteitskenmerken. Hierbij leren kinderen wat hen uniek maakt en hoe hun eigen achtergronden en ervaringen hun persoonlijkheid vormen. Dit leidt tot verrassende en verhelderende momenten en helpt bij het opbouwen van verbindingen binnen de groep.

Zowel in de klas als in de kinderopvang is het belangrijk om ruimte te bieden voor dialoog over diversiteit. Hierbij wordt geen aandacht besteed aan technische of formele onderwerpen, maar aan emotionele en sociaal-culturele thema’s. Zoals beschreven in de praktijk van Samenwijzer in Denderleeuw, is het belangrijk om mensen met verschillende achtergronden op een evenwichtige manier te laten praten. Dit leidt tot een diepere verbinding en helpt om vooroordelen te doorbreken.

Diversiteit en burgerschap in de kinderopvang

De wet op burgerschaponderwijs, ingevoerd in 2021, biedt een kader om kinderen bewustzijns te geven over de maatschappelijke waarden van de democratische rechtstaat. Dit onderwijs is niet alleen gericht op scholen, maar ook op kinderopvangcentra. In dit kader is het mogelijk om kinderen bij te brengen dat ze een rol kunnen spelen in de samenleving, vanaf hun jongste leeftijd.

De wet benadrukt onder andere:

• Het voorbereiden van kinderen op de samenleving door aandacht voor democratische vaardigheden en kinderparticipatie;
• Het samenwerken met diverse ouders, met name diegene die ondersteuning nodig hebben;
• Het bevorderen van gemeenschapszin, zowel binnen het kindercentrum als in de omgeving.

Door middel van gesprekken, thema-activiteiten en praktische opdrachten leren kinderen hoe ze kunnen bijdragen aan een inclusieve maatschappij. Ze leren ook om te gaan met conflict, regels op te stellen en samen te werken aan oplossingen. Dit alles helpt bij het opbouwen van een sterke persoonlijkheid die open is voor verschillen en bereid is om bij te dragen aan de groep.

Diversiteit als onderwijsinhoud

Het onderwijs in Nederland wordt steeds bewuster gemaakt van de rol van diversiteit. Niet alleen in de klas, maar ook in de groepsactiviteiten en de spelinstrumenten die worden gebruikt. De Broedplaats Kinderrechten van Ieder Talent Telt en KinderrechtenNU biedt een toolkit om kinderen te leren over hun rechten en verantwoordelijkheden in een maatschappij die verscheidend is. Door middel van spelvormen en gesprekken wordt kinderen niet alleen bewust gemaakt van diversiteit, maar ook van hun rol als burger.

Een van de opbrengsten van deze toolkit is dat kinderen leren om te gaan met thema’s zoals kinderrechten, gelijkheid en inclusiviteit. Dit helpt hen om bewust te worden van hun eigen rol en die van anderen. Door middel van actieve participatie in activiteiten leren ze dat ze een stem hebben in de samenleving en dat hun meningen ertoe doen.

Conclusie

Het praten over diversiteit met jonge kinderen is niet alleen mogelijk, maar ook essentieel in de opvoeding en het onderwijs. Een inclusieve leeromgeving helpt kinderen om zich gerespecteerd te voelen, ongeacht hun afkomst, geslacht of lichaamskenmerken. Door middel van kinderboeken, gesprekken, thema-activiteiten en het gebruik van diverse materialen wordt kinderen een open blik op de wereld meegegeven.

Inclusiviteit is geen abstract idee, maar een onderdeel van het dagelijks leven. Het is belangrijk dat kinderen leren omgaan met verschillen, dat ze leren respect tonen en dat ze leren dat ze een rol kunnen spelen in een maatschappij die verscheidend is. Deze waarden worden gelegd op jonge leeftijd en blijven bepalend voor het sociaal-emootionele ontwikkeling van kinderen.

Bij het opbouwen van een inclusieve maatschappij is het belangrijk om kinderen bewustzijns te geven over diversiteit en gelijkheid. Hierbij speelt niet alleen de school een rol, maar ook de kinderopvang, de ouders en de omgeving van het kind. Samen kunnen we een maatschappij creëren waarin iedereen zich thuis voelt, ongeacht hun achtergrond.

Bronnen

1. Burgerschap in de kinderopvang
2. Praten over kanker met kinderen
3. Culturele diversiteit in het basisonderwijs
4. De nummer 1 manier om kinderen over inclusiviteit te leren
5. Diversiteit accepteren van kinderen
6. Het inclusiviteitsspel spelen
7. Werken met de binnenwereld
8. Mooie opbrengsten in de broedplaats kinderrechten
9. Kinderboeken die diversiteit en inclusiviteit belichten
10. Samenleven in diversiteit in Denderleeuw
11. Culturele verschillen overbruggen in de communicatie met je kind
12. Tips voor inclusiviteit in de klas
13. Ouders ondersteunen bij discriminatie
14. Ridder Roa en de gevaarlijke draak