Opvoeden van kind met ADHD en autisme: Aanpak, uitdagingen en ondersteuning
juli 9, 2025
Inleiding
De opvoeding van kinderen gebeurt niet alleen in het gezin, maar ook in de buurt, op school, en in andere maatschappelijke contexten. Het concept van ‘opvoeden in de buurt’ benadrukt dat de opvoeding van kinderen een gemeenschappelijke inspanning is, waarin ouders, buurten, en professionals samenwerken. Uit onderzoek blijkt dat het opvoeden in de buurt een belangrijke rol speelt in het vormen van een positief pedagogisch klimaat. Dit artikel bespreekt de rol van de buurt bij de opvoeding, de beschikbare tools en methoden om samenwerking te stimuleren, en het belang van een sterke gemeenschapsband bij het opvoeden van kinderen.
De rol van de buurt bij het opvoeden
Kinderen en jongeren groeien op in een buurt waar ze te maken krijgen met verschillende mensen en organisaties, waaronder buren, buurtgenoten, school, sportverenigingen, buurtclubs, en jongerenwerkers. Deze personen en partijen spelen een rol in de opvoeding van de jeugd, of kunnen er een rol in spelen. Ze vormen deel uit van de zogeheten pedagogische civil society. In dit rapport staan de analyses van 15 buurten in Nederland centraal en wordt dit gerelateerd aan de eerder uitgevoerde theoretische oriëntatie. In de 15 geselecteerde buurten, verdeeld over Nederland, is gekeken naar hun pedagogische kracht. Het onderzoek heeft vooral veel voorbeelden, tips en handvatten uit de praktijk opgeleverd. Deze zijn gebundeld in een praktische handreiking, met vijf losse factsheets. De titel van de handreiking is ‘Opvoeden samen met de buurt. Voorbeelden van pedagogische kracht in wijken en buurten’.
De sportvereniging is hierbij een belangrijk onderdeel. Na gezin en school wordt de sportvereniging wel het derde opvoedmilieu genoemd. Gezien het grote bereik – circa drie kwart van alle jeugd in Nederland is lid van een sportvereniging – heeft de georganiseerde verenigingssport zonder meer grote invloed op het opvoeden en opgroeien van kinderen en jongeren. Niet in de laatste plaats omdat ze er op regelmatige basis en doorgaans met veel plezier komen. Daarmee vormt de sport een pedagogisch aangrijpingspunt, zeker in wijken waar de opvoormogelijkheden thuis niet optimaal zijn. In de sport leren kinderen en jongeren, in een positieve sfeer, om samen te werken, om rekening te houden met anderen, om door te zetten en om zich aan regels te houden. Van hun trainers, coaches en leiders horen ze welk gedrag wel en niet door de beugel kan. Ze krijgen complimenten, maar worden zo nu en dan ook teruggefloten. Daarnaast vormt de sportvereniging een belangrijke ontmoetingsplaats. Zowel jeugdigen als ouders komen er in contact met elkaar en organiseren samen tal van activiteiten. Niet voor niets is de sportvereniging de belangrijkste vrijwilligerssector in Nederland. Daarmee leveren sportverenigingen een belangrijke bijdrage aan het opvoed- en opgroeiklimaat in de buurt, zo blijkt uit onderzoek van DSP-groep naar de pedagogische kracht van vijftien uiteenlopende wijken in Nederland. Het onderzoek maakt echter ook duidelijk dat er grote verschillen bestaan in de pedagogische bijdrage die sportverenigingen leveren.
Het kaartspel ‘Opvoeden in de buurt’
Een belangrijke tool om het gesprek over opvoeden in de buurt te stimuleren is het kaartspel ‘Opvoeden in de buurt’. Dit spel is ontwikkeld door Sanne Rumping in samenwerking met praktijkpartners en is gericht op professionals die met ouders en/of kinderen werken. Het kaartspel bestaat uit 24 praatplaten over herkenbare opvoedsituaties in de buurt: in de speeltuin, onderweg, en op het schoolplein. Deze situaties helpen als gespreksstarters om met ouders, buurtbewoners, vrijwilligers of andere betrokkenen in de buurt ervaringen en gedachten uit te wisselen. Het kaartspel is te bestellen op de officiële website, tegen een kostprijs van 15 euro per spel inclusief verzendkosten. De inhoud van het spel bevat 24 verschillende opvoedsituaties (in totaal 72 kaarten), een handleiding, en voorbeeldvragen. Daarnaast is het kaartspel ook als interactieve PowerPoint inzetbaar.
