Opvoeden met tieners: Handleidingen en tips voor ouders
juli 9, 2025
In de hedendaagse maatschappelijke context is de opvoeding van kinderen en jongeren een cruciaal onderdeel van het functioneren van de samenleving. De opvoeding speelt een rol in het vormgeven van het gedrag, de waarden en het vermogen van kinderen om zich in te leven in de wereld om hen heen. In dit artikel wordt ingegaan op de relatie tussen onderwijs, opvoeding en de maatschappelijke context, met aandacht voor de invloed van historische ontwikkelingen, de rol van de school en het gezin, en de noodzaak van een passende pedagogische aanpak.
De maatschappelijke context van opvoeding
De opvoeding van kinderen is nooit los van de maatschappelijke context. Volgens de bronnen is de maatschappelijke context van opvoeding tegenwoordig heel normaal geworden, met name vanuit de politiek. Er is veel aandacht voor kinderen en jongeren uit achterstandswijken en het onderwijs. Daarnaast is er een toenemende aandacht voor de positie en ontwikkelingskansen van kinderen van allochtone afkomst. Dit laat zien dat de opvoeding niet alleen een individueel proces is, maar ook een maatschappelijk proces dat beïnvloed wordt door verschillende factoren.
De ecologische pedagogiek, een relatief nieuwe stroming, heeft een belangrijke invloed gehad op het pedagogisch denken. Deze stroming is ontstaan onder invloed van het postmodernisme en sociaal-constructivisme. De ecologische pedagogiek ziet het kind als onderdeel van een groter systeem, waarin de omgeving, het gezin en de school een rol spelen. Het doel is om het kind weer in balans te brengen binnen zijn omgeving, bijvoorbeeld door het meervoudige risicomodel toe te passen. Dit model wordt veel gebruikt in de justitiële jeugdzorg en heeft de bestaande theorie en praktijk sterk beïnvloed.
De rol van het gezin in de opvoeding
Het gezin blijft de belangrijkste factor in het opvoedingsmilieu. De feitelijke opvoeding vindt hier plaats. Het is van belang om de invloed van het gezin op de opvoeding te bestuderen en dan vooral de mogelijkheden en de problemen die zich voordoen. Daarnaast is het van belang om te kijken naar de veranderingen in het gezin met betrekking tot de hedendaagse tijd. Bijvoorbeeld, de verandering in de structuur van het gezin door verschillende maatschappelijke ontwikkelingen, zoals het feit dat beide ouders werken of er een werkende moeder is. Dit heeft gevolgen voor de onderlinge verhouding tussen de ouders en voor de positie van de kinderen.
De opvoedingsdoelen zijn in de bronnen uitgebreid besproken. Er zijn verschillende kenmerken zoals de opvoeding intentioneel is. De opvoeder wil iets bereiken, heeft een doel. Hiermee verschilt de opvoeding van de verzorging. Ook wanneer opvoeders niet 'willen opvoeden', is dit een doelstelling. Het kind moet zich vrij en onbelemmerd kunnen ontplooien en een zelfstandig, onafhankelijk mens worden. Er zijn enkele hoofdgroepen van opvoedingsdoelen, zoals het leren om zich in de maatschappij te handhaven. Het gaat hierom een verantwoordelijkheidsgevoel te kweken waarin het kind rekening houdt met anderen, maar ook voor zichzelf opkomt, respect heeft voor regels en voorschriften maar ook een eigen mening ontwikkelt.
De rol van de school in de opvoeding
Naast het gezin is de school een bepalende factor in het opvoedingsmilieu. Vanaf de leeftijd van vijf tot zestien jaar zijn kinderen verplicht om naar school te gaan. Naast het opdoen van kennis in deze periode is de school ook een gemeenschap waar het kind zijn of haar relaties met anderen buiten het gezin ontwikkelt, in conflictsituaties terechtkomt, vriendschappen sluit, etc. De school neemt steeds meer en steeds vroeger opvoedingstaken van de ouders over. Naast onderwijs betreft dit de socialisatie, het aanleren van waarden en normen en culturele vorming. Ook het taalgebruik van de kinderen is meer onder invloed van het schoolplein dan thuis. De opvoedende taak van de school is steeds belangrijker geworden en scholen zijn ook verplicht de pedagogische kant te benadrukken wanneer het gaat om normen en waarden.
