Ondersteuning voor ouders bij opvoeding en gezin
juli 10, 2025
Inleiding
De term “juridisch opvoeden” verwijst naar de wettelijke verantwoordelijkheden en plichten van ouders in de opvoeding van hun kinderen. In Nederland is de grondwettelijke basis voor de verantwoordelijkheid van ouders te vinden in het Burgerlijk Wetboek (BW). Hierin staat het wettelijke ouderlijk gezag centraal, dat de plicht en het recht om het kind te verzorgen en op te voeden omvat. In dit artikel wordt uitgelegd wat juridisch opvoeden inhoudt, welke verantwoordelijkheden ouders daarmee hebben, en hoe dit in de praktijk wordt uitgevoerd. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de rol van de overheid en de kracht van de wet in het handhaven van de rechten van het kind.
Wat is juridisch opvoeden?
Volgens de wet heeft elk kind het recht op een optimale ontwikkeling en groei naar zelfstandigheid, een omgeving die vrij is van (psychisch) geweld of verwaarlozing, en waarin voldoende ontwikkelingsmogelijkheden zijn. Dit staat centraal in artikel 1:247 lid 2 BW. De juridische verantwoordelijkheid van ouders om hun kind te verzorgen en op te voeden, is daarbij van belang. Een juridisch ouder is iemand die volgens de wet de ouder is van hun kind. Dit kan biologisch zijn, zoals bij de moeder, of via adoptie. Als vader of partner is het vaak nodig om het kind te erkennen om juridisch ouder te worden.
Bij het juridisch opvoeden gaat het om de plicht en het recht van de ouder om zijn of haar minderjarige kind te verzorgen en op te voeden. Dit omvat zowel de fysieke als psychische zorg, het bevorderen van de ontwikkeling van de persoonlijkheid van het kind, en het zorgen voor een veilige en stimulerende omgeving. Daarnaast is er een plicht tot informatiegeving over de afstamming van het kind, zodat het kind zich kan oriënteren op wie zijn of haar ouders zijn.
De verantwoordelijkheden van ouders bij juridisch opvoeden
Ouders die juridisch verantwoordelijk zijn voor het opvoeden van hun kind, hebben een aantal belangrijke plichten. De wet stelt dat ouders het kind moeten verzorgen en opvoeden, waaronder het bieden van een veilige en stimulerende omgeving, het bevorderen van de ontwikkeling van de persoonlijkheid, en het zorgen voor een optimale ontwikkelingsmogelijkheid. Hierbij gaat het om alle aspecten van de ontwikkeling van het kind tot volwassenheid: de fysieke, psychische, emotionele en morele ontwikkeling.
Een belangrijke plicht is het bevorderen van het familieleven van het kind. Hierbij dient de ouder ervoor te zorgen dat het kind een hechte emotionele band kan opbouwen met beide ouders. Dit is een expliciete plicht van de ouder, zoals opgenomen in artikel 1:247 lid 3 BW. Daarnaast is er ook een plicht tot een gelijkwaardige verzorging en opvoeding, ook na scheiding of ontbinding van het huwelijk. Dit recht is terug te vinden in artikel 1:247 lid 1 BW.
De rol van de overheid bij juridisch opvoeden
De overheid heeft een ondersteende, faciliterende en dienende rol bij het opvoeden van kinderen. Ouders zijn primair verantwoordelijk voor de zorg, begeleiding en opvoeding van hun kinderen. De overheid moet dit respecteren en hierin ondersteuning bieden. Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan door betrouwbare informatie te geven, het faciliteren van de combinatie van werk en zorg, en financiële ondersteuning te bieden aan ouders die de kosten voor hun kind(eren) niet op eigen kracht kunnen opbrengen.
