Medemenselijk opvoeden: Verder dan alleen ouders

Inleiding

Micha de Winter, emeritus hoogleraar pedagogiek, benadrukt in zijn werk dat opvoeden meer is dan het bepalen van gedrag. Het gaat erom dat kinderen leren omgaan met de maatschappelijke realiteiten, medemenselijkheid te ontwikkelen en burgerschap te leren. In zijn boek Medemenselijk opvoeden legt hij uit dat opvoeding een sleutelrol speelt in het creëren van een rechtvaardige en solidaire samenleving. Dit artikel bespreekt de kernprincipes van de visie van De Winter, inclusief het belang van medemenselijkheid, het cultiveren van empathie, en het aanmoedigen van actief burgerschap.

De rol van medemenselijkheid in opvoeding

In zijn boek Medemenselijk opvoeden benadrukt De Winter dat medemenselijkheid een kernwaarde moet zijn in de opvoeding. Het doel is dat kinderen en jongeren zich verdiepen in de behoeften en perspectieven van anderen. Dit bereik je niet door dit te preken, maar door in de samenleving situaties en mogelijkheden te scheppen die jonge mensen aanmoedigen om humaan en democratisch te handelen. Hij introduceert het concept Ubuntu, een Afrikaanse samenlevingsfilosofie die benadrukt dat mensen door onderlinge verbondenheid tot bloei komen. Dit concept kan inspirerend zijn voor opvoeding in een diverse en complexe samenleving.

De Winter stelt dat het niet genoeg is om kinderen alleen op te leiden tot individuele successen. Het moet ook om de samenleving gaan. Hij benadrukt dat opvoeding en onderwijs kinderen moeten laten zien dat ze samen een verschil kunnen maken. Dit proces begint in het gezin, maar moet zich uitbreiden naar kinderopvang en scholen. Bijvoorbeeld, leerlingen die in een “Vreedzame School” leren om conflicten te bemiddelen, leren omgaan met verschillen en samenwerken.

De uitdaging van individueel geluk

De Winter kritiseert de huidige trend waarbij ouders vooral op het individuele geluk van hun kinderen gericht zijn. Volgens hem zou er in opvoeding meer nadruk moeten liggen op het maatschappelijk welzijn. De heersende overtuiging dat de Nederlandse maatschappij een goed functionerende meritocratie is, helpt hier alleen niet bij. In een meritocratie komen individuen terecht op plekken en functies op basis van hun capaciteiten, in tegenstelling tot hun afkomst. Met andere woorden: succes is een keuze. Gevolg van dit gedachtegoed is dat falen daarmee je eigen schuld is. Deze dominante ideologie beïnvloedt de opvoedstijl van ouders. Kinderen moeten zich zoveel mogelijk cognitief kunnen ontwikkelen, en die taak kan niet alleen aan school overgelaten worden. Thuis moet alles uit de kast worden getrokken om kinderen voor te bereiden op de competitieve samenleving.

De Winter benadrukt dat het niet genoeg is om kinderen alleen op te leiden tot individuele successen. Het moet ook om de samenleving gaan. Hij stelt dat kinderen moeten leren dat er naast hun eigen belang nog zoiets bestaat als het gemeenschappelijke belang. Daarvoor moet je met ze praten over wat democratie nou eigenlijk is: Wat betekent het om te leven in een democratische samenleving waarin je het recht hebt op een eigen identiteit, maar waarin je ook anderen datzelfde recht moet gunnen?

De kracht van empathie

De Winter benadrukt het belang van het cultiveren van sociale nieuwsgierigheid, naar de filosofie van Hannah Arendt. Zij schreef over het “bezoeken van de gedachten van anderen”. Het idee hierachter is dat nieuwsgierigheid naar de ander, en juist ook de ander die niet op onszelf lijkt, helpt bij het begrijpen en waarderen van een diverse samenleving. Dit heeft vervolgens weer een positieve invloed op een goed functionerende democratische samenleving.

De Winter benadrukt dat het niet genoeg is om kinderen alleen op te leiden tot individuele successen. Het moet ook om de samenleving gaan. Hij stelt dat kinderen moeten leren dat er naast hun eigen belang nog zoiets bestaat als het gemeenschappelijke belang. Daarvoor moet je met ze praten over wat democratie nou eigenlijk is: Wat betekent het om te leven in een democratische samenleving waarin je het recht hebt op een eigen identiteit, maar waarin je ook anderen datzelfde recht moet gunnen?

De noodzaak van samenlevingspedagogiek

De Winter begint met de observatie dat onze samenleving te maken heeft met grote uitdagingen zoals sociale ongelijkheid, polarisatie en klimaatverandering. Deze problemen vragen om burgers die actief meedenken en bijdragen aan oplossingen. Hij benadrukt dat opvoeding en onderwijs kinderen moeten laten zien dat ze samen een verschil kunnen maken. Dit proces begint in het gezin en breidt zich uit naar kinderopvang en scholen. Hij noemt voorbeelden zoals leerlingen die in een “Vreedzame School” lernen om conflicten te bemiddelen.

Jonge mensen hebben hoop en optimisme nodig, die vormen de motor van hun persoonlijke ontwikkeling. De Winter benadrukt dat het niet genoeg is om kinderen alleen op te leiden tot individuele successen. Het moet ook om de samenleving gaan. Hij stelt dat kinderen moeten leren dat er naast hun eigen belang nog zoiets bestaat als het gemeenschappelijke belang. Daarvoor moet je met ze praten over wat democratie nou eigenlijk is: Wat betekent het om te leven in een democratische samenleving waarin je het recht hebt op een eigen identiteit, maar waarin je ook anderen datzelfde recht moet gunnen?

