Emoties leren omgaan in de opvoeding: een praktische gids voor ouders en verzorgers

In de opvoeding van jonge kinderen is het leren omgaan met emoties een cruciaal onderdeel. Kinderen leren steeds beter hun eigen gevoelens te herkennen en te begrijpen, maar ook de emoties van anderen te doorzien. Dit proces is essentieel voor hun emotionele en sociale ontwikkeling. In dit artikel wordt ingegaan op de kernprincipes van emotieregulatie, het leren herkennen van emoties, en praktische tips voor ouders en verzorgers om dit te ondersteunen.

Emoties herkennen en begrijpen

Kleuters leren steeds beter wat ze zelf voelen en wat anderen voelen. Ze leren hoe ze op emoties kunnen reageren, bijvoorbeeld hoe ze samen kunnen spelen, hoe ze voor zichzelf kunnen opkomen en hoe ze anderen kunnen helpen. Dit gebeurt vooral in contact met andere kinderen. Het is belangrijk dat ouders en verzorgers hierbij helpen door over gedachten en gevoelens te praten.

Kinderen kunnen vaak al zeggen of ze boos, bang, verdrietig of blij zijn. Langzaam leren ze steeds meer emoties herkennen en benoemen, zoals verlegen, jaloers en trots. Ook leren ze kleine verschillen in emoties, zoals een beetje boos, heel boos, of woedend. Het is belangrijk dat ouders en verzorgers deze emoties benoemen en uitleg geven. Kinderen worden vaak boos of verdrietig als ze niet goed begrijpen wat er aan de hand is, of als ze niet goed duidelijk kunnen maken aan anderen wat ze willen. Door te leren wat ze voelen, geven ze rust en begrijpen ze beter wat er met hen gebeurt.

Emoties reguleren en omgaan met heftige emoties

Het leren omgaan met heftige emoties is een vaardigheid die kinderen kunnen leren. Veelvoorkomende gevoelens als onzekerheid of onveiligheid kunnen niet genegeerd worden. Er zijn veel positieve manieren om kinderen te helpen om hiermee om te gaan. Ze kunnen leren om heftige emoties op een gezonde manier te uiten. Emotieregulatie is het leren omgaan met emoties op een passende manier. Gedrag dat passend is bij de emotie en passend bij de situatie. Introverte kinderen, die geneigd zijn hun emoties op te kroppen, laten wellicht geen vervelend of storend gedrag zien, maar ook zij hebben hulp en ondersteuning nodig bij het reguleren. Deze kinderen moeten juist leren om te praten over wat ze dwars zit en bijvoorbeeld geholpen worden met het voor zichzelf opkomen.

In de opvoeding is het handelen vanuit emotie een belangrijk aspect. Het handelen vanuit emoties of jezelf verliezen in een emotie, zoals boosheid, irritatie, afschuw of teleurstelling voelt vaak niet fijn als je het gevoel waaruit het ontstaat niet hebt benoemd. Kinderen hebben in de opvoeding grenzen nodig. Dat zorgt ervoor dat je niet achter je kind ‘aan rent’. Als ouder en opvoeder bied je met grenzen veiligheid en structuur. Opvoeden vanuit gevoel is je eigen gevoelens kunnen benoemen, luisteren naar de behoefte van jouw gevoelens en deze delen in de vorm van verwachtingen en grenzen. Zo worden jouw gevoelens erkend en begrepen en verliest emotie zijn kracht.

Emoties en de rol van ouders

Het is belangrijk om te beseffen dat alle emoties er mogen zijn. We zijn het gewend om bepaalde emoties te onderdrukken, omdat we bang voor ze zijn of ze afkeuren. Maar daarmee leren we onze kinderen hetzelfde. En alles wat je onderdrukt, wordt sterker in the end. Het is niet voor niets dat er mensen zijn die pas op latere leeftijd voor het eerst boosheid beginnen te herkennen en dat het vervolgens blijft groeien.

Als ouder is het belangrijk om emoties te accepteren en te respecteren, zowel van jezelf als van je kind. Indien je namelijk emoties gaat wegdrukken, werkt dit als een bal die je onder water probeert te houden: uiteindelijk plopt die bal omhoog met een veel grotere kracht dan daarvoor. Met als gevolg dat je kind om iets heel kleins ineens héél boos wordt, terwijl het eigenlijk een opeenstapeling is van allemaal kleine dingen.

Geef taal aan wat je zelf voelt en ervaart in normale, dagdagelijkse situaties. Heb je een drukke dag gehad op je werk en voel je dat jouw lontje iets korter is? Zeg dan bijvoorbeeld: ‘Ik heb het druk gehad op mijn werk en mijn hoofd zit een beetje vol. Ik kan er niet zo goed tegen als je schreeuwt. Zou je wat zachter kunnen praten alsjeblieft?’ Dit vraagt heel wat zelfbeheersing van jou als ouder en dat is zeker niet makkelijk.

