Leerdomaken en doelen in de lichamelijke opvoeding

Lichamelijke opvoeding is een essentieel onderdeel van het onderwijs, zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs. Het vak draagt bij aan de fysieke, mentale en sociale ontwikkeling van kinderen. In de loop der jaren zijn er verschillende leerplannen en kerndoelen opgesteld om de inhoud en het doel van het vak te bepalen. Deze kerndoelen zijn opgesplitst in leerdomaken, die het niveau en de inhoud van het onderwijs bepalen. In dit artikel worden de leerdomaken van de lichamelijke opvoeding behandeld, inclusief de historische ontwikkeling, de huidige standaarden en de rol van de leerplannen in het onderwijs.

Historische ontwikkeling van lichamelijke opvoeding

De geschiedenis van lichamelijke opvoeding in Nederland is lang en complex. In de jaren vijftig van de twintigste eeuw groeide het gevoel dat de doelen, inhouden en werkwijzen van lichamelijke opvoeding sterk van school tot school en van docent tot docent verschilde. Dit leidde in 1959 tot de publicatie van het Basisleerplan lichamelijke oefening voor het algemeen vormend onderwijs, een initiatief van de Vereniging van Leraren en Onderwijzers in de Lichamelijke Oefening. Dit leerplan was tot rond 1980 het standaard leerplan in Nederland.

In de jaren zestig werd er een nieuwe stap gezet met de invoering van de Mammoetwet, wat behoefte opleverde aan een 'longitudinale leerstofontwikkeling' om de doorstroming tussen verschillende onderwijstypen te verbeteren. Daartoe werden Commissies Modernisering Leerplan (CML) ingericht, waaronder ook voor lichamelijke opvoeding. Deze CML’s waren de voorloper van de in 1975 opgerichte Stichting voor Leerplanontwikkeling (SLO). De SLO heeft sindsdien een centrale rol gespeeld in de leerplanontwikkeling.

In 1993 kreeg het vakgebied lichamelijke opvoeding een nieuw fenomeen: voor het eerst zijn er formele voorschriften vanuit de overheid voor het lesprogramma. Voorheen kon de leraar in feite zelf zijn programma bepalen. In 1993 werden de kerndoelen opgesteld voor het basisonderwijs, waarmee het vak een duidelijke richting kreeg.

Kerndoelen en eindtermen in de lichamelijke opvoeding

De kerndoelen en eindtermen vormen de kern van het lichamelijke opvoedingsprogramma. Ze geven aan wat leerlingen moeten kunnen en leren. In het basisonderwijs zijn er kerndoelen voor bewegingsonderwijs, die zijn opgesplitst in verschillende domeinen.

Domeinen van lichamelijke opvoeding

De lichamelijke opvoeding kent meerdere domeinen, die het leerplan bepalen. Deze domeinen zijn:

• Domein A: Vaardigheden – Dit betreft de technische vaardigheden en het vermogen om bewegingen uit te voeren.
• Domein B: Bewegen – Hierin wordt aandacht besteed aan het uitvoeren van bewegingen, zoals lopen, springen en glijden.
• Domein C: Bewegen regelen – Dit heeft betrekking op het beheren van bewegingen, zoals het regelen van een spel of het bepalen van strategieën.
• Domein D: Bewegen en gezondheid – Hierbij gaat het om het begrip van de invloed van beweging op de gezondheid.
• Domein E: Bewegen en samenleving – Dit deel betreft het samenwerken met anderen en het begrijpen van sociaal gedrag bij beweging.
• Onderdelen naar keuze van de school – Scholen mogen zelf keuzes maken in het programma.

Deze domeinen zijn van groot belang voor het bepalen van de doelen van lichamelijke opvoeding. Ze vormen de basis voor het opstellen van eindtermen en kerndoelen.

Kerndoelen in het primair onderwijs

In het primair onderwijs zijn er sinds 1998 kerndoelen voor bewegingsonderwijs. Deze zijn opgesplitst in verschillende niveaus. Voor leerlingen met een enkelvoudige beperking en/of stoornis zijn er kerndoelen 83-87, terwijl voor zeer moeilijke leerlingen of meervoudig gehandicapte leerlingen kerndoelen 59-63 zijn vastgesteld. Sinds 2014 zijn er ook kerndoelen voor leerlingen in het vso voor de drie uitstroomprofielen.