De invloed van familiegeschiedenis

De Winter vertelt in zijn boek over de impact van oorlog en onmenselijkheid op zijn familiegeschiedenis. Deze ervaringen hebben zijn overtuiging versterkt dat opvoeding een sleutelrol speelt in het cultiveren van humaniteit. Hij pleit voor een samenleving waarin kinderen leren dat zij, gewapend met kennis, vaardigheden en empathie, een verschil kunnen maken.

Misschien nog wel belangrijker dan de allergie voor onrecht is de invloed die onze familiegeschiedenis direct of indirect op de aard van mijn werk heeft gehad. (...) Medemenselijkheid moet je actief en bewust bevorderen, dat is de onvertuiging die mij drijft, en ik hoop de lezer ook.

De betekenis van verbindingen

De Winter legt uit hoe hij de rol van opvoeders en onderwijsbegeleiders ziet: “Wat mij betreft is het zo dat opvoeding én onderwijs bijdragen aan inburgering. Niet op de manier zoals voor migranten. Maar in de zin dat iedereen uitgedaagd moet worden om burger te worden. Om iemand te zijn die actief betrokken is, bereid is een actieve rol in de samenleving te spelen. Anders worden we uiteindelijk een dictatuur.”

Het doel is wat De Winter betreft democratisch burgerschap, waarin begrippen als verantwoordelijkheid, tolerantie, respect en rechtvaardigheid tot de dagelijkse moraal behoren. “Maar”, voegt hij toe, “hoe weten kinderen wat dat is, als wij als volwassenen al moeilijk kunnen omschrijven?”

Hij vertelt over een onderwijssituatie, waarbij het woord “respect” werd besproken. “Ik kreeg een film te zien over respect in het beroepsonderwijs. Jongeren hadden de film zelf gemaakt. Het eindigde met een rap “Krijg allemaal de tering, wij eisen respect!” Ik probeerde met de makers van de film te discussiëren, maar kreeg terug dat ik een oude man was die niet begreep waar zij het over hebben.”

De noodzaak van samenwerking

De Winter benadrukt het belang van samenwerking tussen ouders, onderwijs en maatschappelijke instanties. Hij stelt dat er meer verbindingen moeten komen tussen ouders en school en de relatie tussen ouders en opvoeddeskundigen zou gelijkwaardiger moeten worden. Dat is natuurlijk nooit van boven op te leggen. En daarom moeten we beginnen om daar meer over te praten en te debatteren.

De Winter legt uit hoe hij de rol van opvoeders en onderwijsbegeleiders ziet: “Wat mij betreft is het zo dat opvoeding én onderwijs bijdragen aan inburgering. Niet op de manier zoals voor migranten. Maar in de zin dat iedereen uitgedaagd moet worden om burger te worden. Om iemand te zijn die actief betrokken is, bereid is een actieve rol in de samenleving te spelen. Anders worden we uiteindelijk een dictatuur.”

De invloed van de maatschappelijke context

De Winter stelt dat het niet genoeg is om kinderen alleen op te leiden tot individuele successen. Het moet ook om de samenleving gaan. Hij benadrukt dat het niet genoeg is om kinderen alleen op te leiden tot individuele successen. Het moet ook om de samenleving gaan. Hij stelt dat kinderen moeten leren dat er naast hun eigen belang nog zoiets bestaat als het gemeenschappelijke belang. Daarvoor moet je met ze praten over wat democratie nou eigenlijk is: Wat betekent het om te leven in een democratische samenleving waarin je het recht hebt op een eigen identiteit, maar waarin je ook anderen datzelfde recht moet gunnen?

De Winter benadrukt het belang van het cultiveren van sociale nieuwsgierigheid, naar de filosofie van Hannah Arendt. Zij schreef over het “bezoeken van de gedachten van anderen”. Het idee hierachter is dat nieuwsgierigheid naar de ander, en juist ook de ander die niet op onszelf lijkt, helpt bij het begrijpen en waarderen van een diverse samenleving. Dit heeft vervolgens weer een positieve invloed op een goed functionerende democratische samenleving.

Conclusie

Micha de Winter benadrukt dat opvoeding meer is dan het bepalen van gedrag. Het gaat erom dat kinderen leren omgaan met de maatschappelijke realiteiten, medemenselijkheid te ontwikkelen en burgerschap te leren. In zijn boek Medemenselijk opvoeden legt hij uit dat opvoeding een sleutelrol speelt in het creëeren van een rechtvaardige en solidaire samenleving. De kernprincipes van zijn visie zijn het belang van medemenselijkheid, het cultiveren van empathie, en het aanmoedigen van actief burgerschap. Deze principes zijn essentieel voor de opvoeding van kinderen en het bouwen van een betere toekomst voor de samenleving.

Bronnen

1. NIVOZ - Micha de Winter: als je kinderen opvoedt, ben je per definitie idealistisch
2. Movisie - Micha Winter: ik wil verhaal van hoop vertellen
3. Wij-leren.nl - Medemenselijk opvoeden
4. De Correspondent - Volgens deze hoogleraar moeten we kinderen democratisch indoctrineren
5. NIVOZ - Zeven vragen aan Micha de Winter over grenzen stellen in de opvoeding
6. Modebijanneloes - Micha
7. Managementboek - Medemenselijk opvoeden - Micha de Winter
8. SG Utrecht - Gelukkig kind, gelukkige samenleving