De tool is ontwikkeld door én voor jeugdprofessionals en ouders. De tool is uitgebreid getest en het gebruik ervan werkt drempelverlagend voor gesprekken over opvoeden en opgroeien. Het kaartspel helpt bij het opbouwen van een positief opvoedklimaat in de buurt. Het bespreekbaar maken van opvoedsituaties in de buurt is niet altijd makkelijk en vergt aandacht om te kunnen werken aan een positief opvoedklimaat in de buurt. Door te werken met al bestaande verhalen, kunnen gevoelige kwesties over het pedagogisch klimaat in de buurt op een laagdrempelige manier besproken worden of kunnen juist een positief voorbeeld zijn.
De theorie en praktijk van ‘Opvoeden in de buurt’
De theorie achter het kaartspel ‘Opvoeden in de buurt’ is gebaseerd op onderzoek van de Hogeschool van Amsterdam in samenwerking met medewerkers van voorscholen, basisonderwijs, vrijwilligers, ouders, buurtwerkers en methodiekontwikkelaars uit grootstedelijk Amsterdam. Het vertellen of delen van verhalen kan helpen om te praten over situaties rond opvoeden in de buurt, en daarmee aan het versterken van het pedagogisch klimaat. Maar het delen van eigen verhalen en ervaringen in groepen kan ook gevoelens van angst of schaamte oproepen. Door te werken met al bestaande verhalen, kunnen gevoelige kwesties over het pedagogisch klimaat in de buurt op een laagdrempelige manier besproken worden of kunnen juist een positief voorbeeld zijn.
De praatplaten zijn korte verhalen over opvoedsituaties die helpen om samen uit te wisselen over de situaties die we wel en niet willen voor de kinderen in de buurt. De praatplaten zijn voor opvoeders met diverse achtergronden toegankelijk doordat wordt gewerkt met al bestaande verhalen en met plaatjes. Door het gebruik van plaatjes over Opvoeden in de buurt kunnen verhalen beter worden begrepen, dan door alleen erover te praten. Dit kan bijdragen aan verdieping in gesprekken. Het aangaan van aan open gesprek, zonder oordelen en met een houding waarbij verschillende perspectieven bekeken worden, zorgt ervoor dat ouders zich serieus genomen voelen.
Implementatie en gebruik van de tool
Om het gebruik van de tool ‘Opvoeden in de buurt’ effectief te maken, is het belangrijk om een stabiele basis te creëren. Dit kan bijvoorbeeld bereikt worden door gerichte financiering van allianties in een buurt waarbinnen de tool ingezet wordt. Daarnaast is het belangrijk om te bepalen wie eindverantwoordelijk is voor het gebruik van de tool in een organisatie. Dit kan gedaan worden door een of meer personen aan te stellen die verantwoordelijk zijn voor het gebruik van de tool in een organisatie (het implementatieproces). Gebruik een gericht proces en gerichte strategieën voor verspreiding van informatie, uitwisseling, reflectie.
Bij de implementatie is het belangrijk om context en professionele begeleiding te zorgen. Het is belangrijk dat degene die de tool gebruikt goed weet waar ‘Opvoeden in de buurt’ voor ontwikkeld is en in welke context het te gebruiken is. Creëer een plek waar alle informatie over ‘Opvoeden in de buurt’ te vinden is, inclusief achtergrondinformatie en instructiefilmpjes. Laat de begeleider bij voorkeur kennismaken en oefenen met de tool in een workshop van de ontwikkelaar of een externe deskundige.
Kies de juiste gespreksleider. Werken met de tool vergt vaardigheden op het gebied van omgaan met groepen, groepsdynamiek en presentatievaardigheden. Het is belangrijk duidelijk te maken welke vaardigheden er nodig zijn om de tool in groepsgesprekken in te zetten. Selecteer of werf de gespreksleider aan de hand van de benodigde vaardigheden.
