Opgroeien en opvoeden in een vloeibare tijd: een nieuw perspectief op jeugdontwikkeling

In een wereld die snel verandert en steeds complexer wordt, groeien kinderen en jongeren op in een samenleving die veel kansen biedt, maar ook nieuwe opvoedingsvragen oproept. Dit fenomeen wordt vaak omschreven als een ‘vloeibare samenleving’, een term die in de context van opvoeden van belang is geworden. De lector Maike Kooijmans, in haar lectorale rede ‘Opgroeien en opvoeden in vloeibare tijden’, bespreekt hoe de moderne tijd de opvoeding van jeugdigen beïnvloedt en wat dit betekent voor ouders, opvoeders en het onderwijs. In dit artikel wordt dieper ingegaan op de thema’s die in de bronnen worden genoemd, waaronder de invloed van de vloeibare samenleving, het concept van ‘Talentologie’, en de rol van pedagogische vrijplaatsen in de ontwikkeling van jongeren.

De vloeibare samenleving en de impact op opvoeding

De term ‘vloeibare samenleving’ is afkomstig van de socioloog Zygmunt Bauman. Volgens hem is de moderne samenleving gekenmerkt door onzekerheid, snelheid en de onmogelijkheid om duidelijke normen en waarden te handhaven. Kinderen en jongeren groeien op in een context waarin traditionele structuren, zoals het gezin, de school en de vrije tijd, steeds minder centraal staan. In plaats daarvan worden ze geconfronteerd met een wereld waarin het leren en ontwikkelen fluïd is, en waarin zowel offline als online omgevingen een rol spelen.

Deze verandering heeft ook gevolgen voor de opvoeding. In een vloeibare tijd zijn er minder eenduidige richtlijnen voor opvoeding, en zoeken ouders en opvoeders naar nieuwe manieren om de jeugd te begeleiden. De focus ligt niet meer alleen op het leren van feiten of het opbouwen van kennis, maar ook op het ontwikkelen van vaardigheden zoals autonomie, verbondenheid en mentale veerkracht. Dit is een belangrijke uitdaging, omdat de moderne samenleving steeds complexer wordt en de jeugd moet leren omgaan met onzekerheid en verandering.

Talentontwikkeling in de vloeibare tijd: het concept van Talentologie

Een van de centrale ideeën in de rede van Maike Kooijmans is het concept van ‘Talentologie’. Dit is een sociaalpedagogisch perspectief op talentontwikkeling, dat gericht is op de emotiehuishouding en aspiraties van de jeugd. In tegenstelling tot het traditionele prestatiegerichte en competitieve neoliberale talentdiscours, pleit Kooijmans voor een meer inclusief en ontwikkelingsgericht beleid. Hierbij staat de persoonsvorming en wereldburgerschap centraal, in plaats van het meten van prestaties.

Talentologie ondersteunt de pedagogische waarde van spel, sport, kunst en cultuur. Deze activiteiten helpen bij de veerkrachtige identiteitsontwikkeling van jongeren. Ze geven jongeren de kans om zichzelf te ontdekken, te ontwikkelen en te vertrouwen op hun eigen vermogens. Daarnaast stimuleert het de ontwikkeling van autonomie, want jongeren kunnen zichzelf beter leren kennen en hun eigen pad kiezen.

Pedagogische vrijplaatsen en de rol van de jeugd

Een ander belangrijk thema in de bronnen is het ontwikkelen van pedagogische vrijplaatsen, waarin jeugdigen kunnen ontwikkelen zonder de druk van prestaties. In Tilburg is bijvoorbeeld het initiatief genomen om samen met jongeren een Pedagogische Vrijplaats te ontwikkelen op Landgoed Sparrenhof. Deze vrijplaatsen zijn bedoeld om jongeren te helpen bij het ontwikkelen van hun brede talenten, zonder dat er een vooraf bepaald programma ligt. In plaats daarvan staan de brede talenten en ideeën van de jongeren centraal.