In sommige gevallen is het echter nodig om van overheidswege bemoeienis te hebben of zelfs in te grijpen in de leef- en opvoedsituatie van een kind. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij onvoldoende zorg of opvoeding, of bij een gevaar voor het welzijn van het kind. In zulke gevallen moet de overheid de ouders ondersteunen bij het uitvoeren van hun verantwoordelijkheden, en moet worden gekeken naar manieren om aan die verantwoordelijkheid het beste invulling te geven.
De invloed van de wet en de rechtspraak
De wet bepaalt in artikel 1:247 BW meerdere ouderschapsnormen, die richting geven aan ouderlijk gedrag, zowel richting het kind als richting de andere ouder. Deze normen zijn bedoeld om optimale ontwikkelingsmogelijkheden voor het kind te creëren. Een van deze normen is dat ouders die uit elkaar zijn, respectvol met elkaar moeten omgaan. Dit is echter niet expliciet opgenomen in de wet, maar volgt indirect uit de ouderschapsnormen van artikel 1:247 lid 2 BW.
De rechtspraak en ongeschreven normen spelen ook een rol in de praktijk. Soms zien we dat ouders niet actief trachten na scheiding gelijkwaardigheid te creëren, wat het recht van het kind op een optimale ontwikkeling schendt. Daarnaast is er ook sprake van een informatieplicht, een consultatieplicht, en bij gezamenlijk gezag een (vervangende) toestemming-vooraf-plicht. Deze plichten zijn zeer serieus te nemen.
De betekenis van de opvoedingspraktijk
Bij het opvoeden gaat het om de dagelijkse omgang tussen ouders en kinderen, de huis-tuin-en-keukendoen, de intuïtieve en vanzelfsprekende manier waarop ouders op het gedrag van kinderen reageren. Onbewust fungeren ouders daarmee als belangrijk rolmodel voor hun kinderen. Bij de intentionele opvoeding gaat het om een meer nadrukkelijke vorm van sturing. Het optreden van ouders is er dan bewust op gericht het gedrag van kinderen te beïnvloeden of de kinderlijke ontwikkeling te stimuleren in een bepaalde richting.
De opvoedingspraktijk is een proces waarin de ouderlijke verantwoordelijkheid en zorg geleidelijk afnemen, met als uiteindelijk resultaat een jeugdige volwassene die zelfregulerend en zelfstandig kan functioneren. Het is daarom belangrijk dat ouders in de opvoeding de juiste balans vinden tussen structuur, begeleiding en vrijheid. Hierbij spelen ook factoren zoals het kind zelf, de ouder(s) en de omgeving een rol.
De kracht van de wet in het handhaven van de rechten van het kind
De wet stelt duidelijke normen en bepalingen vast voor de verantwoordelijkheden van ouders. Hierin staat het recht van het kind op een optimale ontwikkeling centraal. Ook wordt er aandacht besteed aan het recht van het kind op een gelijkwaardige verzorging en opvoeding door beide ouders, ook na scheiding.
De wet is echter niet altijd krachtig genoeg in de praktijk. Soms is de norm van artikel 1:247 lid 2 BW krachteloos, omdat niet-nakomende ouders geen consequenties te goedkomen. Dit is een tekortkoming in de huidige familierechtpraktijk, en zou ooit moeten veranderen. Daarnaast is er sprake van een behoefte aan een landelijk bureau dat de naleving door de ouders van de ouderschapsnormen zou moeten gaan handhaven.
Conclusie
Juridisch opvoeden is een belangrijk aspect in de opvoeding van kinderen. De wet stelt duidelijke verantwoordelijkheden en plichten van ouders vast, en zorgt voor een optimale ontwikkeling van het kind. De overheid speelt hierbij een ondersteunende rol, en moet ervoor zorgen dat ouders toegang hebben tot voorzieningen en diensten voor hun kinderen. De praktijk laat zien dat de wet soms krachteloos is, en dat er behoefte is aan een landelijk bureau dat de naleving van de ouderschapsnormen kan handhaven. Het is belangrijk dat ouders zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheden en dat de overheid hierin ondersteuning biedt.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