De school speelt ook een rol in de maatschappelijke context. Er zijn verschillende instituties die onder leiding van de overheid zich met de opvoeding bemoeien. Denk bijvoorbeeld aan de leerplicht, kinderbescherming, uit huis plaatsing, etc. De overheid voelt zich medeverantwoordelijk voor de opvoeding van kinderen in de samenleving. De overheid bepaalt ook in grote lijnen hoe het onderwijs er uit dient te zien en hoeveel jaren een kind verplicht is om onderwijs te volgen.
De invloed van historische ontwikkelingen op de opvoeding
De ideeën en idealen over opvoeding zijn voor een groot deel toe te schrijven aan de historische ontwikkelingen in de samenleving. In vroegere tijden en ook in deze tijd in andere culturen bestonden of bestaan andere opvattingen over wat een goede opvoeding is, waar deze begint en waar het ophoudt. Als we kijken naar de Middeleeuwen en de zeventiende eeuw zien we dat er een andere opvatting bestond over zowel het kind als over volwassenheid. Opvoeding was erop gericht om zo snel mogelijk vaardigheden en opvattingen van de volwassenen over te brengen aan het kind. Een volwassene was meer lid van een groep dan een autonoom persoon. Wanneer we kijken naar de achttiende eeuw, de industriële revolutie ontstond er een kijk op de opvoeding als een grondige voorbereiding op een volwassen leven, als een verantwoordelijk en autonoom individu.
Jean-Jaque Rousseau is een persoon die hier veel aan heeft bijgedragen, onder andere met zijn boek Emile, waarmee een volgens hem ideale opvoedingsmethode voorstelt. Dit boek had een grote invloed op de filosofie van pedagogiek en opvoeding. In het kader van het idee dat een kind betrekkelijk vrij van de wereld van de volwassenen moest kunnen opgroeien, maar wel onder de regie van de volwassenen ontstond de leerplicht. Een door volwassenen geleide school die als een speel-leerplaats werd gezien.
De toekomst van pedagogiek
De opvoeding in onze cultuur bevindt zich in een crisisfase. De bestaande opvattingen en structuren voldoen niet meer, maar nieuwe hebben zich vooralsnog niet afgetekend. In onze samenleving is ook steeds meer sprake van een mix van verschillende culturen die elk hun eigen opvattingen hebben over opvoeding. Door de confrontatie met mensen uit andere culturen is er het besef ontstaan dat in onze cultuur er veel nadruk ligt op individualiteit en autonomie. Er is minder solidariteit aan een groep of familie zoals bij andere culturen vaak het geval is. Daarnaast speelt religie een steeds minder grote rol in de Nederlandse cultuur en dus in de opvoeding. De ontwikkeling van deze secularisatie in de samenleving heeft geleid tot een legitimiteitscrisis ten aanzien van de waarden en normen.
De toekomst van pedagogiek is daarom onzeker. Er is behoefte aan een nieuwe aanpak die rekening houdt met de diversiteit in de samenleving en de behoeften van kinderen uit verschillende culturen. De ecologische pedagogiek kan hierbij een rol spelen, maar ook andere stromingen zoals de integratieve pedagogiek, die voor de samenleving boven cultuur kiest. De integratieve pedagogiek ziet het kind als onderdeel van een groter systeem, waarin de omgeving, het gezin en de school een rol spelen. Het doel is om het kind weer in balans te brengen binnen zijn omgeving.
Conclusie
De opvoeding van kinderen en jongeren is een complex proces dat beïnvloed wordt door verschillende factoren, waaronder de maatschappelijke context, het gezin en de school. De historische ontwikkelingen hebben een grote invloed gehad op de opvattingen over opvoeding, en de toekomst van pedagogiek is onzeker. Er is behoefte aan een nieuwe aanpak die rekening houdt met de diversiteit in de samenleving en de behoeften van kinderen uit verschillende culturen. De ecologische pedagogiek kan hierbij een rol spelen, maar ook andere stromingen zoals de integratieve pedagogiek. De opvoeding moet zich richten op het leren leren, en de school moet zich verder ontwikkelen om dit te kunnen realiseren.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
