Opvoeding en levensbeschouwing: Waarden, identiteit en het belang van een gevoel voor eigenheid

In de opvoeding van kinderen speelt levensbeschouwing een cruciale rol. Het gaat hierbij niet alleen om het overbrengen van kennis, maar ook om het vormen van waarden, het ontwikkelen van een persoonlijke identiteit en het leren omgaan met een plurale samenleving. Uit verschillende onderzoeken en studies blijkt dat ouders, opvoeders en leerkrachten zich bewust zijn van de impact die hun eigen levensbeschouwing heeft op de opvoeding van kinderen. In dit artikel worden de belangrijkste thema’s rond opvoeding en levensbeschouwing behandeld, met aandacht voor waarden, identiteitsvorming, en het belang van een gevoel voor eigenheid bij kinderen.

Waarden in de opvoeding: Genieten van het leven, eerlijkheid en vrijheid

Een van de centrale waarden die ouders en opvoeders in hun opvoeding willen meenemen, is het genieten van het leven. Volgens onderzoek uit het Humanistisch Verbond, waarin 1500 ouders en opvoeders werden geïnterviewd, komt ‘genieten van het leven’ als belangrijkste waarde naar voren. Ook vinden de meeste ouders eerlijkheid en vrijheid belangrijk om hun kinderen mee te geven. Deze waarden worden vaak geïnspireerd door de persoonlijke levensbeschouwing van de ouder of opvoeder.

Bijvoorbeeld, in een onderzoek uit 2019, waarin 15.000 ouders werden geïnformeerd over hun opvoedwaarden, bleek dat bijna een derde van de ouders een religieuze levensbeschouwing heeft. Toch tonen de resultaten dat ook seculiere ouders deze waarden delen. Zo vinden alle ouders, ongeacht hun levensbeschouwing, vooral dat hun kinderen opgroeien tot eerlijke mensen die genieten van het leven. Daarnaast vinden ze vrijheid, vrede en verantwoordelijkheid belangrijk om mee te geven aan hun kinderen.

Deze waarden spelen een cruciale rol in de opvoeding van kinderen, omdat ze helpen bij het ontwikkelen van een positieve houding ten opzichte van het leven, maar ook bij het leren omgaan met anderen. De opvoeder of ouder moet hierbij een voorbeeld staan, want het is niet mogelijk om neutraal of waardenvrij op te voeden. De waarden die men zelf belangrijk vindt, worden vaak doorgegeven aan het kind.

Identiteitsvorming en levensbeschouwelijke competenties

Bij de opvoeding van kinderen gaat het niet alleen om het leren rekenen, schrijven of lezen, maar ook om het ontwikkelen van een persoonlijke identiteit. Dit gebeurt onder meer via levensbeschouwelijke competenties, die helpen bij het leren omgaan met vragen over het eigen leven, de zin van het bestaan en de keuzes die men maakt. Deze competenties zijn van belang voor de ontwikkeling van een persoonlijke identiteit en het begrijpen van de eigen positie in de samenleving.

In het onderzoek van KIS (Kennisplatform Jeugd en Inburgeringen) wordt benadruid dat professionals in de jeugd- en hulpverlening vaak te maken hebben met vragen over religie en levensbeschouwing. De onderzoekers stellen dat het belangrijk is dat deze professionals over de nodige competenties beschikken om met jongeren over deze onderwerpen te kunnen praten. Ze benadrukken dat het niet alleen gaat om het leren omgaan met religie, maar ook om het begrijpen van de invloed van levensbeschouwing op de identiteitsvorming van jongeren.

Een ander punt is dat jongeren zichzelf moeten kunnen bepalen of hun levensbeschouwing als bevrijdend of beknellend ervaren. Dit betekent dat de opvoeder of leerkracht een rol speelt bij het helpen van jongeren bij het ontwikkelen van hun eigen persoonlijke visie. Het is belangrijk dat kinderen de ruimte krijgen om vragen te stellen over hun eigen levensbeschouwing en dat ze hierover kunnen nadenken zonder geïsoleerd te raken.

Leden van de samenleving: burgerschapsvorming en levensbeschouwelijke pluraliteit

Een van de kernvragen in de opvoeding van kinderen is het leren omgaan met een plurale samenleving. Dit gebeurt onder meer via burgerschapsvorming, waarin kinderen leren omgaan met de verschillende waarden en normen die in de samenleving aanwezig zijn. Hierbij is het belangrijk om te laten zien dat er in de samenleving ook andere manieren zijn om goed te leven en goed samen te levens.

In een onderzoek van Biesta (2013) wordt benadruid dat burgerschapsvorming een taak heeft in het toerusten van kinderen en jongeren voor het leven in de levensbeschouwelijke plurale samenleving. Dit wordt in veel scholen al opgenomen in het onderwijs, waarbij leerkrachten aandacht besteden aan de verschillende levensbeschouwingen die in de klas aan bod komen.