Bied ondersteuning vanuit de organisatie. Kijk als organisatie in hoeverre de tool aansluit bij de opdracht en visie van de organisatie. Maak een duidelijk keuze over het gebruik en bekijk bij welke medewerkers de tool past wat betreft hun taak, rol en vaardigheden. Bied ondersteuning als organisatie als dat nodig is. Laat medewerkers bij elkaar kijken en feedback geven.
De betekenis van het ‘dorp’ bij het opvoeden
Het idee van het ‘dorp’ gaat over een gemeenschap waarin familie, vrienden en buren samen voor de kinderen zorgen. Iedereen helpt een handje mee, of het nu gaat om een oppas voor een middag, een luisterend oor of gewoon wat praktische tips en steun. In traditionele samenlevingen – en niet eens zo heel lang geleden in Nederland – was het heel normaal om een sterke band met je buurt en familie te hebben. Buurvrouwen hielpen elkaar, oma’s en opa’s woonden vaak om de hoek, en vriendinnen stonden klaar voor praktische hulp en morele steun. Vandaag de dag is dat vaak wel anders. Steeds meer gezinnen wonen ver weg van hun familie of hun families hebben het druk, en de verbondenheid met de buurt is vaak niet meer wat het was.
De afname van sociale netwerken zoals kerken, verenigingen en buurtclubs is een belangrijk onderdeel van deze verandering. Waar deze plekken vroeger een plek van steun en gemeenschap waren, lijkt de rol hiervan in het dagelijks leven steeds kleiner te worden. Daardoor missen we niet alleen een ‘fysiek’ dorp om ons heen, maar ook een emotioneel en sociaal vangnet.
Oplossingen om het ‘dorp’ terug te brengen
Hoewel het ‘dorp’ in traditionele zin misschien niet zo snel zal terugkeren, zijn er wel manieren waarop we die steun en verbinding weer opbouwen. Kleine verbindingen leggen: Begin bij kleine, laagdrempelige stapjes. Een praatje met de buurvrouw, af en toe een speelafspraak met een andere moeder in de buurt – het zijn kleine dingen, maar ze kunnen al een groot verschil maken. Hulp vragen mag: Hulp vragen is geen teken van zwakte. Het kan juist een mooie manier zijn om relaties te versterken en anderen de kans te geven om ook te helpen. Vaak willen mensen meer helpen dan we denken.
Online netwerken benutten: Er zijn tegenwoordig allerlei online platforms en groepen waar ouders met elkaar kunnen praten, tips kunnen delen en elkaar kunnen steunen. Dit is misschien niet hetzelfde als het fysieke ‘dorp’, maar kan toch een waardevol alternatief zijn. De druk loslaten: Probeer de druk om alles perfect te doen los te laten. Niemand kan het allemaal alleen en dat hoeft ook niet. Door eerlijk te zijn over wat je nodig hebt, kun je anderen uitnodigen om een steentje bij te dragen.
Nieuwe netwerken opbouwen: Misschien kun je een initiatief starten in je eigen buurt, zoals een speelgroepje of een oppas-uitwisselingsgroepje. Zo kun je zelf werken aan een ‘mini-dorp’ om je heen.
Conclusie
Het opvoeden van kinderen gebeurt niet alleen in het gezin, maar ook in de buurt, op school, en in andere maatschappelijke contexten. Het concept van ‘opvoeden in de buurt’ benadrukt dat de opvoeding van kinderen een gemeenschappelijke inspanning is, waarin ouders, buurten, en professionals samenwerken. Het kaartspel ‘Opvoeden in de buurt’ is een belangrijke tool om het gesprek over opvoeden in de buurt te stimuleren. De theorie en praktijk van ‘Opvoeden in de buurt’ zijn gebaseerd op onderzoek en gericht op professionals die met ouders en/of kinderen werken. De implementatie van de tool vereist een stabiele basis, professionele begeleiding, en een juiste keuze van gespreksleider. Het idee van het ‘dorp’ gaat over een gemeenschap waarin familie, vrienden en buren samen voor de kinderen zorgen. Hoewel het ‘dorp’ in traditionele zin misschien niet zo snel zal terugkeren, zijn er wel manieren waarop we die steun en verbinding weer opbouwen.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
