Spelend leren: Een essentieel onderdeel van de vroegopvoeding

Spelend leren is een belangrijk onderdeel van de vroegopvoeding en speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van jonge kinderen. Het omvat het gebruik van spel als middel om de ontwikkeling en het leren van kinderen te bevorderen. In dit artikel worden de kernprincipes, vormen, effectiviteit en begeleiding van spelend leren besproken, gebaseerd op gegevens uit bronnen zoals de wetenschappelijke literatuur en onderzoeken. De focus ligt op het begrip van spelend leren, de rol van de professional, en de impact op de ontwikkeling van kinderen.

Wat is spelend leren?

Spelend leren verwijst naar de inzet van spel als middel om de ontwikkeling en het leren (in brede zin) te bevorderen en te ondersteunen (Siraj-Blatchford et al., 2002). Het is een bij de leeftijd passende manier om jonge kinderen in hun ontwikkeling te ondersteunen of iets nieuws te leren. Bij de leeftijd passend enerzijds omdat kinderen nieuwsgierig zijn, anderzijds omdat de aandachtspanne van jonge kinderen nog kort is en ze zich beperkt laten sturen.

Spel kan verschillende vormen aannemen: van sensomotorisch spel bij heel jonge kinderen tot rollenspel bij kleuters. Spel is in de vroege jaren een effectieve manier om de ontwikkeling van jonge kinderen te ondersteunen (Harvard Center on the Developing Child, z.d.).

Vormen van spelend leren

Er zijn verschillende vormen van spelend leren, afhankelijk van de mate van initiatief van het kind en de mate van inbreng van de professional. De term ‘onderwijzen’ wordt breed opgevat bij jonge kinderen: Voor de professional gaat spelend leren om het bieden van leeromgevingen voor spel en exploratie met als doel de ontwikkeling en het leren van kinderen te bevorderen.

Er zijn grofweg drie opvattingen over de rol van spel en spelend leren: - Spel als middel voor ontspanning. - Spelend leren gericht op het bevorderen van de sociaal-emotionele ontwikkeling. - Spel van belang voor zowel schoolse als niet-schoolse vaardigheden voor de brede ontwikkeling.

Vooral de laatste opvatting sluit aan bij een optimaal gebruik van spelend leren. Deze opvattingen werken door in het aanbod en de effectiviteit ervan. De mogelijkheden van spelend leren bij het jonge kind worden daardoor soms onvoldoende gebruikt.

Effectiviteit van verschillende vormen van spelend leren

Goed onderbouwde kennis over de effectiviteit van spelend leren is beperkt. Onderzoek naar spelend leren in Nederland toont dat begeleid spel effectiever de ontwikkeling stimuleert dan vrij (kindgeïnitieerd en onbegeleid) spel (Slot et al., 2015). Begeleid spel van hoge kwaliteit en in kleine groepen kan de ontwikkeling van jonge kinderen ondersteunen. Spelverrijking door de professional heeft een positief effect op de reken- en taalontwikkeling van jonge kinderen.

Internationaal onderzoek wijst erop dat de betrokkenheid van kleuters (Pyle et al., 2018) een belangrijke factor is bij het stimuleren van de ontwikkeling. Spel biedt de mogelijkheid om met begeleiding van een volwassene complexe vaardigheden aan te leren. In een recente review van Skene et al. (2022) over spelbegeleiding worden drie kenmerken genoemd: - de professional heeft een duidelijk leerdoel op het oog bij het opzetten van een spelactiviteit, - de activiteit of interactie geeft het kind ruimte voor keuze en sturing, en - de professional is flexibel in de begeleidingsvorm zodat goed kan worden aangesloten bij interesses en behoeften van een kind.