Help ook je kind hiermee door middel van mentaliseren, op elke leeftijd: ‘Jij had je echt verheugd om af te spreken met je vriendin. Ik kan me heel goed voorstellen dat je nu verdrietig bent dat ze heeft afgezegd.’

Praktische tips voor het leren omgaan met emoties

Er zijn meerdere praktische tips die ouders en verzorgers kunnen gebruiken om hun kinderen te helpen met het leren omgaan met emoties. Een ervan is het benoemen van emoties en het geven van uitleg. Kinderen kunnen vaak niet goed zeggen wat ze voelen en willen. Vooral als ze boos zijn, kunnen ze niet goed zeggen wat er is. Je kunt je kind helpen door te zeggen wat je denkt dat je kind voelt. Je benoemt dan het gevoel van je kind, en de reden waarom je kind zich zo voelt. Zo begrijpt je kind zelf beter wat er aan de hand is. Ook leert je kind de woorden om over gevoelens te praten. Als je kind beter begrijpt wat het zelf voelt en waarom, kan het daar ook beter op reageren. Dat helpt ook in contacten met anderen.

Een andere praktische oefening is het gebruik van verhalen of tekeningen om dualiteit te bespreken. Teken bijvoorbeeld een zon en een wolk en leg uit hoe we soms zonnige dagen hebben en soms bewolkte dagen. Beide horen erbij. Vraag je kind: “Hoe voel je je vandaag? En hoe gaat dat gevoel morgen weer veranderen?” Dit leert hen dat emoties tijdelijk zijn en altijd weer voorbijgaan. - Maak gebruik van een ‘kalmeerhoekje’ Soms hebben kinderen (en ouders!) een rustige plek nodig om zich terug te trekken en emoties te verwerken. Een kalmeerhoekje in huis – een knusse ruimte met zachte kussens, boeken, en kalmerende objecten – biedt een plek waar ze tot rust kunnen komen zonder afleiding.

Emoties en de ontwikkeling van kinderen

De ontwikkeling van kinderen is sterk afhankelijk van hun vermogen om emoties te herkennen, te begrijpen en ermee om te gaan. Kinderen die goed om kunnen gaan met hun emoties, hebben een betere kans om in hun ontwikkeling vooruit te gaan. Ze leren sneller hun eigen emoties herkennen en uit elkaar te houden. Vooral jonge kinderen verwarren gevoelens als teleurstelling, boosheid en verdriet nog wel eens met elkaar. Een peuter kan enorm staan stampvoeten omdat zijn ijsje op de grond gevallen is. Uiteraard kan het dat het bewuste jongetje echt boos is over het vallen van het ijs, maar de kans is groter dat het jochie eigenlijk vooral verdrietig is. Wanneer kinderen leren hun emoties te herkennen en uit elkaar te houden, zien we dat ze ook steeds beter leren hun gevoelens op een juiste, gepaste manier te uiten.

Emoties en de rol van het gezin

Emoties spelen een belangrijke rol in het gezin. Het is belangrijk dat ouders en verzorgers hun eigen emoties herkennen en benoemen. Dit helpt kinderen om te leren omgaan met hun eigen emoties. Door te leren omgaan met emoties, krijgen kinderen het gevoel dat ze begrepen worden. En dat geeft rust en een fijn gevoel bij je kind. Als kinderen leren omgaan met hun emoties, leren ze ook hoe ze met anderen om kunnen gaan. Ze leren hoe ze hun eigen emoties kunnen uiten en hoe ze de emoties van anderen kunnen begrijpen.

Conclusie

Het leren omgaan met emoties is een cruciaal onderdeel van de opvoeding van jonge kinderen. Kinderen leren steeds beter hun eigen gevoelens te herkennen en te begrijpen, maar ook de emoties van anderen te doorzien. Dit gebeurt vooral in contact met andere kinderen. Het is belangrijk dat ouders en verzorgers hierbij helpen door over gedachten en gevoelens te praten. Emotieregulatie is het leren omgaan met emoties op een passende manier. Gedrag dat passend is bij de emotie en passend bij de situatie. Introverte kinderen, die geneigd zijn hun emoties op te kroppen, laten wellicht geen vervelend of storend gedrag zien, maar ook zij hebben hulp en ondersteuning nodig bij het reguleren. Deze kinderen moeten juist leren om te praten over wat ze dwars zit en bijvoorbeeld geholpen worden met het voor zich zelf opkomen.

Bronnen

1. Mindful opvoeden vanuit gevoel
2. Kleuter | Emotionele ontwikkeling: emotie herkennen, begrijpen en ermee omgaan
3. Emotioneel gezond opvoeden
4. Liefkind: Emoties reguleren
5. Positief opvoeden: omgaan met heftige emoties
6. Op groeien in 046: leren omgaan met emoties lastig maar belangrijk
7. Opvoedadvies: emoties
8. Psychogoed: omgaan met emoties kinderen
9. Buurtmamas: belastende emoties in je ouderschap
10. NJI: emoties herkennen, begrijpen en ermee omgaan