Deze vrijplaatsen zijn gebaseerd op het idee van ‘ont-moeten’ en ‘ont-wikkelen’. Ont-moeten betekent dat jongeren elkaar ontmoeten en even niks moeten, wat helpt bij het leren omgaan met andere mensen. Ont-wikkelen houdt in dat jongeren zichzelf mogen zijn en op hun eigen tempo hun talenten kunnen ontdekken. Dit soort ruimte is cruciaal voor de ontwikkeling van een sterke identiteit en mentale veerkracht.

Veerkrachtige identiteitsontwikkeling en het belang van ruimte

Een van de kernprincipes van de pedagogische vrijplaatsen is het bieden van ruimte voor ontwikkeling. Dit betekent dat jongeren tijd krijgen, ruimte maken, stabiliteit en veiligheid krijgen. Deze ontwerpprincipes zijn ontwikkeld door het lectoraat Opvoeden voor de Toekomst van Fontys Pedagogiek. Ze zijn bedoeld om een veerkrachtige identiteitsontwikkeling te stimuleren.

Deze vrijplaatsen zijn ook plekken waar jongeren kunnen oefenen met autonomie, verbondenheid en competenties, zonder de druk van prestaties. Ze bieden perspectief voor jongeren en zijn ‘Places of hope’. Dit is belangrijk, omdat de moderne tijd veel onzekerheid met zich meebrengt en jongeren vaak geen duidelijke richting krijgen.

Samenwerking tussen ouders, opvoeders en de jeugd

In de bronnen wordt ook aandacht besteed aan de samenwerking tussen ouders, professionele opvoeders en de jeugd. Dit is cruciaal voor de ontwikkeling van jongeren, omdat ze zich beter kunnen ontwikkelen als ze betrokken raken bij hun eigen opvoeding. In de pedagogische vrijplaatsen wordt gekeken naar hoe de jeugd particeps kan zijn bij het ontwerpen van activiteiten. Dit leidt tot meer agency, wat weer helpt bij de ontwikkeling van een sterke identiteit.

De rol van de opvoeder is hierbij niet langer alleen het geven van instructies, maar ook het begeleiden en ondersteunen van de jeugd. Dit vereist een andere manier van denken over opvoeding, waarin de focus ligt op het ontwikkelen van vaardigheden en het leren omgaan met onzekerheid.

Samenleving, opvoeding en de toekomst

De moderne samenleving biedt veel kansen, maar ook veel uitdagingen. De jeugd moet leren omgaan met onzekerheid, snelheid en complexiteit. Dit vereist een opvoeding die zich niet beperkt tot het leren van feiten, maar ook de ontwikkeling van vaardigheden zoals autonomie, verbondenheid en mentale veerkracht ondersteunt.

De opvoeding moet hierbij ook rekening houden met de diversiteit van de jeugd. In een superdiverse samenleving zijn er verschillende manieren waarop kinderen en jongeren kunnen opgroeien. Dit vereist een opvoeding die flexibel is en rekening houdt met de verschillen tussen individuen.

Conclusie

In een vloeibare samenleving is de opvoeding van jeugdigen een complexe en belangrijke taak. De moderne tijd biedt veel kansen, maar ook nieuwe uitdagingen. De opvoeding moet zich hierin aanpassen en een nieuwe aanpak vinden, waarin de focus ligt op de ontwikkeling van vaardigheden, het leren omgaan met onzekerheid en het ondersteunen van de jeugd in hun eigen pad. Het concept van Talentologie, de rol van pedagogische vrijplaatsen en de samenwerking tussen ouders, opvoeders en de jeugd zijn belangrijke onderdelen van deze opvoeding. Door hierop in te gaan, kan de jeugd zich beter ontwikkelen en zich beter voorbereiden op de toekomst.

Bronnen

1. Opgroeien en opvoeden in vloeibare tijden
2. Opgroeien & opvoeden in vloeibare tijden
3. Opgroeien & opvoeden in vloeibare tijden
4. Vakantieparken in Nederland
5. Ont-moeten en ont-wikkelen in pedagogische vrijplaatsen voor jeugd
6. Professionele opvoeders
7. Talentologie: voorbij een neoliberale focus op talentontwikkeling
8. Vakantieparken in Nederland
9. Vakantieparken in Nederland