Eindtermen in het voortgezet onderwijs

In het voortgezet onderwijs zijn de eindtermen van belang. Deze zijn in 2007 vastgesteld en bepalen wat leerlingen moeten kunnen. Voor het verplichte en keuzevak in de bovenbouw van vmbo en havo/vwo zijn eindtermen opgesteld. Deze zijn beschikbaar via Examenblad.

In de bovenbouw van vmbo-bb/kb zijn in 2016 eindtermen opgesteld, die gericht zijn op sport en bewegen. Deze eindtermen zijn belangrijk voor de beoordeling en het opbouwen van een goed leerplan.

Doorlopende leerlijnen en leerplannen

In het lopende onderwijs is het belangrijk dat leerlingen een doorlopende leerlijn volgen. Dit betekent dat de inhoud van het leerplan op elkaar aansluit. De kerndoelen en eindtermen zijn daarvoor van groot belang. Ze vormen de basis voor het opbouwen van een doorlopend leerplan.

In het basisonderwijs is er een leerplan dat gericht is op de ontwikkeling van kinderen. Dit leerplan is uitgewerkt in tussendoelen en leerlijnen. De SLO heeft in het verleden veel gedaan om de kwaliteit van het leerplan te verbeteren. Zo is er een Basisdocument bewegingsonderwijs opgesteld, dat de kerndoelen uitwerkt in leerlijnen en tussendoelen. Dit document is een belangrijk hulpmiddel voor docenten en scholen.

De rol van de SLO en KVLO

De Stichting voor Leerplanontwikkeling (SLO) en de Kenniscentrum Lichamelijke Opvoeding (KVLO) spelen een centrale rol in de leerplanontwikkeling. Zij werken samen aan het opstellen van kerndoelen, eindtermen en leerplannen. De SLO is verantwoordelijk voor het opstellen van het leerplan, terwijl de KVLO zich bezorgt om de kwaliteit van het vak te waarborgen.

In 2007 is er een globalisering van de kerndoelen plaatsgevonden. Dit heeft ertoe geleid dat het leerplan minder specifiek is geworden. De vakwereld, aangevoerd door de KVLO, vindt dat met deze kerndoelen de kwaliteit van het vak nog nauwelijks te borgen is. Daarom is er een Basisdocument bewegingsonderwijs opgesteld, dat de kerndoelen uitwerkt in leerlijnen en tussendoelen. Dit document is een belangrijk hulpmiddel voor docenten en scholen.

Kwaliteit van het leerplan

De kwaliteit van het leerplan is van groot belang. Het moet zorgen voor een goede doorstroming van leerlingen en een duidelijke inhoud. In het verleden was de kwaliteit van het leerplan sterk van school tot school en van docent tot docent verschillend. Dit leidde tot een gebrek aan consistentie en herkenbaarheid.

In 2007 werd het leerplan geglobaliseerd, wat leidde tot een minder specifieke inhoud. De vakwereld is van mening dat dit het leerplan onduidelijker maakt. Daarom is er een Basisdocument bewegingsonderwijs opgesteld, dat de kerndoelen uitwerkt in leerlijnen en tussendoelen. Dit document is een belangrijk hulpmiddel voor docenten en scholen.

Conclusie

De lichamelijke opvoeding is een essentieel onderdeel van het onderwijs. De kerndoelen en eindtermen vormen de kern van het leerplan en bepalen wat leerlingen moeten kunnen. De SLO en KVLO spelen een centrale rol in de leerplanontwikkeling. De kerndoelen zijn opgesplitst in verschillende domeinen, die het leerplan bepalen. De kwaliteit van het leerplan is van groot belang, en moet zorgen voor een goede doorstroming van leerlingen en een duidelijke inhoud.

Bronnen

1. https://www.slo.nl/handreikingen/havo-vwo/handreiking-se-lo-hv/examenprogramma/
2. https://www.canonlo.nl/venster/40
3. https://www.slo.nl/thema/vakspecifieke-thema/bewegingsonderwijs/kerndoelen/
4. https://www.mulierinstituut.nl/publicaties/26853/bewegingsonderwijs-en-de-integrale-ontwikkeling-van-kinderen-in-het-leerplan/
5. https://www.canonlo.nl/venster/27