Begeleiding van spelend leren en volgehouden gedeeld denken

Om spelend leren effectief in te zetten is meer aandacht nodig voor de begeleiding van het spel, met name de educatieve gesprekken door een professional die daarbij actief leerprocessen stimuleert. In Nederland sluiten Van Oers en Duijkers (2013) aan op het idee dat spelend leren een goede inhoudelijke voorbereiding vraagt. Ook benadrukken zij dat een spelend-leren aanbod waarbij uitgegaan wordt van kindinitiatief veel van professionals vergt, zowel qua inhoudelijke kennis als de wijze om kinderen aan het denken te zetten.

Spelbegeleiding en volgehouden gedeeld denken Wat maakt dat spelbegeleiding effectiever is dan vrij, onbegeleid spel om de kindontwikkeling te ondersteunen? Het is enerzijds de betrokkenheid van een volwassenen aan het spel van jonge kinderen die maakt dat kinderen hun aandacht langer bij het spel kunnen houden (Singer en Tajik, 2014).

Een belangrijk element in spelbegeleiding is volgehouden gedeeld denken; dat verwijst naar ondersteuning en uitbreiding van taal en communicatie, en het ondersteunen van leren en kritisch denken van jonge kinderen door de professional. Professionals dienen vaardig te zijn in het uitbreiden van conversaties met kinderen om volgehouden gedeelde denkepisodes te creëren.

Rijke speelleeromgeving

Een rijke speelleeromgeving is cruciaal voor het stimuleren van de ontwikkeling van jonge kinderen. De rol van de professional is hierbij van groot belang. De aanbeveling is om werk te maken van begeleid spel in de groep en van kennis en vaardigheden van professionals op dit terrein. Daarbij is het zaak de educatieve interactiekwaliteit te verbeteren, zeker voor kinderen die risico lopen op achterstand.

Om spel goed te begeleiden onderscheidt De Haan (2012) drie V’s: Verkennen, Verbinden en Verrijken. Zij stelt dat professionals deze drie vaardigheden moeten inzetten om zich in te voegen in het spel van kinderen zonder het te verstoren. Een eerste stap is het spel observeren: Als toeschouwer verkent de professional waar een kind of de kinderen mee bezig zijn. Vervolgens verbindt de professional zich aan het initiatief door als speelmaatje mee te gaan in het spel en de betekenissen die kinderen tonen. De derde stap is die van het verrijken van spel; Kinderen uitdagen op handelend en cognitief niveau.

Spelbegeleiding en het effect op de ontwikkeling

Het samen spelen van een professional met het kind ondersteunt responsieve relaties, het versterkt belangrijke kernvaardigheden (zoals beurt nemen of luistervaardigheid) en reduceert stress. Professionals kunnen spel van kinderen faciliteren met materialen en activiteiten. Ze kunnen spel ook begeleiden door mee te spelen of het spel uit te breiden. Bijvoorbeeld door kinderen met vragen aan het denken te zetten of spelsuggesties te doen.

Samenvatting

Spelend leren is een essentieel onderdeel van de vroegopvoeding en speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van jonge kinderen. Het omvat het gebruik van spel als middel om de ontwikkeling en het leren van kinderen te bevorderen. De kernprincipes, vormen, effectiviteit en begeleiding van spelend leren zijn besproken, gebaseerd op gegevens uit bronnen zoals de wetenschappelijke literatuur en onderzoeken. De focus ligt op het begrip van spelend leren, de rol van de professional, en de impact op de ontwikkeling van kinderen.

Conclusie

Spelend leren is een essentieel onderdeel van de vroegopvoeding en draagt bij aan de ontwikkeling van jonge kinderen. Het is belangrijk om de begeleiding van spel te beoordelen en te verbeteren, zodat kinderen effectief kunnen leren. De rol van de professional is hierbij van groot belang, aangezien zij de ontwikkeling van kinderen kunnen ondersteunen en stimuleren. De effectiviteit van spelend leren is afhankelijk van de begeleiding en het aanbod van een rijke speelleeromgeving.

Bronnen

1. Leren en ontwikkelen door spel
2. Wat is belangrijk bij opvoeden