Deze pluraliteit van waarden en opvattingen is een belangrijk onderdeel van de moderne opvoeding. Het betekent dat kinderen leren omgaan met verschillende visies op het leven, en dat ze hierin hun eigen mening kunnen ontwikkelen. De opvoeder moet hierbij een rol spelen als begeleider en voorbeeld, maar ook als iemand die ruimte biedt aan verschillende meningen en perspectieven.

Pedagogiek en levensbeschouwing: Een nauwe samenwerking

De relatie tussen pedagogiek en levensbeschouwing is nauw, omdat opvoeding en onderwijs uiteindelijk draaien om persoonsvorming. Dit betekent dat de opvoeding niet alleen gericht is op het leren van kennis, maar ook op het ontwikkelen van een persoonlijke identiteit en waarden. In het onderzoek van Kohnstamm en Langeveld wordt benadruid dat pedagogiek niet kan worden opgeknipt in losse onderdelen, maar als een verweven geheel moet worden beschouwd.

Een van de kernprincipes van de pedagogiek is het zorgen voor een vorming van de persoonlijke en sociale identiteit van het kind. Dit gebeurt onder meer door het leren reflecteren op eigen gedrag, het leren omgaan met andere mensen en het leren omgaan met de maatschappelijke normen en waarden. De opvoeder moet hierbij een rol spelen als begeleider en voorbeeld, maar ook als iemand die ruimte biedt aan verschillende meningen en perspectieven.

Samenleving en opvoeding: De rol van de school

In veel scholen is de opvoeding gericht op het vormen van burgers die in staat zijn om verantwoordelijk om te gaan met hun eigen leven en met de samenleving. Dit gebeurt onder meer via het aanbieden van burgerschapsvorming, waarin kinderen leren omgaan met de verschillende waarden en normen die in de samenleving aanwezig zijn. Ook wordt er aandacht besteed aan het leren omgaan met diverse levensbeschouwingen en religies.

In het onderzoek van de Universiteit voor Humanistiek wordt benadruid dat het belangrijk is dat de school niet alleen kennis leert geven, maar ook de waarden en normen van de samenleving verder uitwerkt. Hierbij speelt het leren omgaan met diversiteit een belangrijke rol, zowel in het onderwijs als in de praktijk.

Conclusie

In de opvoeding van kinderen is levensbeschouwing een belangrijk onderdeel. Het gaat hierbij niet alleen om het leren rekenen, schrijven of lezen, maar ook om het ontwikkelen van waarden, het leren omgaan met een plurale samenleving en het vormen van een persoonlijke identiteit. De opvoeder en leerkracht spelen hierbij een cruciale rol, omdat ze zowel voorbeeld staan als begeleider fungeren.

De waarden die ouders en opvoeders belangrijk vinden, zoals eerlijkheid, vrijheid en genieten van het leven, worden vaak doorgegeven aan de kinderen. Deze waarden zijn belangrijk voor de ontwikkeling van een positieve houding ten opzichte van het leven, maar ook voor het leren omgaan met anderen. Bovendien is het belangrijk dat kinderen de ruimte krijgen om hun eigen levensbeschouwing te ontwikkelen en te laten zien wat ze belangrijk vinden.

In de moderne samenleving is het belangrijk dat kinderen leren omgaan met verschillende visies op het leven en dat ze hierin hun eigen mening kunnen ontwikkelen. Dit gebeurt onder meer via burgerschapsvorming, waarin kinderen leren omgaan met de verschillende waarden en normen die in de samenleving aanwezig zijn. De school en de opvoeder spelen hierbij een cruciale rol, omdat ze zowel voorbeeld staan als begeleider fungeren.

De relatie tussen pedagogiek en levensbeschouwing is nauw, omdat opvoeding en onderwijs uiteindelijk draaien om persoonsvorming. Dit betekent dat de opvoeding niet alleen gericht is op het leren van kennis, maar ook op het ontwikkelen van een persoonlijke identiteit en waarden. In dit opzicht is de opvoeding een essentieel onderdeel van het leren omgaan met de wereld en het leren omgaan met anderen.

Bronnen

1. Levensbeschouwing en opvoedingsidealen
2. Humanistische opvoedingsidealen: respecteren van de eigenheid van het kind
3. Opvoeding en levensbeschouwing
4. Ouders vinden ‘genieten van het leven’ belangrijkste waarde
5. Burgerschapsvorming: pedagogische levensbeschouwelijke eigenheid
6. Levensbeschouwelijk leren samenleven
7. Levensbeschouwelijke competenties in de hulpverlening
8. Belang van levensbeschouwelijk onderwijs
9. Historisch besef van pedagogische ideeën is zo leerzaam
10. Onderzoek naar levensbeschouwelijke spanningen bij pleegouders
11. Eerlijkheid en vrijheid belangrijke waarden in opvoeding